Neo-liberaal veiligheidstheater en hoop

“De storing bij de Nederlandse overheidsdiensten kwam door een softwarefout op een van de IT-netwerken van Defensie. Dat meldt minister Brekelmans (Defensie) in een Kamerbrief. Zoals al werd vermoed, zat de storing in het zogenoemde Netherlands Armed Forces Integrated Network (NAFIN). Dat is een zwaarbeveiligd netwerk dat onder meer 180 defensielocaties met elkaar verbindt en ook wordt gebruikt bij datacenters van verschillende ministeries en politiebureaus”, aldus de NOS donderdag. Activisten en andere mensen die steeds meer te maken krijgen met overheidsrepressie kunnen veel leren van dit soort storingen. Het zegt veel over hoe wankel bepaalde systemen zijn, en hoe ze moedwillig wankel worden gehouden.

Deze storing is een recent voorbeeld van een serie van computerstoringen de afgelopen tijd. Zo was er vorige maand een enorme Windows-crash waardoor meerdere systemen plat lagen. Maar het beperkt zich niet alleen tot computers.

In het algemeen zijn er op economisch vlak steeds meer ongelukken en storingen met enorme gevolgen. In dit geval wordt dat mede veroorzaakt door “just-in-time“-logistiek, waarbij allerlei productie- en transportprocessen precies op tijd plaatsvinden.

Dit is een direct gevolg van neo-liberaal kapitalisme. Tijd is geld, dus worden productieprocessen steeds ‘efficiënter’ ingericht. Wat betekent dat logistieke processen steeds minder robuust zijn tegen schokken, waardoor kleine fouten enorme gevolgen kunnen hebben.

Hetzelfde geldt voor de CrowdStrike/Microsoft-crash. Die kon alleen plaatsvinden doordat allerlei tests waren overgeslagen, doordat de code vol zat met kleine foutjes, en omdat de update die de crash veroorzaakte niet trapsgewijs werd ingevoerd.

Dit soort crashes kunnen voorkomen worden, maar dat kost (test)tijd, geld en arbeid. Zaken waarop steeds meer wordt bezuinigd omwille van ‘efficiëntie’. Dit toont twee dingen aan: 1. Disruptieve acties zijn steeds effectiever en 2. staatsrepressie is niet zo sterk als we denken.

Wat betreft disruptieve acties: het is een heftig voorbeeld, maar in maart van dit jaar beschadigden milieu-activisten een stroomzuil van een Teslafabriek in Duitsland. De productie lag daardoor zes dagen stil, waardoor het bedrijf miljoenen verlies leed.

Dat zo’n grote fabriek compleet afhankelijk is van één stroomzuil is het gevolg van neo-liberale bezuinigingen op zogenaamde “redundancy”, ofwel “overbodigheid”. In een fabriek met redundancy kunnen meerdere processen falen voordat het productieproces stilvalt.

Ook betekent het gebrek aan redundancy dat logistieke processen überhaupt minder kunnen hebben. Toen het schip Ever Given het Suezkanaal blokkeerde in 2021 leidde dat over de hele wereld tot grote problemen, met miljarden euro’s schade.

Disruptieve acties kunnen dus veel sneller een domino-effect hebben naarmate logistieke processen minder stabiel zijn ingericht. Zo creëert het kapitalisme haar eigen achilleshiel, simpelweg door de heersende logica in het systeem.

Dat productieprocessen steeds minder redundancy hebben, maakt ook dat werkers meer macht hebben. Stakingen, zelfs door kleine groepen mensen, kunnen tegenwoordig niet alleen hele bedrijven, maar hele logistieke ketens platleggen.

Maar daar zien we ook de tegenreactie: naarmate productieprocessen vatbaarder worden voor verstoring, proberen kapitaal en staat dat ook steeds meer te voorkomen. Internationaal staat het recht op staken, en het recht op disruptieve actie, onder druk.

Maar is de staat wel zo machtig als we denken? Voorop staat dat veel mensen in Nederland, zeker mensen die zich niet met activisme bezighouden, onderschatten hoe repressief de Nederlandse politie kan handelen. Maar het is ook weer niet zo dat ze almachtig zijn.

