Mensen zonder verblijfsrecht en de coronacrisis

Mensen zonder verblijfsrecht worden extra hard getroffen door de coronacrisis, zo blijkt uit de ervaringen van groepen die hen proberen te ondersteunen, zoals STIL in Utrecht en het Doorbraak-spreekuur De Fabel van de illegaal in Leiden. Mensen zonder papieren hebben gemiddeld een veel zwakkere gezondheid en kunnen nauwelijks aanspraak maken op voorzieningen die voor anderen nog wel voorhanden zijn. Zij zijn dus extra kwetsbaar in deze crisis. Een kort en uiteraard onvolledig overzicht van praktijksituaties.

Door hun zwakkere gezondheid lopen mensen zonder verblijfsrecht in principe meer kans om ernstig ziek te worden als ze het coronavirus oplopen. Bovendien staat de toegang tot de gezondheidszorg voor mensen zonder papieren tijdens de coronacrisis nog meer onder druk dan voor anderen. Ook zonder coronacrisis kost het mensen zonder papieren gemiddeld genomen al flink wat moeite om zorg te krijgen. Er bestaat op papier voor hen weliswaar een recht op medische zorg en er is ook een noodfonds van het CAK ter financiering van die zorg. Maar het komt helaas regelmatig voor dat ze worden geweigerd bij huisartsen, ziekenhuizen en andere zorginstellingen. Dat kan allerlei redenen hebben, zoals de stigmatisering van het “illegaal” zijn, de onbekendheid van het zorgpersoneel met de regeling van het noodfonds, de onwil om de regeling uit te voeren, of het onjuiste uitgangspunt van dat personeel dat mensen zonder verblijfsrecht alleen recht hebben op basale noodhulp in acute gevallen, dus niet op alle verdere planbare zorg die patiënten met een zorgverzekering wel krijgen.

Yves Coleman heeft deze tekst voor de website Ni patrie ni frontières vertaald in het Frans. Yves Coleman a traduit ce texte en français pour le site internet Ni patrie ni frontières.

Overigens staat al die planbare zorg momenteel voor iedereen onder druk. Zo worden operaties uitgesteld, ook van ernstig zieke mensen. De huisartsen hebben vrijwel alleen telefonisch spreekuur, wat een groot probleem is als je niet zo goed Nederlands spreekt. Steungroepen zijn gesloten of tenminste minder goed bereikbaar. En degenen die ziek zijn, of dat nu om corona gaat of om iets anders, hebben een goede plek nodig om te kunnen rusten of uitzieken, indien mogelijk. Ook dergelijke plekken ontbreken voor veel mensen zonder papieren.

Overplaatsing

In Leiden dreigt daarnaast over ongeveer anderhalve maand de Bed-, Bad-, Broodopvang (BBB-opvang), uitgevoerd door stichting Uitgeprocedeerde Vluchtelingen (STUV), voorgoed gesloten te gaan worden. De aanstaande sluiting moet worden beschouwd als een pure bezuinigingsmaatregel van de gemeente Leiden. De medewerkers van het Fabel-spreekuur hebben de gemeente eind vorig jaar via een brandbrief al gewezen op de problemen die deze sluiting gaat veroorzaken. In de gemeenteraad hebben de SP en de Partij Sleutelstad eveneens geprotesteerd tegen de sluiting. Maar dat bleek tevergeefs, want de meerderheid van de gemeenteraad wees de kritiek op de sluiting af. De BBB-bewoners dreigen nu te worden overgeplaatst naar de Landelijke Voorziening Vreemdelingen (LVV) in Rotterdam, of anders in Leiden of elders op straat terecht te komen.

Vanwege de coronacrisis is het voor de BBB-bewoners des te risicovoller geworden om naar Rotterdam te worden overgeplaatst. De overplaatsing als zodanig levert natuurlijk al een besmettingsgevaar op. Het is niet voor niets dat wordt opgeroepen om zoveel mogelijk in je eigen woonplaats te blijven. Daar komt bij dat het bij de Rotterdamse LVV-opvang, in tegenstelling tot de Leidse BBB-opvang, enkel gaat om nachtopvang, dus niet om dagopvang. Dat betekent dat mensen zonder verblijfsrecht overdag in principe de straat worden opgestuurd. Terwijl iedereen wordt opgeroepen om binnen te blijven om besmettingen te voorkomen, worden zij er juist aan blootgesteld. Wie weet dat mensen zonder verblijfsrecht in het algemeen nauwelijks recht op en toegang tot voorzieningen hebben, die beseft dat ook de specifieke maatregelen die hen zouden moeten beschermen tegen het coronavirus, minimaal van aard zullen zijn.

