De anatomie van een leugen – over de ambulance-aanrijtijden tijdens de A12-blokkade

“Demonstreren mag, maar wel binnen de grenzen van de wet. Door de verboden blokkade op de A12 kwamen de aanrijtijden van ambulances in het gedrang. Dank aan alle agenten die hier helaas weer een hele zaterdag aan moesten besteden”, twitterde minister van Justitie en Veiligheid Van Weel zaterdag. We leven in tijden waarin de politieke macht zich centraliseert en waarin de journalistiek weigert om die macht ter verantwoording te roepen. In dat soort tijden worden feiten niet gemaakt door de waarheid, maar door hun bruikbaarheid voor machthebbers.

Wat is er aan de hand? Afgelopen zaterdag werd de A12 in Den Haag, voor (volgens mij) de veertigste keer, door XR geblokkeerd. De eis is dat de overheid stopt met het uitgeven van subsidies en belastingvoordelen aan de fossiele industrie.

Volgens de politie en de gemeente leidde dit tot verkeersdrukte, waardoor calamiteitenroutes moesten worden aangepast en aanrijtijden voor ambulances langer werden. Dit was voor de politie (volgens een woordvoerder) een reden om waterkanonnen in te zetten.

Wat is hiervan nu waarheid? Dat is niet te zeggen. De berichtgeving van de gemeente en de politie is heel summier, en geeft geen antwoord op belangrijke vragen. Hoeveel langer zijn de aanrijtijden? Zijn er daadwerkelijk risico’s voor de gezondheid?

Wat vooral opvalt in de woordvoering tot nu toe is het gebrek aan nuttige informatie, en welke informatie ontbreekt. Als er daadwerkelijk een gevaarlijke situatie was ontstaan, dan had de politie dat toch wel gezegd? Dan hadden ze daarmee toch demonstranten kunnen overtuigen?

Die vraag over het daadwerkelijke gevaar speelt des te meer, omdat de situatie gisteren ook weer niet zó bijzonder was. Zoals gezegd is dit de veertigste keer dat de A12 wordt geblokkeerd, maar de klacht over langere aanrijtijden is nieuw.

Daarnaast is de A12 wel vaker dicht in het weekend, bijvoorbeeld voor onderhoud. Ook dan moet verkeer worden omgeleid, en daar moeten ambulancediensten rekening mee houden. Daarvoor bestaan dus al uitgewerkte plannen. Het is niets nieuws.

Dit geldt overigens ook voor verkeer op doordeweekse dagen, wanneer het nog véél drukker is met auto’s in Den Haag. Ook dan moeten ambulances door het drukke verkeer, en ook dan moeten er plannen zijn. Maar dat is de feitelijkheid. Nu naar het nut.

Want het verhaal over langere aanrijtijden door demonstranten is wel heel nuttig. Neem allereerst de politie. Hoewel de rechtbank in 2023 heeft bepaald dat het waterkanon gebruikt mag worden, heeft de rechter hierbij ook duidelijke grenzen aangegeven.

Zo heeft de rechter bepaald dat de inzet van het waterkanon proportioneel moet zijn met het te behalen doel. De politie moet zich daarom indekken, en langere aanrijtijden van ambulances kunnen daarvoor nuttig gebruikt worden.

Dit is des te relevanter, aangezien het inzetten van een waterkanon bij koude temperaturen gezien kan worden als foltering, in strijd met artikel 3 EVRM, zeker als dit kan leiden tot onderkoeling. Het lijkt alsof de politie op zoek was naar onderbouwing.

Maar ook voor de gemeente kan het nuttig zijn om demonstranten de schuld te geven van langere aanrijtijden. De gemeente kan zo de schuld van zich afschuiven. Er kunnen altijd klachten zijn over aanrijtijden, en hiermee kunnen demonstranten dienen als bliksemafleider.