De neo-liberale realiteit strekt zich immers ook uit over de overheid, en in het bijzonder op handhaving. Net zoals alle overheidsinstellingen heeft de politie geld moeten inleveren.

Dit, terwijl de meeste misdrijven in Nederland nooit worden opgelost. De politieorganisatie kan haar huidige taakstelling al helemaal niet goed uitvoeren. Om hiervoor te compenseren grijpt de politie naar een oude truc: veiligheidstheater.

Uit een artikel van De Correspondent blijkt een aantal trucjes die ze inzetten. Zo is er in Nederland veel meer nadruk op het zichtbare “blauw op straat” dan de recherche, waardoor de politie indrukwekkender lijkt dan dat zij is.

Ook wordt er gesjoemeld met cijfers, aldus De Groene, waardoor de politie kan pretenderen dat zij effectiever is dan zij in werkelijkheid is.

Dit zien we overigens ook in onze media: in politieseries wordt de politie altijd extreem competent neergezet. Voor zaken als machtsmisbruik en racisme binnen het korps is geen plaats. Dit geeft een heel vertekend beeld van de effectiviteit van politie.

Hetzelfde blijkt bij de ME. Bij rellen in meerdere steden tegelijk heeft de ME moeite om haar aanrijtijd te waarborgen. Dit is niet vreemd, want waarom zou je de ME betalen om een enorme “redundancy” in capaciteit in te bouwen?

Dat zorgt ervoor dat de ME bij grootschalig optreden soms rijkelijk laat is. Dit, terwijl uit onderzoek ook blijkt dat de ME alleen ‘effectief’ is als vroeg wordt opgetreden. Dit beeld, dat de ME op de grens van haar capaciteit zit, wordt achtergehouden.

Dit is ook waarom neo-liberalisme zo’n risico vormt voor fundamentele vrijheden. De staat wil een effectieve politiemacht, maar is zuinig op de centen. De oplossing die dan voorhanden ligt is om politiebevoegdheden uit te breiden.

Voorbeeld is de uitbreiding van de Wet DNA-V, waardoor de DNA van verdachten al kan worden afgenomen. Daarmee hoopt de politie makkelijker DNA-onderzoek te kunnen doen, ten koste van de privacy van verdachten.

Ook gebruikt de politie steeds meer technische middelen, zoals camera’s (waaronder Ring-deurbellen). Technologie hier werkt als een zogenaamde “force multiplier”: het betekent dat de kleine groep agenten efficiënter hun werk kunnen doen.

Maar ook hier ligt neo-liberalisme op de loer. Echte camera’s zijn duur en vereisen mensen die op de beelden letten. Nepcamera’s, de zogeheten dummies, geven het idee dat je wordt bespied zonder daadwerkelijk op te nemen.

En dat is het perfecte voorbeeld van hoe neo-liberalisme werkt: het is goedkoper voor de politie om de schijn te wekken dat de orde gehandhaafd kan worden. Daadwerkelijk die orde handhaven is veel duurder, en het is niet nodig zolang ze die schijn ophouden.

Dat wil niet zeggen dat staatsrepressie onzin is. Integendeel, fundamentele grondrechten staan onder druk juist omdat het uitbreiden van politiebevoegdheden een goedkoop alternatief is op investeringen. Maar het is goed om door het theater heen te kunnen kijken.

De vraag is nog hoe die verandert onder de nieuwe regering. Geert Wilders is immers een fascist. De vraag is of hij niet juist gaat investeren in politie, ordehandhaving en repressie. Dat zal moeten blijken uit de stukken die op Prinsjesdag worden gepresenteerd.

Maar zelfs in de ergste fascistische regimes was er ook veel sprake van repressietheater. De Gestapo was ook geen grote organisatie, maar wist door propaganda te doen alsof ze alom aanwezig was. Dat was een leugen, maar dat deed er niet toe.

Activisten laten zich soms verlammen door angst voor repressie. Het is goed om met die repressie rekening te houden, maar je moet je ook niet in het ootje laten nemen door het “chilling effect”. Het nadenken over deze onderwerpen helpt de schemer verdrijven.

Bo Salomons

(Dit artikel verscheen eerder als draadje op Twitter.)