Keniaanse Generatie-Z in opstand
De beweging #RejectFinanceBill2024 markeert een nieuw tijdperk in de Keniaanse politiek na vele jaren van politieke ontevredenheid en apathie. De sfeer is duidelijk: dit is een protest van Generatie-Z, jonge mensen van 15 tot 25 jaar. We hebben er dertig jaar op moeten wachten, maar nu hebben we dan toch de grootste opstand sinds het begin van de jaren negentig. Tienduizenden gingen in negentien steden de straat op om te protesteren tegen belastingverhogingen. Dictator Daniel Arap Moi, die in 2002 na 24 jaar de macht uit handen gaf, is nu dood. De angst voor het staatsapparaat dat hij opbouwde om met geweld en via sluwe samenwerking de touwtjes in handen te blijven houden, is nu ook verdwenen. Dat blijkt uit de heftige demonstraties.
Overigens voelen de jonge Kenianen zich niet alleen ongelukkig over de belastingverhogingen, maar ook over de op hol geslagen corruptie en het schaamteloze misbruik van overheidsgelden. Op dezelfde dag dat in het hele land protesten plaatsvonden, stond op de voorpagina van de belangrijke Keniaanse krant Daily Nation een artikel over een corruptiezaak van twee miljard Keniaanse shilling (ruim veertien miljoen euro) tegen de in ongenade gevallen voormalige gouverneur van Migori, Okoth Obado. De Anti Corruptie Commissie had met Obado een schikking getroffen van 235 miljoen shilling, slechts tien procent van het betreffende bedrag. Dit betekent dat Obada 1,7 miljard shilling (twaalf miljoen euro) ontvangen heeft voor zijn “medewerking”. Overigens staat Obado ook terecht voor moord.
Terwijl de regering de belastingdruk op de burgers verhoogt om de buitenlandse schuld terug te kunnen betalen, toont Obado’s corruptiezaak de kloof tussen de Keniaanse leiders en de bevolking. Ondanks alle belastingverhogingen onder president William Ruto is er geen verbetering te zien bij essentiële voorzieningen zoals onderwijs en gezondheidszorg. Basisvoorzieningen zoals water en onderdak blijven ontoegankelijk voor de armste Kenianen. De baanloosheid is hoog: in 2023 gingen 70.000 banen in de particuliere sector verloren en veertig procent van de werkgevers is van plan personeel te ontslaan vanwege de stijgende bedrijfskosten. Ondertussen is Kenia nog steeds een topbestemming voor expats. De enorme overstromingen in april toonden aan dat de regering niet voorbereid was op nationale rampen, die door de klimaatcrisis in hevigheid en omvang zullen toenemen. Of, dat dit soort rampen voor de overheid geen prioriteit heeft. Dit voortdurende slechte bestuur, waaruit desinteresse blijkt voor de behoeften van gewone Kenianen, heeft velen de straat op gebracht.
“Verwerpen, niet wijzigen”
Sinds de indiening van het wetsvoorstel tot belastingverhogingen in de Nationale Vergadering op 9 mei hebben Kenianen hun bezorgdheid geuit dat de bepalingen de kosten van levensonderhoud en zakendoen verder zouden verhogen. Het gaat om belasting op brood en bakolie, een jaarlijkse belasting voor autobezitters (die de minister van Financiën stuntelig uitlegde op de nationale televisie), belastingen op commerciële digitale boodschappen en hogere belastingen op internetgebruik. Bovendien wil het wetsvoorstel – heel verontrustend! – ook btw gaan heffen op geïmporteerd maandverband, waarvan de meeste Keniaanse vrouwen afhankelijk zijn, omdat er een tekort is aan lokaal geproduceerd maandverband van goede kwaliteit. Zoals een Twitter-gebruiker opmerkte: “Kenia was het eerste land ter wereld dat btw op maandverband afschafte”. Het wetsvoorstel betekent een stap terug in het progressieve beleid waarvan twee derde van de Keniaanse vrouwen profiteren.