Des te makkelijker aangezien het Witte Kruis, de verantwoordelijke ambulancedienst, geen gedetailleerde cijfers openbaar maakt over aanrijtijden. Het Witte Kruis zal dus nooit de gemeente aanspreken op politieke framing, ook al hebben ze relevante info.

En voor minister David van Weel komt dit ook wel handig uit. Hij is immers op zoek naar methoden om het demonstratierecht in te perken, en daarvoor is het goed om het draagvlak van demonstraties te ondergraven. Daarbij helpt dit: “Kabinet verkent mogelijkheden tegen demonstratieondermijning“.

Het is daarbij goed om te beseffen: noch de politie, noch de gemeente, noch de minister zeggen dat er daadwerkelijk mensen in gevaar zijn geweest. Was dat zo geweest, dan hadden ze dat gedaan. Maar Van Weel wil wel de indruk wekken dat er mensen in gevaar zijn geweest.

Dat zie je in de reacties onder zijn tweet: mensen zien “langere aanrijtijden”, en springen meteen tot de conclusie dat ambulances geheel niet zijn aangekomen, of dat er mensen in direct gevaar zijn geweest, of dat de aanrijtijden onaanvaardbaar langer zijn.

Dit blijkt allemaal niet uit de informatie die nu voorligt. Maar omdat ‘alleen’ Extinction Rebellion het tegenspreekt, en politie, gemeente en minister eensgezind meegaan in het frame, wordt dat frame ook als waarheid gepresenteerd. Nu ook door de NOS: “Ambulances redden aanrijtijden niet door blokkades“.

Wie stelt nog de vraag: “Waaruit blijkt dat? Hoeveel langer waren de aanrijtijden? Is dit anders dan normale drukke dagen? Legitimeert dit de inzet van waterwerpers in koude temperaturen?” Het wordt gewoon klakkeloos overgeschreven.

En zo wordt het tot een feit verheven. Niet omdat het waar is, maar omdat politie, gemeente en minister het een ‘handig’ feitje vonden. Of iets wordt gezien als waarheid, is dus compleet onafhankelijk van wat de waarheid daadwerkelijk is. Dat is de toekomst.

Want naarmate Extinction Rebellion minder wordt geloofd, en het Witte Kruis (en andere organisaties) zich minder durven uitspreken, en media simpelweg machthebbers overschrijven, wordt dit alleen maar meer het geval. En alleen die machthebbers zijn erbij gebaat.

Dit zien we natuurlijk al veel langer, bijvoorbeeld bij de beschuldigingen van antisemitisme bij de opening van het Holocaustmuseum. Een heel land wordt meegetrokken in een paniek die achteraf, en voor politieke doeleinden, enorm overdreven blijkt.

Dit wordt alleen maar erger naarmate de surveillancebevoegdheden van de politie wordt uitgebreid, nu ook voor de “openbare orde”. Dan heeft alleen de politie bepaalde informatie, die natuurlijk niet gedeeld kan worden vanwege “veiligheidsredenen”.

Dan is al helemaal niet meer te overzien wat wel en niet waar is. Dan moeten we de politie eenvoudigweg vertrouwen dat ze de waarheid spreken, terwijl we weten dat de politie vaak genoeg liegt om zichzelf in een beter daglicht te stellen.

Dus: blijf kritisch nadenken. Ga er niet meteen vanuit dat de tegenstander ook de waarheid spreekt. Dat is ook mijn kritiek op XR: ga niet meteen mee in het frame dat er iets ergs is gebeurd. Stel de meer fundamentele vragen voordat je gaat verdedigen. “Als de politie ons gewoon allemaal had laten doorlopen naar de tunnelbak, was de verkeersdrukte minimaal geweest. We hebben daarnaast meerdere ambulances doorgelaten, zoals we standaard doen in onze acties”, schreef XR namelijk op Twitter.

Bo Salomons

(Dit artikel verscheen eerder als een draadje op Twitter.)