Zwijgen is geen optie: een bewogen avond met ouders en docenten tegen Zwarte Piet
We kunnen er niet omheen: Zwarte Piet is een racistische karikatuur. Voor heel veel kinderen én volwassenen is het Sinterklaasfeest allesbehalve feestelijk. Maar als je die conclusie uiteindelijk hebt getrokken, wat doe je er dan vervolgens aan? Hoe maak je Zwarte Piet en andere vormen van racisme vervolgens bespreekbaar – bijvoorbeeld op de school of sportclub van je kinderen? Hoe zorg je er voor dat ze kunnen opgroeien in een omgeving zonder dit soort racistische stereotypen?
Afgelopen woensdag organiseerde Doorbraak in Nijmegen een infoavond met en voor ouders tegen racisme. Doel was om samen een antwoord op deze vragen te vinden – maar ook om ons te laten inspireren door elkaars verhalen en ervaringen. En om met elkaar in contact te komen, want de strijd tegen racisme voer je niet alleen.
Suske en Wiske
Diverse sprekers kwamen iets vertellen over hun ervaringen met racisme in de dagelijkse omgeving van hun kinderen. De Nijmeegse anti-racisme activist Nazima Shaikh sprak over het bewustwordingsproces dat zij als ouder had doorgemaakt. Volwassenen moeten niet onderschatten hoe gevoelig kinderen kunnen zijn voor racisme. Soms valt het hen zelfs beter op dan hun ouders. Shaikh vertelde hoe haar dochter van 10 jaar een “Suske en Wiske”-stripboek wilde weggooien omdat daarin een stereotype van de Afrikaanse man voorkwam (gouden oorringen, dikke rode lippen, etc.). “Ik was verbaasd en tegelijkertijd trots dat mijn meissie dit zei, want weet zij veel hoe deze mechanismes werken?”, aldus Shaikh. Op die manier, in de interactie met haar kind, begon ook Shaikhs eigen bewustwordingsproces rond racisme pas echt.
Een Doorbraak-lid vertelde over zijn ervaringen op de school van zijn zoontje, en zijn pogingen om de school Zwarte Piet-vrij te krijgen. Soms kun je al heel veel verschil maken door een brief te sturen aan het schoolbestuur. Deze vader vertelde hoe hij had gedreigd zijn kind op 5 december thuis te houden, als er die dag een traditionele Zwarte Piet op school zou verschijnen. Immers, zoals ook de Kinderombudsvrouw het stelde, is het “in het belang van kinderen om op te groeien in een omgeving die veilig en respectvol is en waar kinderen niet worden gepest, uitgesloten of gediscrimineerd”. En dat betekent dat onze kinderen het recht hebben om beschermd te worden tegen Zwarte Piet en andere racistische stereotypen. Het lijkt er nu op dat zijn protest succes heeft gehad. De Doorbraak-activist had ook een voorbeeldbrief (zie hieronder) meegenomen, die eenvoudig door ouders gekopieerd en aangepast kan worden.
Een andere Doorbraak-activiste hield een inspirerend verhaal over de campagnes die ze had gevoerd tegen Zwarte Piet, en over hoe ze deze zaak aanhangig had gemaakt bij het College voor de Rechten van de Mens. Natuurlijk hebben we in Nederland formeel het recht om niet gediscrimineerd te worden, zo vertelde ze, maar dat wil niet zeggen dat dit soort mensenrechteninstellingen ook echt iets gaan doen tegen Zwarte Piet, zolang wij hen daar niet toe dwingen. Ze onderstreepte het belang dat ook witte en bruine ouders actief worden tegen Zwarte Piet. Uiteindelijk, zo stelde ze, gaat het er ook niet om hoeveel mensen in Nederland precies last ondervinden van deze racistische karikatuur – het gaat erom dat het een karikatuur is, en dat we er daarom zo snel mogelijk vanaf moeten. Maar ze was ook hoopvol: zodra mensen de figuur van Zwarte Piet eenmaal associëren met racisme, is de geest uit de fles. Dan is het slechts een kwestie van tijd voordat hij uit ons straatbeeld zal verdwijnen. Laten we er dus voor blijven zorgen dat geen mens er nog omheen kan: Zwarte Piet is racisme. Daar is geen discussie over mogelijk.
Lesmateriaal
Tot slot sprak Jerry Afriyie over zijn jarenlange strijd tegen Zwarte Piet. Afriyie vertelde hoe hij jaren geleden zijn campagne in het klein begon. Hoe hij langzaam, beetje voor beetje, iedere Nederlander ervan wilde doordringen dat Zwarte Piet racisme is. Maar hij vertelde ook hoe media zijn boodschap uit z’n verband probeerden te trekken. En hoe alle racistische stereotypen die in onze samenleving bestaan rond zwarte mannen van stal werden gehaald om zijn beweegredenen in twijfel te trekken. Afriyie vertelde over de drogredenen die hij dagelijks tegenkomt in discussies over Zwarte Piet, en over de talloze keren dat hem werd verteld dat hij gewoon “geduld” moest hebben – zonder dat er vervolgens iets veranderde. Maar als Zwarte Piet inderdaad racistisch is, dan hebben we geen geduld nodig: dan moet de figuur gewoon worden afgeschaft. Gisteren nog.
Afriyie vertelde ook over het lespakket over Zwarte Piet dat hij met stichting Nederland Wordt Beter heeft ontwikkeld, en waarvan binnenkort op de website van de stichting een nieuwe versie te vinden zal zijn. Niet alleen is er informatie beschikbaar voor kinderen in het basis- en voortgezet onderwijs, maar Nederland Wordt Beter ontwikkelde ook een voorlichtingspakket voor volwassenen, omdat er ook bij hen nog veel misverstanden bestaan over de geschiedenis van Zwarte Piet.
