Haal het koloniale Peerke Donders-standbeeld uit de openbare ruimte van Tilburg!
In het centraal gelegen Wilhelminapark in Tilburg staat sinds 1926 een standbeeld van twee personen, een staande witte man en een knielende zwarte man. De witte man moet Peerke Donders voorstellen, een missionaris die in de negentiende eeuw werkte in het leprozencentrum Batavia in Suriname. De zwarte man is naamloos. Op het standbeeld is vooral de laatste jaren steeds meer kritiek gekomen, omdat het een ronduit koloniaal karakter heeft. Ik woon in Tilburg en erger me mateloos aan het beeld.
Een standbeeld van een missionaris is op zichzelf niet aanstootgevend, maar het gaat in dit geval om de verbeelding van twee personen in een volstrekt ongelijkwaardige relatie tot elkaar. De witte man neemt een bevoorrechte, superieure en paternalistische houding aan en de zwarte man bevindt zich in een achtergestelde, inferieure en dehumaniserende positie. Het beeld is een klap in het gezicht van de Afrikaanse diaspora anno nu, niet alleen van Afro-Surinamers, maar van alle mensen van Afrikaanse herkomst. Het laat een kolossale ongelijkwaardigheid zien: de dominantie van de witte man over iemand van kleur. De voorbijgangers die langs het beeld lopen, krijgen tegen wil en dank een wit-Europees perspectief opgedrongen. Elk keer als ik in de buurt van het beeld ben, beleef ik opnieuw hoezeer het ergerlijke stereotyperende tafereel van de twee mannen de openbare ruimte van het Wilhelminapark verontreinigt.
Dominantie
Als je een standbeeld ziet, dan blijft er meteen een eerste indruk achter, een indruk die je bijblijft. Een toelichtingsbordje bij het beeld plaatsen heeft geen zin, want die eerste blijvende indruk is er al. De dominantie en de ongelijkwaardigheid wordt uitgedrukt door de contrasten tussen de twee mannen: staand wit ten opzichte van knielend zwart, gekleed ten opzichte van half naakt. De staande witte figuur kijkt letterlijk neer op de zwarte knielende figuur. Hij torent hoog boven de knielende man uit en heeft zijn hand op het hoofd van de knielende gelegd, als bij een kind. De staande figuur is volledig gekleed en heeft schoenen aan, de knielende figuur draagt alleen een lendendoek. De staande figuur staat centraal en neemt de meeste ruimte in. De knielende figuur zit meer in de periferie. De missionaris Donders heeft zeker in Tilburg in de loop der tijd enorme bekendheid en publiciteit gekregen. De zwarte man is anoniem, onbekend.
Het standbeeld ontkent een stuk geschiedenis, namelijk het verhaal van de andere kant, van de slaafgemaakte Afrikanen. Een missionaris of zendeling is per definitie een koloniaal figuur, net zoals de ontwikkelingswerkers die hen opvolgden. Na de afschaffing van de slavernij in 1863, waarna de vrijgemaakten nog 10 jaar verplicht onder staatstoezicht moesten werken, was godsdienst een van de wapens om de kolonisatie te kunnen voortzetten. De vrijgemaakten moesten gedwee worden gemaakt (mentale slavernij).
Bekering
De katholieke kerk nam eeuwenlang deel aan de slavernij. De kerk hield zelf op grote schaal slaafgemaakten op plantages en in huizen. Toen de abolitionistische beweging zich tegen de slavernij begon te keren, lieten de kerken weinig van zich horen. De eventuele hulp die de kerken aan zwarte mensen boden, was niet onvoorwaardelijk. Er zaten namelijk altijd bekeringsplannen achter. Donders zette zich wel in voor melaatsen, maar zijn eerste missie was toch het bekeren van inheemsen en slaafgemaakten. Daarbij vernietigde hij de heiligdommen van die mensen.
De behandeling van slaafgemaakten in Suriname door de eeuwen heen was wereldwijd berucht. De wreedheid was extreem. En het waren de Nederlanders die volop in de slavenhandel zaten. Ze verdienden kapitalen aan die mensenhandel, aan het vervoer van slaafgemaakten en aan de dwangarbeid op de plantages.
