“Alle dagen ui”: dehumaniserende politiek van migratiebeheersing in beeld gebracht

De graphic novel “Alle dagen ui” verbeeldt indringend en onthutsend het waargebeurde verhaal van Saied al-Karim, het alter ego van een Egyptische man die naar Nederland vluchtte en hier asiel aanvroeg. Daarop belandde hij in detentiecentrum Schiphol, waar hij ruim een jaar lang gevangen werd gehouden. Het stripboek is geschreven en getekend door B. Carrot, die in haar werk wordt gedreven door politieke en sociale thema’s, zoals de positie van mensen zonder verblijfsrecht.

Wie asiel aanvraagt bij de marechaussee op Schiphol, komt terecht in detentiecentrum Schiphol, een gevangenis met slechte medische zorg en minimaal contact met de buitenwereld. Zo’n 15 jaar jaar geleden brak er in het oude complex van deze bajes een verschrikkelijke brand uit, die leidde tot de dood van 11 migranten en vluchtelingen. Het is schokkend en verbijsterend dat mensen als Al-Karim, die vervolging, oorlog en ander geweld zijn ontvlucht, als misdadigers worden opgesloten nadat ze asiel hebben aangevraagd en in afwachting zijn van een beslissing op hun aanvraag. Al-Karim zat zelfs meer dan een jaar gevangen in het detentiecentrum.

Als in Egypte aan iemand wordt gevraagd hoe het met die persoon gaat, dan wordt vaak geantwoord: “Een dag honing, een dag ui”. De titel van het boek, “Alle dagen ui”, is een variant daarop. Want voor Al-Karim zijn alle dagen die hij in het detentiecentrum moet slijten, beroerd, vernederend en mensonterend. Met haar aquarelachtige wijze van tekenen geeft Carrot de kaalheid, troosteloosheid en uitzichtloosheid van het gevangenisleven treffend weer. Ze begint haar beeldroman op het moment dat Al-Karim met het vliegtuig op Schiphol aankomt. Nadat hij een nare bodycheck heeft ondergaan en bot is ondervraagd, krijgt hij te horen: “We brengen u naar een plek waar u kunt eten en overnachten”. Groot is zijn ontzetting en verontwaardiging als hij later beseft dat hij in een gevangenis is terecht gekomen. Die dehumaniserende plek wordt door de bewakers, de gevangenisdirecteur en de medewerkers van de Dienst Terugkeer en Vertrek (DTV) eufemistisch omschreven als “centrum” en “tijdelijke maatregel”. Op hun beurt noemen de gevangenen de DTV “Dreigende Terreur en Verderf”.

Verzet

Ondanks het slopende gevangenisregime weet Al-Karim de kracht te vinden om in verzet te gaan. Hij bestookt de Commissie van Toezicht van de gevangenis met allerlei klachten en bezwaarschriften. Daarbij boekt hij in zijn eentje opvallende successen. Zo lukt het hem om de tijd van het buiten luchten in overeenstemming te brengen met de “huisregels”. De bewakers bleken die regels namelijk aan hun laars te lappen en de gevangenen steeds tien minuten te vroeg weer naar binnen te roepen. Maar hij ondervindt veel tegenwerking bij zijn bezwaarschriftprocedures. En hij wordt in het geniep gemolesteerd door een bewaker. Wanneer hij daarover klaagt, wordt hij gestraft met isolatie. Ook wordt hij mensonwaardig behandeld tijdens een ziekenhuisbezoek, waarbij hij handboeien om krijgt. Als “compensatie voor het ongemak” ontvangt hij een schamele schadevergoeding van 25 euro. Met vallen en opstaan vecht Al-Karim voor respect en zelfbeschikking, onder het motto “Lachen. Blijven lachen. Het maakt ze razend als ze zien dat ze je niet kunnen breken.”

Het overheidspersoneel om Al-Karim heen valt in twee bijzonder herkenbare categorieën uiteen: het botte, lompe en onbeschofte type en het slijmerige, huichelachtige en ontmoedigende type. De DTV-medewerkers en de gevangenisdirecteur behoren tot de tweede categorie. De DTV-medewerkers zetten Al-Karim en andere vluchtelingen zwaar onder druk om zo snel mogelijk het land te verlaten, nog voordat hun asielaanvraag is afgelopen. Terwijl die aanvraag nog voortduurt, liegen de DTV-medewerkers dat Al-Karim verplicht is om terug te keren naar Egypte. De gevangenisdirecteur maakt het ook bont. Hij zegt dat hij zo blij is met wat Al-Karim allemaal voor het “centrum” doet. “Ik doe het niet voor het centrum, ik probeer de mensen te helpen”, antwoordt Al-Karim. “Ja, natuurlijk! Ik ook!”, reageert daarop de volkomen hypocriete directeur, die aangeeft dat hij Al-Karim zelfs wel aan zijn personeelsbestand zou willen toevoegen, als hij tenminste eenmaal verblijfsrecht zou hebben.

Bezoekgroepen

Gelukkig krijgt Al-Karim regelmatig bezoek van een vrouw, Daniëlle, die hoort bij een groep die gevangen mensen zonder verblijfsrecht ondersteunt. Dat bracht bij mij herinneringen naar boven uit de tijd van meer dan 20 jaar geleden, toen ik zelf ook deel uitmaakte van zo’n bezoekgroep. In het boek blijkt opnieuw hoe belangrijk dergelijke bezoekgroepen zijn. Vaak zijn zij voor de gevangenen de enige mensen van buitenaf met een onafhankelijke houding, en de zeldzame mensen die niet behoren tot het gevangenissysteem en het staatsapparaat. Dat geldt in elk geval voor Daniëlle, want zij voert samen met anderen op oudejaarsavond buiten bij de gevangenis actie, met leuzen als “Geen vrouw, geen man, geen mens is illegaal” en “No borders, no nations, stop deportations”. In het nieuwe jaar dat is aangebroken, heeft Al-Karim maar één goed voornemen: “Deze plek zou hem er niet onder krijgen”.

In een nawoord meldt Al-Karim dat hij eind 2019 eindelijk een vluchtelingenstatus toegekend heeft gekregen. “Ik was geschokt te zien hoe de Nederlandse autoriteiten omgaan met mensen die bescherming en een veilig onderkomen nodig hebben. Ik ontdekte later dat veel Nederlanders geen idee hebben dat asielzoekers in detentiecentra worden opgesloten en dat ze ook niet weten wat daar met ze gebeurt.” Wie “Alle dagen ui” heeft uitgelezen, zou in elk geval heel goed moeten begrijpen hoe dehumaniserend de politiek van migratiebeheersing is, waardoor al zeker 30 jaar migranten en vluchtelingen worden afgewezen, uitgesloten, opgejaagd, opgepakt, opgesloten en uitgezet.

“Alle dagen ui”, B. Carrot. Uitgeverij: Soul Food Comics. ISBN: 9789492882080. Prijs: € 23,50.

Harry Westerink