Vervolgens was het aan mensen in de zaal om vragen te stellen of ervaringen te delen. Hoe maak je racisme bespreekbaar met je kind? Wat zeg je tegen de ouders van hun klasgenoten of vriendjes, die maar niet willen inzien wat er mis is met Zwarte Piet? En, zo vroeg iemand, wat als die ouders zelf óók niet wit zijn? Naast ouders van jonge kinderen zaten er ook veel onderwijzers in de zaal. Zij vertelden hoe ze hun leerlingen aanzetten om kritisch over het thema na te denken – maar ook over de grenzen die daar soms bij getrokken moeten worden. “In mijn klas mogen leerlingen vrij hun mening uiten”, zo stelde een leraar, “maar het veiligheidsgevoel van kinderen staat bovenaan. En dat betekent dat sommige dingen ook gewoon niet zomaar gezegd mogen worden.” Immers, racisme is geen mening die op gelijke voet kan staan met andere meningen of overtuigingen. Racisme is fout en onverdedigbaar, en het is belangrijk dat kinderen dat van jongs af aan leren.
Waterballonnetjes
Dat niet iedereen zich die les ter harte neemt, blijkt wel uit het feit dat de infoavond ook nog ongewenst bezoek kreeg van een paar extreem-rechtse figuren. Leden van Nijmegen Rechtsaf – een lokaal groepje neo-nazi’s die ook nauwe banden onderhouden met de NVU en PEGIDA – probeerden nog even de avond te verstoren. Maar schijnbaar werden zij buiten door anti-fascisten op waterballonnetjes onthaald, en konden zij na een paar minuten letterlijk en figuurlijk afdruipen. Bij gebrek aan concrete resultaten hebben de fascisten dan maar geprobeerd om een lastercampagne te beginnen in de (lokale) pers. Naar eigen zeggen zouden ze ernstige klappen hebben gehad – iets waar noch de deelnemers van de infoavond, noch de snel aanwezige politie iets van hebben gezien.
Wel is het natuurlijk veelzeggend dat deze ongure types – inmiddels voor de tweede keer – hebben geprobeerd om een bijeenkomst over Zwarte Piet in Nijmegen te verstoren. Het suggereert dat er ook voor hen serieus iets op het spel staat: hun witte superioriteitsgevoel is duidelijk gebaat bij het voortbestaan van Zwarte Piet en andere racistische stereotypen. Maar het laat ook zien dat we op de goede weg zijn: kennelijk vormt het groeiende verzet tegen Zwarte Piet ook een concrete bedreiging voor de witte suprematie.
Dat neemt niet weg dat we een lange weg te gaan hebben. We leven in een tijd waarin de bedenker van de term “dobbern*****” onder luid applaus van de pers lijsttrekker kan worden van een politieke partij, en je tegelijkertijd geen infoavond over Zwarte Piet kan organiseren zonder een stel neo-nazi’s aan je deur te krijgen. In deze tijd kan niemand zich het veroorloven om geen stelling te nemen tegen racisme. Zwijgen is geen optie.
Mathijs van de Sande
Voorbeeldbrief aan scholen (te gebruiken door ouders met kinderen op die scholen)
| Onderwerp: klacht over Zwarte Piet-racisme
Plaats, datum Geachte (naam), Mijn kind (naam) zit bij u op school. Op uw school wordt het Sinterklaasfeest gevierd in het bijzijn van de Zwarte Piet-figuur. Deze figuur is een racistische karikatuur van mensen van Afrikaanse herkomst. Ik wil niet dat mijn kind op uw school wordt geconfronteerd met dit Zwarte Piet-racisme. Daarom dien ik langs deze weg een klacht bij u in over de aanwezigheid van de Zwarte Piet-figuur op uw school. Ik verzoek u met klem om de Zwarte Piet-figuur uit uw school te verwijderen. Zwarte Piet behoort op uw school niet langer meer deel uit te maken van het lesmateriaal. Ook de fysieke verschijning van Zwarte Piet dient uit uw school te worden verbannen. Nationaal en internationaal neemt de kritiek op de Zwarte Piet-figuur steeds meer toe. Het Committee on the Elimination of Racial Discrimination (CERD) van de Verenigde Naties heeft een dringend beroep gedaan op Nederland om het Zwarte Piet-racisme uit te bannen. Verder hebben ook de Amsterdamse rechtbank, het College voor de Rechten van de Mens en de Kinderombudsman verklaard dat Zwarte Piet racistische aspecten heeft. Meer dan 100 BN-ers (Bekende Nederlanders) en vele anderen hebben zich uitgesproken tegen Zwarte Piet. In diverse steden hebben basisscholen de Zwarte Piet-figuur afgeschaft of gaan ze die figuur afschaffen. Want Zwarte Piet geeft zwarte en witte kinderen een verkeerd beeld van mensen van Afrikaanse herkomst. Gezien deze diepgaande maatschappelijke veranderingen wordt het hoog tijd dat ook uw school stelling gaat nemen tegen het Zwarte Piet-racisme. Als u om de een of andere reden niet kunt of wilt voorkomen dat mijn kind op uw school wordt blootgesteld aan het Zwarte Piet-racisme, dan zie ik mij als ouder genoodzaakt om mijn kind op 5 december thuis te houden. Deze brief is een klacht. U dient deze brief dan ook als een klacht te behandelen. Ik wil van u graag een bevestiging dat u deze brief heeft ontvangen. En ik wil dat u de klacht in behandeling neemt en daarover ook een beslissing neemt. Met vriendelijke groet, |