Dit standbeeld hoort niet in de openbare ruimte te staan. Dit kan niet. Een museum zou een betere plek zijn. Bijvoorbeeld het Museum voor Naastenliefde, in het Peerke Donderpark in Tilburg Noord (bedevaartsoord). Met een uitleg erbij die het koloniale karakter van het beeld aan de schandpaal nagelt en die de vloer aanveegt met het Nederlandse kolonialisme in al zijn facetten. Het valt te verwachten dat bezoekers van een museum die uitleg nog wel zullen gaan lezen, in tegenstelling tot de voorbijgangers in het Wilhelminapark.
Elly
beste Elly,
Boeken van Sylvia Mcleod over de slavernij in Suriname maken er geen geheim van
dat als je witte vlekken op je huid had, je van de samenleving verwijderd moest worden.
Het was of je een doodvonnis had gekregen.
Je moest dan naar een afgelegen oord in het binnenland (ben ik zelf geweest), waar er maar een blanke was die het voor die mensen opnam. Iedereen kreeg een eigen hutje en er was ook een inheemse man die besmet was en gestudeerd had en die mensen onderwijs gaf. Tja, dan zou ik ook op mijn knieen vallen. Maar Peerke Donders zou dan meteen zeggen: man, sta op. Je bent een van ons!
Co van Melle
Volgens mij maakte Elly al duidelijk dat er op zich niets mis is met een monument voor een missionaris die nobel werk verrichtte, maar dat het haar gaat om de manier waarop zwart en wit op dit monument worden afgebeeld: in een klassieke verhouding van de superieure witte met onderdanige en dankbare zwarten. Zulke beelden kun je op veel meer plekken tegenkomen en in dit geval maakt de combinatie met de twijfelachtige geschiedenis van de kerk in relatie tot slavernij en kolonialisme het beeld extra pijnlijk. Het hoort niet op een openbare plek te staan.
Als je dan zo graag een beeld wilt neerzetten, doe het dan bijvoorbeeld voor Humbert Willems, de lepra-patient die in 1948 een succesvolle opstand leidde voor vrije toegang tot medicijnen!
https://www.dbnl.org/tekst/_oso001200301_01/_oso001200301_01_0014.php
Waar sommigen kennelijk koloniale superioriteit zien, zien anderen een liefdevolle blik naar een melaatse. Het ligt dus heel erg aan door welke bril je kijkt naar een beeld. Alle punten van kritiek op de vorm van het standbeeld kunnen even zo goed een tegenovergestelde betekenis hebben. De esthetische normen waren in die tijd anders, en het standbeeld is daar neergezet als zowel eerbetoon aan P. Donders, als om stichtelijke redenen, zoals de belangeloze opoffering van je eigen leven, voor het leven van minderbedeelden.
Het gaat er vooral ook om wat de meeste witte mensen níet lijken te willen/kunnen zien: dat er een witte man paternalistisch boven een zwarte man is afgebeeld. Dat was een koloniale keuze, een politieke keuze dus. Al deze witte mensen zouden het politieke karakter vanzelfsprekend plots wél heel bewust waarnemen als de rolverdeling omgekeerd was geweest: een staande geklede zwarte man naast een knielende vrijwel ongeklede witte man. Dat zou opvallen, want dan ‘klopt er iets niet’, dat ‘hoort niet’, dat is niet ‘normaal’. Met andere woorden, het beeld bevestigt de racistische normen van toen én die van nu helaas ook nog. Het bevestigt van dag tot dag bij iedereen die het beeld ziet (op een meestal onbewuste manier) de vermeende raciale superioriteit van witte mensen. Kortom, het beeld normaliseert dagelijks racisme en daarom moet het weg.
De makers en plaatsers van het beeld hebben ongetwijfeld een “liefdevolle blik” willen weergeven, maar het was wél een paternalistische ‘liefdevolle’ blik. Een blik die voor hen gewoon niet gekund had, onvoorstelbaar was geweest, totaal ongepast was geweest (toen én nu) als het het beeld van een superieure zwarte man (laat staan zwarte vrouw) was geweest.
