De dekoloniale strijd van Ubuntu Connected Front tegen het standbeeld van missionaris Donders in Tilburg

Afgelopen woensdag diende bij de rechtbank in Breda de zaak van twee leden van Ubuntu Connected Front (UCF) Tilburg tegen de gemeente Tilburg. Zij waren in beroep gegaan tegen het besluit van de gemeente om slechts een informatiebord te plaatsen bij het omstreden standbeeld van de missionaris Petrus (“Peerke”) Donders, met een tot slaaf gemaakte man aan zijn zijde, in het Wilhelminapark in Tilburg. Het UCF vindt het beeld racistisch, koloniaal en stereotyperend. “Doordat de gemeente Tilburg de beeldengroep niet wil verwijderen uit de publieke ruimte of het op een andere manier wil contextualiseren, tolereert zij racisme waar ze dat juist zou moeten bestrijden”, aldus het UCF in een persbericht.

De protesten tegen het uit 1926 daterende standbeeld van de lokale katholieke held Donders, die één hand legt op het hoofd van een in lompen geklede Afrikaanse man, geknield aan zijn voeten, en die hoog in zijn andere hand een crucifix houdt, gaan terug tot 1982. De laatste jaren is het beeld onder invloed van de dekoloniseringsbeweging nog meer in opspraak gekomen. UCF-voorzitter Kenneth Cuvalay wijst erop dat de vrijheid van zijn voorouders werd ontnomen door witte kolonisatoren. Afrikaanse mensen werden ontvoerd, tot eigendom gemaakt en tot dwangarbeid gedwongen. “We moeten ook kijken naar de spirituele en geestelijke mishandeling. Structureel werden de Afrikaanse rituelen, normen en waarden van onze voorouders vernietigd, hun zang, hun dans, hun muziek, hun geloof, hun spiritualiteit, de relatie met hun voorouders, noem maar op. Daarna werden de Europese waarden opgedrongen. De katholieke kerk ontkent pertinent haar enorme aandeel in dit proces.”

Eurocentrisch denken

In februari 2021 gaf de Tilburgse PvdA-fractie via een aangenomen motie het college van Burgemeester en Wethouders de opdracht om een passende artistieke contextualisering voor het standbeeld te onderzoeken. Met een open brief aan de fractievoorzitters van de Tilburgse gemeenteraad en aan het college van B&W riep het UCF in mei 2021 de gemeente op om het standbeeld te verwijderen uit de publieke ruimte. Want het standbeeld draagt een eurocentrisch narratief uit. “Als nazaten van onze tot slaaf gemaakte Afrikaanse voorouders werken wij aan het blootleggen en analyseren van de effecten van dit eurocentrisch denken”, zo schrijft het UCF. “Het is belangrijk om ons bewust te zijn van deze historische patronen die bewust of onbewust nog steeds leiden tot marginalisering en uitsluiting van Nederlanders van Afrikaanse afkomst. We zijn dit verplicht aan onze voorouders, aan onszelf en onze kinderen. De Afrikaanse man in de beeldengroep was een mens. Een mens die zijn naam is ontnomen, zijn taal is ontnomen, zijn land en familie is ontnomen, zijn wortels zijn ontnomen, zijn identiteit en zijn menselijkheid zijn ontnomen. Afrikaanse nazaten willen een nieuwe menselijkheid – een gedekoloniseerde menselijkheid, vrij van de besmettelijkheid van witte verachting. Een nieuwe menselijkheid voor de zwarte én witte mens.”

In een in mei 2021 gepubliceerd artikel in het kader van de maatschappelijke discussie over het Nederlandse slavernijverleden en de doorwerking daarvan in het heden leverde UCF-voorzitter Cuvalay publiekelijk nog eens stevige kritiek op de missionaris. “Donders wordt in Tilburg vereerd als een held, omdat hij zijn leven wijdde aan het helpen van melaatse Surinamers in Batavia in Suriname. Dit imago van apostel der melaatsen vinden we terug in heel de stad, met onder meer een kapel, park, paviljoen, straten en zelfs een school vernoemd naar ‘Peerke’ Donders. Gemakshalve wordt niet verteld dat Donders Afrikanen wegzette als halve wilden die geen echt geloof hadden. Hij vernielde inheemse heiligdommen, verbood singi neti, winti en andere vormen van religieus erfgoed van onze voorouders. Uit de literatuur blijkt daarnaast dat de kerk melaatsenoord Batavia vooral zag als werkterrein voor catechese en doop; zieltjeswinning. Er is geen enkele aanwijzing dat de priesters melaatsen verpleegden. Zij gebruikten het slechts als middel om geld in te zamelen, terwijl de oppassers en directeur de zorg op zich namen.”

