Digitalisering van kledingwinkels: “het is altijd: vlugger-vlugger-vlugger”

Er vinden grote veranderingen plaats in kledingwinkels. ERP, RFID, de digitalisering slaat toe. Wat betekent dit voor de werknemers? Wordt hun werk nu makkelijker? En wat zijn voor hen de gevolgen van de online-verkoop, flink gestegen door de corona-maatregelen? Hoe kan het winkelpersoneel zich nog organiseren in deze tijden van flexcontracten? De Duitse organisatie “tie-network” zocht de werkers op, sprak met hen en kwam met een nieuwe aanpak.

Maram werkt als winkelmedewerker bij Zara, een grote internationale keten van kledingwinkels. Ze holt heen en weer met een stapel t-shirts op haar arm. “Ik ben haar hulpje”, legt ze hijgend uit, wijzend op haar iPad. Via het Enterprise Resource Planning (ERP) programma komen daar de opdrachten binnen. ERP is de meest recente stap in de digitalisering van het werk bij Zara. Eerst was er al een nieuw kassaprogramma en daarna kwamen de RFID-labels (chips die in de kleding genaaid zijn en die aangeven waar de kleding zich bevindt).

“De nieuwe technologie werd stap voor stap ingevoerd”, vertelt Mara, “in het begin overzagen wij het geheel niet.” De bedrijfsleiding had het personeel namelijk gezegd dat het ging om bestrijding van winkeldiefstal. Maar later bleek dat het werk van het winkelpersoneel drastisch veranderde. Door de RFID-labels kan de bedrijfsleider precies nagaan wat iedereen aan het doen is.

Maram: “We worden nu altijd opgejaagd, het is altijd: ‘vlugger-vlugger-vlugger’ en ‘wie is het vlugste’. Zo laten we ons tegen elkaar opzetten.” Nu iedere stap gecontroleerd kan worden, krijg je meer zelfcontrole en onderlinge controle. Dat geeft veel stress.

“Natuurlijk dachten we in het begin dat die vernieuwingen geweldig waren”, vertelt winkelbediende Lidya. “Het zou ons werk makkelijker maken, tenminste, dat was ons gezegd. En dat doet het ook. Maar nu hebben we ook minder personeel en ons werk is eentoniger geworden.” Het winkelwerk is nu meer lopende bandwerk geworden. Voor eigen initiatief van de werknemers is geen plaats meer. Alles wordt nu tot in detail voorgeschreven door het hoofdkantoor met hun algoritmes.

Herstructurering door digitale verkopen

In sommige winkels heb je digitale kleedkamers waar klanten voor een touchscreen spiegel staan, door de collectie kunnen bladeren en dan hun keuze kunnen maken. Dat brengt extra werk voor het personeel mee die dan snel de gevraagde kleding moet opzoeken en naar de klant moet brengen. Het is hollen en draven, omdat daar eigenlijk te weinig personeel voor is. Door de overbelasting is het ziekteverzuim gestegen.

Nu het werk eenvoudiger is geworden, schakelt de winkelketen meer zzp-ers en uitzendkrachten in. Door al die onbekende gezichten voelen de vaste medewerkers zich minder goed thuis. Ze voelen zich geïsoleerd; er is minder solidariteit. De personeelsraden functioneren nu ook minder goed.

Door de coronamaatregelen van de overheid zijn de digitale verkopen enorm toegenomen. Winkelketen Zara wil nu 1.200 kleinere winkels gaan sluiten. Niet omdat die onrendabel zijn, maar omdat Zara een nieuw bedrijfsconcept bedacht heeft. Er moet nu een beperkt aantal heel grote winkels komen en verder moeten de klanten via internet hun bestellingen doen. Die kunnen ze dan bij een kleine lokale winkel ophalen. De kleinere winkels worden dus meer distributiecentra. Uiteindelijk moet er ook een enorm computerprogramma komen waarmee de bedrijfsleiding alles real-time kan zien en besturen.

Body mapping

De Duitse organisatie tie, wat staat voor transnationals information exchange, is een wereldwijd netwerk van basisgroepen van vakbonds- en niet-vakbondsactivisten in de hele keten van kledingindustrie. Van werkers die katoenvezels produceren in Kenia, tot anderen die garen spinnen, stoffen fabriceren of in kledingateliers werken in Sri Lanka, China of Bangladesh; en uiteindelijk ook van werkers in kledingwinkels in Duitsland. Tie-activisten hebben de afgelopen jaren leden van personeelsraden van kledingwinkels geïnterviewd over de nieuwe digitale technieken en hoe die het werken in de winkels veranderen. Daarna hebben ze winkelvergaderingen bezocht in heel Duitsland om ervaringen uit te wisselen. Daar lieten ze korte video’s zien van gesprekken met winkelpersoneel in andere delen van het land. Dat hielp goed als een aanzet voor een discussie over een digitalisering zoals werknemers die graag willen hebben.

Een belangrijk onderwerp waren de gezondheidsproblemen die digitalisering veroorzaakt. Daarbij gebruikten tie-activisten de techniek van body mapping, waarbij zij gezondheidsklachten op een tekening van het lichaam aangaven. Zo vertelden sommige werkers dat zij blaasontsteking hadden gekregen omdat zij hun plas te lang ophielden om maar niet achterop te raken in het werk. Anderen hadden last van hoofdpijn en weer anderen oogproblemen van de droge lucht en het langdurig op kassaschermen kijken. Weer anderen hadden last van hernia door de grote stapels kleding die zij moesten dragen of van peesontstekingen. Ook psychische klachten kwamen aan bod: stress, uitputting, lusteloosheid en zelfs depressiviteit.

De volgende stap is dan met elkaar zorgvuldig te bekijken wat nu precies een bepaald gezondheidsprobleem veroorzaakt. Gewapend met deze kennis stapten sommige werkers namens het personeel naar hun bedrijfsleider om te praten over concrete veranderingen. Dat was telkens een enorme opkikker voor hun zelfrespect.

Tie-activisten werken nauw samen met actieve leden van de grote Verdi-vakbond. Terwijl vakbonden vaak over digitalisering van de werkplek praten in termen van verlies van arbeidsplaatsen, privacyproblemen en concurrentie met andere winkelketens, brengen tie-activisten naar voren dat het werk fundamenteel anders georganiseerd moet worden.

Aangezien digitalisering ook gevolgen heeft voor winkelpersoneel in andere Europese landen en zelfs voor textielarbeiders in zuidelijke landen, organiseert tie contacten en uitwisselingen met werkers uit verschillende landen. Dat geeft een sterk gevoel van solidariteit.

Dit is een samenvatting van “Algorithmic assembly lines – digitalization and resistance in the retail sector” van Janina Hirth en Markus Rhein.

Jan Paul Smit