Je hebt helemaal gelijk dat het dus ligt aan de bril waarmee je kijkt. Met een anti-racistische bril zie je een heel ander beeld dan met een koloniale bril. Het punt is dat anti-racisten er voor strijden dat die koloniale bril voor eens en voor altijd afgezet en weggegooid wordt.
Eric, dank voor je reactie. Ik vind het jammer dat je hier slechts twee mogelijkheden ziet. Ofwel expliciet kolonialistisch, dus racistisch, ofwel expliciet anti-racistisch. Niet alles is terug te herleiden naar een van die twee kanten. Er is nog een heel scala aan symbolieken, zowel tijdgebonden als tijdloos, Nogmaals, de bedoeling van dergelijke standbeelden is dus niet eenduidig te interpreteren. Mijn oude parochie kent een soortgelijk beeld. Dat van Sint Martinus die, gezeten op zijn paard, zijn mantel doormidden snijdt om te delen met een bedelaar die op de grond zit. De betekenis van het beeld zoals mij altijd verteld is, is mensen duidelijk te maken dat ze hun rijkdom moeten delen met hen die niets hebben. Ik besef dat je ook hier weer een machtsverhouding in kan zien. Chic geklede man op paard versus eenvoudig geklede man op de grond. Juist die dynamiek is belangrijk voor de boodschap over het delen van de rijkdom, en gaat dus niet over de verhevenheid van de man op het paard, maar juist om de nadruk te leggen op de oneerlijke distributie van de welvaart.
Daarnaast neem je gemakshalve aan dat wanneer de huidskleur van P. donders en de melaatse omgekeerd was, alle blanke mensen hier aanstoot aan zouden nemen, en voert dat aan als bewijs. Dat vind ik een boude stelling, en tevens vrij lastig hard te maken. Heb je een voorbeeld van een gelijksoortige situatie waarbij dat inderdaad het geval was?
Tenslotte vind ik het zonde de openbare ruimte te kuisen van alles dat niet meer helemaal van deze tijd is, of een negatieve connotatie op kan roepen bij sommige mensen. Het is een vrijwel antiek bronzen beeld in een Tilburgs parkje, en ik denk echt niet dat het enig racisme aanwakkert, of zelfs maar normaliseert.
Jammer dat je kan/wil begrijpen wat ik wil bedoel. Nogmaals: het beeld weerspiegelt het dominante racistische gedachtegoed van de periode waarin het neergezet is, en het staat dat wereldbeeld nog steeds uit te dragen in dat parkje. Ja, het normaliseert racisme dus wel degelijk, gewoon doordat het er staat. Juist ook doordat witte mensen zoals jij het in het publiek debat accepteren als ‘normaal’, ja het zelfs verdedigen. En blijven ontkennen dat het racisme uitdraagt, terwijl het racisme je letterlijk in je gezicht staart.
De witte makers/plaatsers hebben zich het racistische karakter van hun beeld mogelijk totaal niet gerealiseerd, ondergedompeld als ze waren in hun racistische en paternalistische koloniale universum. Je hebt vast en zeker gelijk dat ze iets ‘positiefs’ hebben willen weergeven: van een goede witte man die een arme zieke zwarte man helpt. Maar vergeet niet: kolonialisme en racisme werden in die tijd (door de meeste witten) als ‘positief’ beschouwd, als beschaving brengend naar de koloniën.
Dat witte mensen (‘blanken’ bestaan alleen in een verwrongen witte denkwereld waarin witten zichzelf ‘neutraal’ en ‘onschuldig’ achten) het volkomen onacceptabel achten als de vastgeroeste racistische verhoudingen ook maar een heel klein beetje dreigen te verschuiven, laat staan aan het wankelen gebracht worden, kan niemand de afgelopen 10 jaar ontgaan zijn: de tsunami aan racisme die anti-Zwarte Piet-activisten over zich heen kregen, of bijvoorbeeld een zwarte vrouw als Sylvana Simons die zich in hun ogen niet ‘nederig’ genoeg zou gedragen. Hoe denk je dat er gereageerd zou worden op een beeld dat weergeeft dat een zwart persoon superieur zou zijn aan een witte? (Niet dat ook maar iemand in de anti-racisme beweging zo’n absurd beeld zou willen.)
