De FNV-ers voor wie anti-racisme vanzelfsprekend is (zolang Zwarte Piet maar buiten schot blijft)
Ik weet het nog goed. Het was op 17 november 2007. We waren met een aantal Doorbraak-activisten aanwezig op een grote actiebijeenkomst voor de schoonmakers van FNV Bondgenoten. Plotseling stonden we oog in oog met een aantal Zwarte Pieten. We waren verbijsterd: wie bij de FNV had het in zijn of haar hoofd gehaald om blackface binnen te halen? Juist hier?
Als er één beroepsgroep overwegend uit niet-witte mensen bestaat, dan zijn het wel de schoonmakers! Zwarte Piet is een racistisch ritueel, kwetsend voor niet-witte mensen: was er dan niemand bij de bond die dat snapte? Dat de bond de niet-witte mensen die men wil organiseren, zo juist wegduwt? Zo een onveilige omgeving voor hen creëert? We kaartten het in de weken daarop aan bij enkele medewerkers van de bond die we kenden uit de strijd. Maar dat liep meestal meteen uit op ruzie. Door zich te nadrukkelijk anti-racistisch op te stellen zou de bond veel leden van zich vervreemden, zo was hun verhaal. En bovendien: er was toch helemaal niets mis met Zwarte Piet?
Mars tegen Zwarte Piet
Een half jaar later organiseerden we samen met de kunstenaars Annette Krauss en Petra Bauer en het Van Abbemuseum een mars tegen Zwarte Piet door Eindhoven. Die werd op het laatste moment door het museum afgelast vanwege de enorme hoos aan bedreigingen en racisme die we ontvingen, nadat we de mars aankondigden. Er werden zelfs Kamervragen over gesteld. We werden met de neus op de feiten gedrukt hoe diep de racistische karikatuur verankerd is in de “Nederlandse cultuur”.
Zeven jaar later, op 10 december 2015, organiseerde de FNV een hoorzitting over racisme. Bekende anti-racisten als Quinsy Gario, Arzu Aslan en Abulkasim al-Jaberi werden uitgenodigd om de bond eens flink de oren te wassen. De aanwezige bondsbestuurders beloofden beterschap. Maar Gario had net aangetoond dat hun voorgangers zo’n dertig jaar geleden ongeveer dezelfde beloften hadden gedaan. En dat daar niets van terecht was gekomen. Eén ding bleek een maand later wel veranderd: Zwarte Piet was voortaan in de gebouwen van de bond niet meer welkom. Niet dat dat openlijk bekend gemaakt werd, maar toch.
#Samenvoor14
Weer vier jaar later, op 12 november 2019, plaatsten de organizers van de FNV-campagne #Samenvoor14 een solidariteitsverklaring met KOZP op hun Facebook-pagina. Die luidde: “Zwarte Piet is racisme. Wij zijn solidair met de anti-Zwarte Piet-activisten en strijden mee voor een inclusief Sinterklaasfeest. Onze strijd voor een minimumloon van 14 euro is een strijd voor een eerlijk Nederland voor iedereen. Dit krijgen wij voor elkaar als we niet naar elkaar wijzen, maar ‘samen’ opstaan tegenover hen die ons tegen elkaar uitspelen, ons bang maken voor de zogenaamde ‘ander’ en onze welvaart opstrijken. Wij zijn wakker en staan op voor gelijkwaardigheid en solidariteit. Wij strijden tegen iedere vorm van uitsluiting en onderdrukking, ook tegen racisme en dus ook tegen Zwarte Piet. De strijd tegen Zwarte Piet is een strijd tegen racisme in het algemeen. Het is een strijd voor gelijkwaardigheid en om ervoor te zorgen dat iedereen in Nederland mee mag doen. Afgelopen vrijdag hebben extreem-rechtse racisten op een gewelddadige manier de vergadering van Kick Out Zwarte Piet (KOZP) verstoord. Dit is onacceptabel. Wij roepen iedereen op om aanstaande zaterdag deel te nemen aan de vreedzame demonstraties van KOZP.” De verklaring werd afgesloten met een link waar je je kon aanmelden en hoe je de beweging kon steunen met een bijdrage aan het KOZP-solidariteitsfonds.