Overigens gaat het bij een deel van de opvang in Rotterdam om verblijf op slaapzalen, dus met veel mensen in een kleine kamer. Als één slaper hoest, ademt iedereen het virus in. Ter vergelijking: de Leidse BBB-opvang heeft tweepersoonskamers, waar mensen slapen die al maanden of zelfs al jaren bij elkaar wonen, wat dus logischerwijs een kleiner risico oplevert. Bovendien gaat het bij de Rotterdamse LVV om een tijdelijke opvang van in principe zes maanden, of in sommige gevallen zelfs nog minder. En verder is het maar de vraag of iedereen uit de Leidse BBB-opvang sowieso wel wordt toegelaten tot de LVV-opvang.

Schoonmaakwerk

SP-raadslid Ries van Walraven toont zich in verband met de coronacrisis bezorgd over de Leidse BBB-bewoners en stelde daarom onlangs opnieuw vragen aan het College van B&W. Uit de beantwoording van die vragen bleek dat het gemeentebestuur doodleuk wenst door te gaan met de overplaatsing naar Rotterdam en dus alle bijbehorende risico’s op de koop toe neemt. Terwijl iedereen via persconferenties en media vanwege de coronacrisis voortdurend wordt opgeroepen om thuis te blijven, dreigen de Leidse BBB-bewoners gedwongen te worden overgeplaatst naar een voor hen vreemde stad waar ze niemand kennen en geen eigen steunnetwerken hebben.

Zeker niet alle mensen zonder verblijfsrecht die in Leiden verblijven, zitten in de BBB-opvang van STUV. Een aantal van hen woont voor kortere of langere tijd bij familie of vrienden, of is dakloos en zwerft rond. Sommigen huren bij iemand een kamer die ze proberen te betalen door betaald te werken. Maar dat blijkt door de coronacrisis steeds lastiger te worden. Een bezoeker van het Fabel-spreekuur liet onlangs weten dat hij niet langer meer het schoonmaakwerk kon doen waarmee hij een kamer kon huren. Vanwege het coronavirus hadden zijn werkgevers laten weten dat er geen werk meer voor hem was. Daardoor was hij van de ene op de andere dag in grote problemen geraakt. Zijn huisbaas dreigde hem op straat te zetten. Gelukkig wist het Fabel-spreekuurteam via een noodfonds wat geld voor hem te regelen.

Geen uitzettingen, wel uitzetgevangenis

Momenteel vinden er vanuit Nederland geen deportaties plaats van mensen zonder verblijfsrecht naar hun landen van herkomst. Vanwege de coronacrisis vliegen er namelijk geen vliegtuigen meer om hen uit te zetten. Bovendien heeft de regering laten weten dat het contact met “alle vreemdelingen” tot een minimum wordt beperkt. Zo houden medewerkers van de Dienst Terugkeer en Vertrek ook geen “vertrekgesprekken” meer met mensen zonder papieren.

Desondanks blijken mensen zonder verblijfsrecht nog steeds te worden opgepakt en opgesloten in een uitzetgevangenis. En degenen die al gevangen zaten voordat de coronacrisis losbarstte, worden maar mondjesmaat vrijgelaten. Het is een grof schandaal dat velen opgesloten blijven zitten, hoewel er feitelijk geen enkel “zicht op uitzetting” is. Volgens de eigen regels zou de Nederlandse staat deze mensen dan ook vrij moeten laten. Ook een Soedanese man die al 18 jaar in Nederland is en zelfs nog een asielprocedure heeft lopen, is opgepakt en zit in het Rotterdamse detentiecentrum, zo meldde de Utrechtse steungroep STIL onlangs in haar nieuwsbrief.

Het regime in uitzetgevangenissen is tijdens de coronacrisis nog beroerder dan eerder. De gevangenen moeten 21 uur per dag in hun cel blijven. Ze mogen er maar twee keer anderhalf uur uit. Ze mogen niet sporten. Ze mogen ook geen bezoek ontvangen en kunnen geen eigen eten of drogistproducten kopen in de gevangeniswinkel. En de mensen met “griepsymptomen” worden in “isolatie” geplaatst, oftewel: helemaal afgesloten van alles en iedereen in een kale bajescel.

Vergeet mensen zonder verblijfsrecht niet

Dit alles is een schande. Mensen zonder papieren zijn zeer kwetsbaar door hun slechtere gezondheid, door hun afhankelijkheid van opvangplekken en flexwerk, en door de nog steeds bestaande mogelijkheid om in de gevangenis opgesloten te worden. Laten we niet alleen kijken naar de mensen met verblijfsrecht of Nederlandse nationaliteit die in risicogroepen zitten. Laten we de mensen zonder verblijfsrecht juist nu niet vergeten. De detentiecentra moeten hun gevangenen per direct vrijlaten. De mensen die een schoonmaker of huishoudelijk werker zonder verblijfsrecht hebben, moeten hun werker gewoon blijven doorbetalen. En de gemeente Leiden moet juist nu besluiten om de sluiting van de Leidse BBB-opvang voorlopig uit te stellen.

Harry Westerink