Inspraakreacties van een aanzienlijk aantal mensen bleken aan dovemansoren gericht en ook gelobby van bedrijfsgroepen haalde niets uit. Woordvoerders van de regering verdedigden neerbuigend de bekritiseerde bepalingen van het wetsvoorstel in de nationale media en zouden wel beslissen wat goed was voor de Kenianen. Deze minachting voor de wil van de bevolking leidde ertoe dat Kenianen zich online begonnen te organiseren onder de hashtag #RejectFinanceBill2024. Op vrijdag 14 juni was er een tweede hashtag #OccupyParliament, die opriep tot een dag van directe actie op dinsdag 18 juni, wanneer het parlement het wetsvoorstel zou gaan bespreken.
Nu staan Kenianen erom bekend dat ze heel wat aftwitteren, maar dat betekent lang niet altijd dat mensen daadwerkelijk de straat op gaan. Toen dinsdag 18 juni naderde, bleef het onduidelijk of de mensen massaal zouden gaan protesteren. Toch capituleerde de regering, onder druk van al het digitaal activisme, en kondigde men aan om de voorgestelde zestien procent btw op brood, suiker, financiële diensten, valutatransacties en de 2,5 procent autobelasting te schrappen. Daarnaast zouden ook de kosten voor het overmaken van mobiel geld en de belasting op plantaardige olie niet worden verhoogd.
De aankondiging, enkele uren voordat de protesten zouden beginnen, kon de demonstranten echter niet geruststellen. Hun antwoord was duidelijk: “Verwerpen, niet wijzigen”. Terwijl honderden zich in het centrum van Nairobi verzamelden, viel op hoeveel jeugdige Generatie-Z demonstranten er onder hen waren. Voor velen van hen was dit het eerste protest. Terwijl de politie demonstranten onthaalde op traangas, knuppels, waterkanonnen en af en toe kogels, en honderden mensen arresteerde, bekritiseerden de demonstranten president Ruto en het buitensporige gebruik van geweld. Ook het IMF veroordeelden zij, omdat hun handschrift duidelijk zichtbaar is in het gewraakte wetsvoorstel. Al snel lag het centrum van Nairobi plat, omdat de politie demonstranten die het parlementsgebouw probeerden te bereiken met geweld terugdrong.
Democratische rechten
Het geweld dat de regering op de demonstranten losliet, leek hun eis van totale verwerping van het wetsvoorstel alleen maar te versterken. Dit was het Kenia van 2024, niet dat van 1994. Hoe kon de overheid de stemmen van de burgers met grof geweld het zwijgen opleggen? Terwijl Kenianen video’s van de wreedheid die zij ondergingen de wereld instuurden, organiseerden zij zich online verder. Ze riepen een tweede protestdag uit op donderdag 20 juni, omdat het wetsvoorstel dan verder besproken werd in het parlement. Organisatoren in andere steden sloten zich snel aan, planden parallelle demonstraties en drongen er bij de politie op aan om hun grondwettelijke recht op protest te respecteren.
Op de bewuste donderdagochtend werden twee dingen duidelijk. Ten eerste was er in Kenia een nieuwe beweging van jonge mensen zonder leiders aan het ontstaan, en zonder verdeeldheid tussen verschillende bevolkingsgroepen. En ten tweede zouden de protesten groot zijn, want gewone Kenianen ondersteunden de demonstraties en eisten hun democratische rechten op die de regering hen beloofd had in de grondwet van 2010.
Uiteindelijk stemden 204 parlementsleden tegen de belangen van de Kenianen en gaven slechts 115 parlementsleden gehoor aan de oproep om het wetsvoorstel te verwerpen. Het wetsvoorstel gaat nu naar een commissie die het paragraaf voor paragraaf zal bespreken. Daarna zal president Ruto het wetsvoorstel waarschijnlijk in de komende weken ondertekenen, tenzij er zich nog dramatische nieuwe ontwikkelingen voordoen.