Niets bijzonders, zou je denken. Een vakbond roept op voor een anti-racistische demonstratie en verklaart zich solidair met anti-racisten die zojuist een fascistische lynchpoging overleefd hebben. Maar vanaf het moment van publicatie kwam er storm op die pas ging liggen nadat de organizers hun verklaring verwijderd hadden. Enkele kaderleden, en zelfs de hele afdeling Deventer, meldden zich af voor de campagne. Er waren witte leden die schreven dat ze gediscrimineerd werden, en anderen voorzagen maar liefst een burgeroorlog. Afijn, de bekende racistische shit waar we elk jaar in oktober en november mee geconfronteerd worden.
#Leidenvoor14
Met #Leidenvoor14 hadden we de verklaring meteen overgenomen op onze Facebook-pagina met het bijschrift: “Geweldige verklaring van de landelijke campagne #samenvoor14. Wij als #Leidenvoor14 staan er vierkant achter. Tot zaterdag in Den Haag!“. Om het onze kameraden van de landelijke campagne, die enorm onder druk stonden, niet te moeilijk te maken, hebben we de verklaring later ook van onze Leidse Facebook-pagina verwijderd. Op de Doorbraak-website (en nu dus hierboven) bleef hij echter gewoon te lezen. Met het verwijderen van de Facebook-posts zijn echter ook de reacties en de discussies die daarop ontstonden, verdwenen. En dat is jammer, omdat ze een aardig kijkje boden in het denken van een aantal witte leden, kaderleden en medewerkers van de bond. De discussies op de Facebook-pagina van #Leidenvoor14 hebben we gelukkig kunnen bewaren.
Op de negatieve reacties antwoordde ik namens #Leidenvoor14 dat het jammer was dat zoveel mensen geen stelling wilden nemen tegen racisme, en geen solidariteit wilden tonen met anti-racisten. “Met deze campagne willen we vooral ook mensen aan de onderkant van de arbeidsmarkt organiseren, en velen daarvan zijn niet wit en hebben last van racisme en uitsluiting. Om met hen samen te kunnen strijden moeten we ons principieel anti-racistisch opstellen. Als er dan mensen afvallen die kennelijk geen moeite hebben met racisme en/of uitsluiting van niet-witte mensen, so be it. Met #Leidenvoor14 staan we voor honderd procent achter de stellingname van de landelijke campagne.”
Fight for Fifteen
In reactie daarop schreef een lid van de bond: “Ik ben lid van een vakbond om de werkvloer te mobiliseren om verbeteringen in arbeidsvoorwaarden te realiseren. Graag zoek ik naar datgene wat ons bindt binnen de FNV en niet wat ons uit elkaar drijft. KOZP is niet wat ons binnen de FNV verbindt, wel de strijd voor 14 en andere arbeidsvoorwaarden.” Mijn reactie: “Solidariteit en anti-racisme zijn centrale waarden voor elke bond, me dunkt. Hoe kan je je samen met alle (!) arbeiders organiseren, als je de uitsluiting en achterstelling van niet-witte arbeiders accepteert en hun strijd tegen racisme afkeurt?”