Ook bekritiseerde Cuvalay in dat artikel de rol van de gemeente Tilburg in het debat over het omstreden beeld. “De gemeente beraadt zich al een tijdje op de beeldengroep, en de katholieke lobby om het te behouden, is sterk. Nu wordt gesproken over het plaatsen van een informatiebord bij het beeld om de context ervan te schetsen. Maar dat is net zo koloniaal gedacht als indertijd het plaatsen van het beeld. Het moet weg en de geschiedenis moet volledig opgenomen worden in educatieve programma’s en musea. Beelden als deze, en dat zijn er vele, staan symbool voor de erfenis van het Nederlands transatlantisch kolonialisme en hen in stand houden draagt bij aan de continuatie van negatieve beeldvorming over en marginalisering van mensen van Afrikaanse afkomst.”

Twee stoelen

In 2022, ruim een jaar na de aangenomen PvdA-motie, bleek de gemeente inderdaad niet verder te zijn gekomen dan het plaatsen van een informatiebord bij het standbeeld. “Twee in de buurt geplaatste stoelen zouden de dialoog tussen de zeer tegengestelde meningen over het beeld op gang moeten brengen”, aldus het persbericht van het UCF, dat daarop bezwaar indiende “tegen deze halfslachtige oplossing. Het bezwaar werd door de gemeente afgewezen zonder zelfs maar de gronden te hebben gehoord.” In juli 2022 gingen twee UCF-leden tegen die afwijzing in beroep bij de rechtbank in Breda.

Het persbericht vervolgt met: “Het gaat UCF Tilburg niet om het standbeeld van Petrus Donders alleen, maar om het dekoloniseren van de publieke ruimte en het wegkijken of bagatelliseren van racisme en de effecten daarvan op de Afrikaanse diasporagemeenschap.” Volgens Cuvalay is er wel al veel veranderd de laatste jaren. “Gemeenten, kerken, banken, ze laten uitzoeken hoe het zit met hun koloniaal verleden. Er is aandacht voor de doorwerking in het heden en het leed dat slachtoffers van de slavernij is aangedaan. Er worden excuses aangeboden en er is een maatschappelijke discussie over herstelbetalingen gaande.”

Hetzelfde liedje

Maar de gemeente Tilburg en de katholieke lobby, die wil dat het beeld in het Wilhelminapark blijft, “komen steeds met hetzelfde liedje dat het niets met racisme te maken heeft en hoe we kerstening moeten zien in de tijdgeest van toen. Waarmee je eigenlijk zegt dat de levenswijzen en opvattingen van de Afrikaanse en inheemse bevolking geen waarde hebben. Het zegt eigenlijk dat je je nu nog steeds verheven voelt boven ‘de ander’, een racistisch superioriteitsgevoel.”

Over zes weken gaat de Bredase rechtbank uitspraak doen in de zaak. Volgens Cuvalay leek de rechter er tijdens de rechtszitting van afgelopen woensdag nogal ontstemd over dat de gemeente Tilburg het bezwaar van de UCF-leden zo manipulatief had behandeld. Weliswaar heeft de gemeente een tijd geleden een beleidsprogramma opgesteld over “meerstemmigheid” en “inclusiviteit”. Maar als punt bij paaltje komt, dan wordt met de stem van de nazaten van slaafgemaakten nog steeds veel te weinig rekening gehouden. Cuvalay zette tijdens de zitting strategisch onder meer het argument in dat inmiddels zelfs minister-president Mark Rutte excuses heeft aangeboden voor het Nederlandse slavernijverleden. Wanneer begint de gemeente Tilburg aan de broodnodige inhaalrace om eindelijk eens het koloniale standbeeld van Petrus Donders uit de publieke ruimte te verwijderen en in een museum te plaatsen, voorzien van de juiste historische context?

Harry Westerink