Deze historische week luidt een nieuw tijdperk in na vele jaren van politieke ontevredenheid en apathie. In Kenia is opnieuw politieke betrokkenheid ontstaan. Zelfs vóór de stemming van donderdag in het parlement waren Kenianen online al begonnen met het onderzoeken van de afzettingsprocedure voor parlementsleden die de belangen van hun kiezers negeren door vóór te stemmen. De twee protestdagen zonder een politieke of centrale leider hebben veel indruk gemaakt. Op donderdagavond had #RejectFinanceBill2024 2,64 miljoen hits op Twitter en grote nieuwszenders, zoals Al Jazeera, BBC en CNN, maakten er melding van.
“Wij zijn niet bang”
De protestbeweging maakt op adembenemende manier gebruik van nieuwe technologie. Zo is er een USSD-platform dat demonstranten in staat stelt om acties te coördineren, informatie te verspreiden, hulpdiensten op te roepen en mishandeling door de politie te registreren. Er is ook een chat-GPT om het wetsvoorstel goed te leren begrijpen. Omdat demonstranten bang waren dat de regering internet zou blokkeren, zocht een aantal ervaren online activisten hun toevlucht tot Starlink (satelliet internet) om de acties live te tonen. Commerciële websitebeheerders lieten hun gewone werk rusten en vulden webpagina’s met informatie over het wetsvoorstel en de acties ertegen. De populaire komiek Mike Muchiri maakte een TikTok-video waarin hij de belangrijkste kritiek uitlegt. Al snel verschenen er versies van deze video in de lokale talen Dholuo, Kikuyu, Kimeru, Kisii, Kiswahili, Kamba en Taita, wat hielp om de boodschap van de demonstranten te verspreiden onder Kenianen in afgelegen gebieden en onder ouderen die geen Engels spreken. Op bekende YouTube kanalen en Instagram accounts over lichaamsverzorging en schoonheid doken plotseling nuttige veiligheidstips op voor demonstranten, bijvoorbeeld hoe je te beschermen tegen traangas.
Advocaten organiseerden telefonisch juridische bijstand en gaven gratis hulp aan mensen die gearresteerd dreigden te worden. Artsen verleenden zorg in een geïmproviseerde kliniek met duizend vrijwilligers en bedrijven boden gratis voedsel, water, medische benodigdheden en oplaadpunten voor mobiele telefoons aan. Keniaanse jonge mensen riepen telkens weer: “Wij zijn niet bang”, waarmee ze lieten zien dat ze klaar waren voor elk soort van staatsgeweld.
Arundhati Roy zegt in haar toespraak “Confronting Empire” dat we, om de wereldmachten aan te vallen, hen niet alleen “van zuurstof moeten beroven”, maar hen ook te schande en belachelijk moeten maken, “met onze kunst, onze muziek, onze literatuur, onze koppigheid, onze vreugde, onze schittering, en pure hardnekkigheid.”
Van enkele van mijn favoriete video’s van de protesten straalt de vreugde af, zoals die waarin Kenianen op straat lopen te zingen. In andere bespotten ze de staat en al zijn instanties. In weer andere tonen ze borden zoals alleen Generatie-Z’s die kunnen maken. Het totaalbeeld dat je digitaal gepresenteerd krijgt is prachtig, volstrekt onfatsoenlijk en bestand tegen ouderwetse politiek. Geruggensteund door de grondwet van 2010 – een van de meest vooruitstrevende ter wereld – zijn jonge Kenianen, die de belachelijke, onderdrukkende dagen van de Moi-dictatuur niet hebben meegemaakt, vastbesloten om hun democratische rechten op te eisen. Nee, zij zijn niet bang, ook niet voor traangas en waterkanonnen. Want, waarom zouden parlementsleden politiebegeleiding krijgen, en zij traangas?
Kari Mungo
Het oorspronkelijke artikel “The vibe is giving Kipchoge” verscheen eind juni in “Africa is a Country”. Vertaling en bewerking: Jan Paul Smit. Mungo is een doorgewinterde agitator, verhalenverteller en zwerver. Zij is geboren en getogen in Nairobi.
Dit artikel is opgedragen aan Rex Masai, 29 jaar oud, die op 20 juni werd neergeschoten door een politieagent die op een menigte demonstranten schoot. Rex overleed op de vloer van een kliniek die hem hulp weigerde, terwijl hij veertig pijnlijke minuten lang lag dood te bloeden.
Verder lezen