Waarop deze reactie kwam: “Voor mij is iedereen welkom bij de FNV en kies ik ervoor om vooral te strijden voor betere arbeidsvoorwaarden. En ja, je mag met geld van de FNV ook strijden tegen racisme etc etc, maar bedenk dan wel goed dat je strijdt voor hetzelfde op basis van overeenkomsten en het beoogde doel van de campagne.” En deze aanvulling van iemand anders: “Wat heeft het goede voornemen voor het verhogen van het minimumloon in godsnaam te maken met de Zwarte Piet-discussie? Onbegrijpelijk.” Waarop ik reageerde: “Wist je dat de Amerikaanse beweging Fight for Fifteen, waar onze campagne naar gemodelleerd is, haar succes juist te danken heeft aan de compromisloze ondersteuning van de anti-racistische Black Lives Matter-beweging? Juist door die solidariteit wist Fight for Fifteen heel veel mensen aan zich te binden. Meer over weten? Lees onder meer deze links: Hoe #BlackLivesMatter en #Fightfor15 ondanks verschillen naar elkaar toe groeien en Justice in the factory: how Black Lives Matter breathed new life into unions en AFL-CIO delegates walk out to join Black Lives Matter protesters en In Chicago, teachers and Black Lives Matter activists partner up to build a bigger movement.“
Iemand die gelukkig wel openstond voor een serieus gesprek reageerde: “Dat klopt, maar de omstandigheden in de Amerikaanse samenleving zijn toch van een iets andere orde dan dat je BLM gelijk kan stellen met KOZP. Zij zijn beiden anti-racistisch, maar BLM focust op de achterliggende sociaal-economische factoren. Dus ‘slim’ of simpelweg de Amerikaanse methode kopiëren, is niet zo simpel of eenduidig in dit geval. En werkt dan ook niet als doorslaggevend en is hoogstens een aanvullend ondersteunend argument en niet meer dan dat.” Mijn reactie: “Natuurlijk kan je de situatie niet 1 op 1 overbrengen uit de VS. Dat doet ook niemand. Maar wat belangrijk is, is het erkennen van de overeenkomsten die er wel degelijk zijn. Het institutionele racistische geweld jegens niet-witte mensen kennen we hier net zo goed. En op een bepaalde manier is het hier zelfs erger: ik vraag me af of er in de VS ook door vrijwel niemand van de autoriteiten gereageerd zou zijn als een vergadering van zwarte mensen, van anti-racisten, zou zijn aangevallen door fascisten, zoals hier vrijdag. Daar wordt tenminste nog gesproken over racisme, wordt erkend dat het een probleem vormt. Hier wordt dat volkomen ontkend, en zoeken de meeste witte mensen naar uitvluchten om het racistische geweld van vrijdag niet te hoeven veroordelen. Terwijl, tegelijkertijd, een overduidelijke racist als Baudet door iedereen in bescherming genomen wordt, van links tot rechts, wanneer hij wat verf op zijn voordeur krijgt.”
Slachtofferrol
Een ander wit lid beklaagde zich erover dat gedaan werd alsof zijn huidskleur van invloed zou zijn op hoe hij in deze discussie staat. “Belachelijk en racistisch om dit zo te stellen”, schreef hij. Ik reageerde op hem: “Over je huidskleur: ik denk dat de socialisatie die we allemaal krijgen hier op basis van ons ‘ras’ (wat we meemaken, hoe we behandeld worden, wat ons verteld wordt) zeker een rol speelt in de mensen die we worden. Met andere woorden: witte mensen leven een heel ander leven dan niet-witte mensen in Nederland. Hoe vaak word jij per week aangehouden op straat om niets? Denk je dat dat geen invloed heeft op hoe je in deze kwestie staat?” Zijn reactie: “Natuurlijk heeft socialisatie een cruciale rol hoe iemand in het leven staat. Mijn pleidooi is juist om met respect voor elkaars socialisatie samen te leven. Demonstreren tegen racisme is altijd prima, maar dat is niet de insteek van deze campagne.”
Kortom: tegen racisme demonstreren is voor veel vakbondsleden prima, zolang het maar niet concreet wordt en zich bijvoorbeeld tegen Zwarte Piet richt. Deze reactie van iemand anders was daarvoor exemplarisch: “Ik ben absoluut tegen racisme, en ik ben van mening dat de FNV de ‘onderkant van de arbeidsmarkt’ beter op andere manieren kan helpen dan met ondersteuning van onder andere KOZP-acties. Want wat bereik je er mee? Een stel vol in hun slachtofferrol zittende schreeuwers, die een Sinterklaasintocht verpesten? Ik denk niet dat deze actie op een breed gedragen steun van de samenleving kan rekenen. Integendeel, jullie gooien olie op een racistisch vuurtje… Dat doet de voor14-actie meer kwaad dan goed. Maar dat is een keuze die jullie maken.”
