Museum Boerhaave stopt sponsorrelatie met Shell, onder druk van activisten

Wetenschapsmuseum Boerhaave in Leiden beëindigt de sponsorrelatie met Shell. De afgelopen jaren hebben activisten het museum onder druk gezet om de banden met de fossiele reus door te snijden en dat heeft resultaat gehad. Afgelopen week vertelde directeur Amito Haarhuis in het radiopgrogramma OVT dat de sponsorrelatie per januari komend jaar afloopt. Shell was drie jaar lang hoofdsponsor van Boerhaave. In het museum was het stempel van Shell duidelijk te zien. Zo heeft een videoboodschap van Marjan van Loon, directeur van Shell Nederland, een prominente plek in een van de tentoonstellingen.

2,5 jaar druk op Boerhaave

Vanaf 2019 zitten activisten Boerhaave op de nek. Begin 2019 verschijnt een opiniestuk van Fossielvrij Onderwijs in De Volkskrant, waarin de problematische relatie van Boerhaave met Shell aangekaart wordt. Daarop volgen Kamervragen van de Partij voor de Dieren. Ook de lokale politiek en lokale media besteden er aandacht aan. In mei 2020 wordt actie gevoerd bij Boerhaave voor de deur door de actiegroepen Extinction Rebellon en Earth Strike in het kader van internationale Shell Must Fall actiedag. In juli 2020 sturen zo’n 15 organisaties een open brief aan Boerhaave, en roepen op geen geld meer aan te nemen van Shell. Daarnaast wijzen ze op de problematische samenwerking tussen Boerhaave en Shell bij het kinderfestival “Generation Discover”, en het feit dat een ex-bestuurder van Shell in de Raad van Toezicht van Boerhaave zit, nota bene een klimaatontkenner.

* https://fossielvrijonderwijs.nl/2019/02/20/rijksmuseum-boerhaave-zet-hoofdpartner-shell-op-voetstuk/

De dag erna, 16 juli, bij de officiële opening van de nieuwe tentoonstelling “Besmet” vindt er weer een actie voor de deur van het museum plaats door Extinction Rebellion Leiden, Code Rood en Fossielvrij Onderwijs. Daarbij wordt Shell een besmet bedrijf genoemd, onder het toeziend oog van de koning die de tentoonstelling opent.

Later gaan de activisten ook in gesprek met de directeur van museum Boerhaave, die echter alle beschuldigingen ver van zich gooit, en weigert verantwoordelijkheid te nemen voor het legitimeren van het fossiele geweld. Hij beweert dat Shell geen inhoudelijke invloed op de tentoonstellingen in het museum heeft.

Op 10 november 2020 worden de “Ogoni 9” herdacht op 8 plekken in het land, onder andere voor museum Boerhaave. De Ogoni 9 waren een groep Nigeriaanse activisten die mede door toedoen van Shell vermoord zijn door het Nigeriaanse regime. Deze activisten waren onderdeel van een brede beweging die actie voerde tegen de verwoesting van hun leefgebied door de olieboringen van Shell.

Op 20 mei 2021 werd het museum beklad met nepbloed en werden leuzen met spuitkrijt op de stoep gespoten, wederom in het kader van een internationale Shel Must Fall actiedag.* Op het museum stond de leus “Shell kills, zij helpen”.

In september 2021 werd een onderzoek gepubliceerd van wetenschappers van de universiteit Utrecht waaruit duidelijk werd dat de inhoud van de tentoonstellingen van museum Boerhaave en andere musea sterk beïnvloed wordt door Shell en andere fossiele bedrijven.**

Het radioprogramma OVT maakte hierover een uitzending met de onderzoekers en met de directeur van Boerhaave, Amito Haarhuis. Haarhuis maakte in dit programma bekend dat de sponsorrelatie met Shell in januari 2022 afloopt en niet verlengd zal worden. Haarhuis gaf aan dat hij nog volledig achter de relatie met Shell en de inhoud van de tentoonstellingen staat. Hij geeft niet direct aan waarom de relatie nu afloopt, maar geeft wel aan dat “tegen de beeldvorming in de samenleving moeilijk op valt te vechten”.

Bewuste geschiedsvervalsing door de fossiele industrie

De fossiele industrie moet ontmanteld worden. Het zijn deze bedrijven die een enorme verantwoordelijkheid hebben in het verwoesten van de planeet. En terwijl ze al decennia op de hoogte zijn van hun kwalijke rol, proberen ze tot op de dag van vandaag hun misdadige praktijken voort te zetten. Om dat te legitimeren draaien de PR machines op volle toeren om hun imago op te vijzelen. En dat gaat onder andere via musea.

In OVT vertelden wetenschappers hoe musea steeds meer afhankelijk zijn geworden van privaat geld. Om geld van de overheid te ontvangen moeten musea sinds 2011 verplicht een bepaald percentage van hun financiering van private partijen binnenhalen. Daardoor zijn musea veel afhankelijker geworden van bedrijven. Het percentage privaat geld is relatief klein (vaak waarschijnlijk niet meer dan een ton), waardoor bedrijven met een relatief klein bedrag veel invloed kunnen kopen bij musea. De overheid is vaak ook erg tevreden met die samenwerkingen en prijst ook in het geval van Boerhaave de financiële en inhoudelijke banden met Shell.*

De fossiele industrie heeft (in samenwerking met de overheid) een hele bewuste agenda om haar eigen rol in de geschiedenis zo rooskleurig mogelijk te laten lijken. Het frame dat ze daarbij gebruiken noemen ze “energy literacy”. Het betekent zoveel dat hun verhaal van de geschiedenis belicht hoe belangrijk fossiele brandstoffen en fossiele industrie geweest zijn voor industrialisatie en onze huidige rijkdom, en dat fossiele brandstoffen ook nog wel even belangrijk zullen blijven. De verwoestende effecten van de winning, verwerking en gebruik van fossiele brandstoffen wordt daarbij stelselmatig onder het vloerkleed geveegd. Laat staan dat de rol wordt benoemd die de fossiele industrie heeft gehad in het verspreiden van misinformatie en het ontkennen van klimaatwetenschap.

En dit frame komt heel duidelijk terug in tentoonstellingen van Boerhaave en van andere musea. Marjan van Loon, directeur van Shell Nederland, krijgt zelfs uitgebreid de ruimte in een videoboodschap in een tentoonstelling in het museum. De video staat naast video’s van wetenschappers en Nobelprijswinnaars, en ze krijgt vrijelijk de ruimte om te mijmeren over hoe Shell bijdraagt aan de energietransitie. Die haar bedrijf al decennia actief tegenwerkt.

De publieke opinie schuift

De laatste jaren zijn er meer musea en andere instituten (zoals beleggers en pensioenfondsen) die hun banden met de fossiele industrie doorsnijden, onder druk van activisten. Het laat zien dat er een steeds bredere maatschappelijke consensus is dat de fossiele industrie smerig en verwoestend is, en tegen haar einde aan loopt. Binnen deze context hebben activisten de problematische band van Boerhaave met Shell aan de kaak gesteld, en dat heeft haar vruchten afgeworpen!

We moeten zo druk zetten op veel meer instituten, organisaties, overheden en bedrijven om hetzelfde te doen. En daarna moeten we natuurlijk verder gaan. Want de propaganda van de fossiele industrie doorprikken en bestrijden is één ding. Uiteindelijk moeten we de fossiele industrie zelf confronteren en ontmantelen, en dat gaat nog een hele kluif worden.

Joris Hanse