Als water beweegt, zuivert het zichzelf

Een recensie van het boek “Holland” van Rodaan Al Galidi.

Na negen jaar, negen maanden, een week en drie dagen vertrekt Semmier uit het azielzoekerscentrum (azc) als man met een verblijfsvergunning.* Het liefst trekt hij meteen weg, naar Tarifa in Zuid-Spanje. Dat lijkt hem een heerlijke plek. Maar de bureaucratie met z´n Kafka-achtige logica belemmert dat.

Hier begint zijn tocht. Als in een roadmovie trekt Semmier door Nederland, door haar dorpen en steden, woont bij gezinnen, in studentenhuizen en opeengepakt met andere vluchtelingen in droefgeestige flats. Hij werkt als schoonmaker, tuinman, hondenuitlater: een manusje van alles.

Het systeem (lees: de asielmachine) heeft jaren van Semmiers leven genomen en hem veranderd. Heeft trauma en littekens opgeleverd, maar hem zijn scherpe blik niet ontnomen, evenmin als zijn unieke kijk op mensen en menselijke interacties. Als een antropoloog beschrijft hij de interacties en ongeschreven regels van de samenleving waarin hij terecht is gekomen en vergelijkt die met het leven in het azc en in Irak. Als een psycholoog doorgrondt hij zijn eigen psyche en die van allen die hij tegenkomt. Met verwondering, soms hoofdschuddend of teleurgesteld maar met open blik en humor duidt hij wat hij meemaakt. Altijd scherp en met een unieke invalshoek.

Semmier leert de liefde kennen, sluit vriendschappen, maar krijgt ook te maken met afwijzing. Een zeer humoristische draad in de roman is de ontdekking dat het hebben van een hond de barrière tussen hem en ‘de Nederlander’ doorbreekt. De manier waarop hij dat uitspeelt, is geniaal en een kenmerkend voorbeeld van hoe hij inspeelt op menselijke interacties.

Maar er is niet één Nederlandse werkelijkheid, alleen een caleidoscoop van mensen en situaties. Hij begint te begrijpen wat de uitdrukking “ieder huisje heeft z’n kruisje” werkelijk betekent. En van zijn mede-vluchtelingen leert hij hoe zíj overleven, hoe zij het leven hanteren, de wegen kennen, door de mazen van het net glippen, zich een weg door het systeem worstelen. Het kan schuren en wringen, maar het kan ook een prima leven geven.

Al Galidi’s schrijfstijl is luchtig en grappig, maar hij beschrijft ook zeer pijnlijke relaties en situaties. Wordt mij als lezer een spiegel voorgehouden hoe ‘wij witte Nederlanders’ zijn? Of moet ik alles met een korreltje zout nemen en niet de literaire weergave verwarren met de werkelijkheid? Schuilt hier een oordeel in of legt het alleen maar bloot wat er is, ongeacht land en cultuur? Humor en ongemak wisselen elkaar voortdurend af.

Vrije geest

Op Semmiers persoonlijke niveau speelt zich een tragedie af die veel migranten en vluchtelingen zullen herkennen: het kwijtraken van alles dat je gewoon, bekend en geliefd is. Is Semmier daarmee een slachtoffer? Ja, want geboren in een dictatuur, vluchteling, onthecht, vervreemd en beschadigd door het asielsysteem. Maar Semmier is tegelijkertijd een persoon die zelf keuzes maakt, die rigoureuze dingen doet om zijn integriteit, zijn wezen te redden en rust te vinden. Sinds zijn vertrek uit het azc neemt hij iedere keer weer het heft in eigen handen. Hij laat ‘het systeem’, of dat nou van Saddam Hoessein is of van de Nederlandse staat, hem niet langer knechten. En dat maakt dat deze roman je enerzijds pijn in het hart geeft en tegelijkertijd toont dat iemand als Semmier over zijn eigen geest en leven beschikt.

Aan het einde van de roman zegt Semmier: “Ik kon me niet echt meer ergens thuis voelen. (…) Als ik denk aan al die prachtige mensen die ik ontmoette, omdat ik altijd van de ene plek naar de andere trok – voelt de verandering (…) niet als iets ergs, maar als iets spiritueels. Ik ben nu net als water. Als het stilstaat, gaat het stinken. En als het beweegt, zuivert het zichzelf.”

“Holland”, Rodaan al Galidi. Uitgeverij: De Kade, € 21,95. ISBN: 9789090326917.

Ellen de Waard

Noot

* In de roman “Hoe ik talent voor het leven kreeg” vertelt Al Galidi over de lotgevallen van Semmier als asielzoeker in ‘het systeem’.