Mijn reactie: “Door zwarte mensen die vechten tegen racisme uit te maken voor ‘een stel vol in hun slachtofferrol zittende schreeuwers’ ben je zo ontzettend onsolidair met mede-arbeiders dat ik me afvraag wat je bij een vakbond te zoeken hebt. We moeten samen vechten voor 14, en dat ‘samen’ is voor ons geen abstract begrip, zoals het voor jou kennelijk is. Kern van de campagne is dat we niet naar elkaar wijzen, elkaar niet afvallen, maar samen vechten tegen de bazen, tegen het kapitaal, tegen de rijken. Je taalgebruik lijkt sterk op dat van partijen van rechts (VVD) tot extreem-rechts (PVV, FvD) die allemaal de bazen dienen en onze tegenstanders zijn. Jammer dat je zo hun kant kiest.”
Zijn reactie: “Ik kies helemaal geen kant, niet links en niet rechts, voor mij zijn alle mensen gelijk. Wanneer ik op de KOZP-site kijk en de stukken lees, dan lees ik (te) veel hoe zielig ze zijn, en hoe de hele wereld tegen ze is. In plaats van trots te zijn op hun afkomst. Ik heb vrienden en collega’s afkomstig uit de hele wereld, maar ook zij kunnen zich niet herkennen in KOZP. Ik wil me graag blijven inzetten voor voor14, want ik denk dat dit voor een hoop mensen goed is. Maar als dit gekoppeld wordt aan racisme of anti-racisme, mist het zijn doel en verliest het brede draagkracht. Het is een kleine groep die dit mooie initiatief laat mislukken.”
Mijn reactie: “Ik denk dat je er helemaal naast zit. Mensen van over de hele wereld (met name uit de landen rond de Atlantische Oceaan) zien in één oogopslag dat Zwarte Piet racistisch is. Alleen hier doen we (nou ja, degenen die Zwarte Piet willen houden) alsof er niets aan de hand is. Je redenering doet me sterk denken aan die van Rutte, die ook zwarte vrienden zou hebben die o zo voor Zwarte Piet zijn. Zoveel witte mensen hebben zwarte vrienden die voor Zwarte Piet zijn dat je haast zou gaan denken dat er meer zwarte mensen in Nederland leven dan volgens de statistieken bekend is.”
Verbroedering
Een andere typische witte reactie: “Deze campagne is de ultieme kans om verbroedering te bereiken. Hiermee heb je als campagneleider goud in handen en toch kiest hij ervoor dat goud weg te gooien. Weg verbroedering. Weg kans op succes. Gaat het om het roepen en de aandacht onderweg of om het te bereiken doel? Namelijk eenheid, begrip voor elkaar en dat hoger minimumloon. Verbroedering leidt uiteindelijk tot wederzijds begrip, dat een veel en veel krachtiger middel is dan schreeuwen en mensen als fout te labelen. Juist omdat het begrip voor elkaar dan in het hart zit en niet omdat het is opgelegd. Wat in het hart zit, zal veel en veel sterker zijn dan de manier waarop jij het probeert te bereiken. Door de medestrijders tegenstanders te maken, verzwak je dus de strijdkrachten. Daarmee is het doel, een hoger minimumloon, weer verder weg. Daarmee benadeel je juist de mensen die het hoger minimumloon het hardst nodig hebben. Vechten voor een minimumloon is voor iedereen…. Niet alleen voor donkere mensen of vrouwen. Ook witte mannen in een achterstandswijk, om maar eens wat te noemen. Mogen mensen die rechts stemmen geen lid zijn van een vakbond? Wat jij doet, door mensen die net iets anders denken, is een vorm van pesten waardoor jij je moreel superieur kan voelen.”