Het opkuisen van de openbare ruimte is precies wat nodig is. Waarom zouden we die ruimte, die immers van iedereen is, laten domineren door het racistische gedachtegoed van voorbije generaties? En dat niet iedereen er last van heeft, maakt daarbij geen zier uit: het gaat erom dat iedereen zich er thuis kan voelen, en dat we nieuwe generaties niet langer impliciet indoctrineren met zulke rascistsche beeldvorming. Net als via Zwarte Piet bijvoorbeeld.
Hoe kom je erbij om “ontwikkelingswerkers per definitie net als zendelingen en missionarissen koloniale figuren te noemen”? Ik vind dit echt een belediging aan alle ontwikkelingswerkers die met een vaak socialistische visie in tal van landen hebben gewerkt met veel ontberingen en levensgevaar zomaar af te schilderen. Je weet echt niet waarover je praat. Mijn partner die als arts 7 jaar in Kenia heeft gewerkt voor een minimumloon en doorbetaling van de AOW premie buitenland en veel aan de operatietafel stond en waar haar naaste collega is overleden aan aids tijdens opereren. Ik heb veel kennissen die als artsen werkte in Mozambique, Angola, Filipppijnen en Salvador waar ook een arts is vermoord, ik zal mijn bijdrage niet langer maken met feiten, maar een goede kennis van mij dokter Bert de Belder van de Belgische PvdA daar zou je eens van wat feiten kennis mogen nemen. Zijn vrouw is ook gehandicapt uit een oorlogsgebied terug gekomen. Dus kwets niet een grote groep van ontwikkelingswerkers. Ik durf het niet op te schrijven maar in Kenia werkten toen al Keniaanse artsen in de USA dat was en is lucratiever. Ik ben al jaren actief in de strijd tegen racisme en fascisme, voordat hier weer staat dat ik extreem-rechts ben
Beste H. Kas, ik respecteer mensen die zich inzetten voor een ander. Helaas werken alle ontwikkelingswerkers wel degelijk binnen een neo-koloniaal systeem. Weer is het de witte die de zwarte zogenaamd komt redden. En dat de witte heeft kunnen studeren, bijvoorbeeld voor arts, komt ook doordat dat in haar/zijn land mogelijk was. In landen die eeuwenlang gekoloniseerd en leeggeroofd werden – bijvoorbeeld door Nederland! – zijn die mogelijkheden er vaak (nog) niet, al was het maar omdat dictators er (met steun van het Westen) de macht gegrepen hebben.
De witte heeft zijn eigen maatschappij met sociale voorzieningen achter zich, waar zij/hij altijd naar terug kan keren – na afloop van het contract, bij ouderdom of ziekte – en dit meestal ook doet. Witten die uitgezonden worden kunnen hier zelf voor kiezen en er ook weer mee stoppen. De witte kan ook er voor kiezen om uitgezonden te worden om eens in het buitenland te kunnen werken, voor avontuur of omdat het goed staat op de cv. Kan – ik zeg niet dat dit voor iedereen geldt, maar het is een mogelijkheid. Witten die terugkeren naar Nederland worden zeer gewaardeerd voor het werk dat ze verricht hebben – maar ze zijn inmiddels wel mooi teruggekeerd naar een land met redelijke sociale voorzieningen en AOW. Witte voorrechten.
Je spreekt over Keniase artsen die in de USA gaan werken. Witten hebben er niets mee te maken hoe anderen hun leven inrichten, waar dan ook, hoe dan ook. Alsof je afkomst of huidskleur bepaalt dat jij je altijd maar bezig moet houden met racisme of met het redden van je land. Mensen bepalen hun eigen leven.
Ik weet dat er mensen zijn die zich met hart en ziel inzetten of ingezet hebben voor anderen, en vind het jammer dat sommigen blind zijn voor het systeem waarbinnen zij functioneren.