Mijn reactie: “Het probleem is dat jouw soort van ‘verbroedering’ ervan uitgaat dat witte mensen zwarte mensen belachelijk kunnen blijven maken via hun blackface-traditie, en dat de zwarte mensen daarover hun mond moeten houden. En sterker nog, dat als die zwarte mensen worden aangevallen door racisten en fascisten (letterlijk!), dat we er dan allemaal het zwijgen toe gaan doen. Want als we ons zouden uitspreken, zouden degenen die zich achter de blackface-traditie stellen wel eens weg kunnen gaan. Weet je wat dan het gevolg is, van jouw model van ‘verbroedering’? Dat de beweging wit blijft, ook al is een steeds groter deel van de ‘doelgroep’ (aan de onderkant van de arbeidsmarkt) niet wit. En dat is een van de redenen waarom de beweging en op termijn de hele bond ten onder gaat. We kunnen dus nu kiezen om ons collectief actief anti-racistisch op te stellen, of….” En: “Voor wat betreft rechts stemmende mensen: natuurlijk kunnen die meedoen aan een vakbond. Maar je kunt je wel afvragen waarom je op een partij zou stemmen die uitsluitend opkomt voor de bazen? (VVD) Of een die er uitsluitend op uit is om verdeeldheid te zaaien in de samenleving? (PVV en FvD) Wanneer zulke stemmers ook nog eens in hun eigen omgeving, of zelfs binnen de bond, racistische geluiden zouden gaan laten horen, en dus de mensen gaan uitsluiten met wie we samen willen vechten voor verbeteringen, dan ben ik ze liever kwijt dan rijk. Dan ondermijnen ze namelijk de onderlinge solidariteit en dat is het enige dat we hebben.”
Splijtzwam
Zelden of nooit gaat het bij de bond over racisme, maar voor sommige leden was deze ene keer kennelijk al teveel. Het zou doorschieten. Een typische reactie was dat bij aanvang van de campagne “niets werd verteld over steunen van KOZP… Het zou gaan over verbinden van groepen en samen strijden voor hoger loon. Nu gaat dit een hele andere kant op en staat het minimumloon niet meer centraal. Op dit moment ben je bezig als een splijtzwam, Eric.” Mijn reactie: “De strijd voor het minimumloon staat nog steeds centraal. Steun voor de strijd tegen het Zwarte Piet-racisme hoeft van ons nauwelijks benoemd te worden, dat is zo vanzelfsprekend. Het wordt pas een punt wanneer jullie je allemaal gaan uitspreken vóór die blackface-traditie. Mijn ervaring is dat een heleboel niet-witte mensen zich juist door de stellingname voor KOZP eindelijk eens gesteund en serieus genomen weten. Ik vraag me trouwens af waarom je doet alsof KOZP zoiets verschrikkelijks is: het is een groep zwarte Nederlanders die honderd procent vreedzaam tegen racisme strijdt, en die voortdurend worden aangevallen door extreem-rechts en de politie. Is het niet je linkse instinct om hen te steunen? Is het niet je solidaire instinct om hen te steunen als de PVV, FvD en VVD zich tegen hen keren? Ik snap er niets van.” Waarop vanzelfsprekend geen echt antwoord kwam. Alleen dit: “Alsjeblieft hou op… een vakbond is voor werk, inkomen, gepensioneerden, uitkeringsgerechtigden, gelijkheid op de werkvloer etc. Niet voor acties van KOZP.”
De dappere solidariteitsverklaring van #Samenvoor14 mag dan – onder druk – officieel ingetrokken zijn, toch is er een statement gemaakt. Een statement dat hard nodig is bij het proces van modernisering van de bond. Komende maanden zal de kwestie van racisme en fascisme sowieso steeds terugkomen. De kans bestaat bijvoorbeeld dat de extreem-rechtse partijen PVV en FvD de eis van 14 euro in hun partijprogramma gaan opnemen. En zo van ons momentum gebruik zullen gaan proberen te maken. De campagne zal scherp stelling tegen die partijen moeten gaan nemen, ook al zijn niet alle huidige deelnemers aan #Samenvoor14 het daar nu helemaal mee eens. Het zijn partijen die verdeeldheid zaaien, die de werkelijke splijtzwammen zijn, en die zich uiteindelijk nooit echt zullen inzetten voor ons of voor 14 euro. Het zijn de partijen van en voor de bazen.
Eric Krebbers