Advocaat van KOZP: “Door burgemeester van De Lier opgelegde beperkingen van het demonstratierecht zijn niet te rechtvaardigen”
Gisteren boog de Haagse rechtbank zich over de zaak die Kick Out Zwarte Piet (KOZP) en Nederland Wordt Beter (NLWB) hadden aangespannen tegen burgemeester Bouke Arends van de gemeente De Lier in het Westland. In 2023 had die burgemeester het demonstratierecht van activisten tegen Zwarte Piet schandalig ingeperkt. En tijdens de daaropvolgende demonstratie tegen de racistische karikatuur werden de activisten geconfronteerd met een muur van racisme en geweld door een vijandige meute blackface-fans. Nadat een gemeentelijke bezwaarschriftencommissie KOZP in het gelijk had gesteld over de schending van het demonstratierecht, weigerde de repressieve burgemeester om het advies van die commissie op te volgen. Dat maakte het voor KOZP noodzakelijk om bij de bestuursrechter in beroep te gaan.
Al meer dan veertien jaar demonstreren KOZP en NLWB tegen Zwarte Piet en tegen anti-zwart racisme, zo begon advocaat Merel Hendrickx gisteren haar pleidooi namens de twee organisaties. Hendrickx is een van de advocaten van Public Interest Litigation Project (PILP), dat zich sinds 2014 richt op strategisch procederen voor mensenrechten in Nederland. Terwijl KOZP en NLWB al die jaren vreedzaam en zonder enige vorm van geweld hebben gedemonstreerd, “zijn zij zelf vaak het slachtoffer geworden van bedreigingen en geweld door vijandig publiek”, aldus de advocaat. “In 2017 werden de demonstranten door de zogenaamde ‘blokkeerfriezen’ verhinderd om te demonstreren in Dokkum. Een demonstratie in Volendam werd in december 2021 bekogeld met eieren, vuurwerk en visafval. En het jaar daarop in Staphorst werden ze belaagd door een meute relschoppers die met geweld, intimidatie en bedreigingen probeerden te verhinderen dat de demonstranten Staphorst zouden bereiken. Helaas ging het ook in De Lier weer mis. Volgens Amnesty International hebben de autoriteiten onderschat hoeveel vijandig publiek er aanwezig was en dat zij geweld wilden gebruiken. Hierdoor is volgens Amnesty het demonstratierecht van KOZP ernstig in het gedrang gekomen.”
Censuur
De advocaat noemt het “daarom kwalijk” dat de burgemeester de demonstratie van KOZP en NLWB wilde beperken of zelfs wilde beëindigen “uit angst voor die ongeregeldheden, waar zij zelf niet verantwoordelijk voor zijn”. “Extra pijnlijk” is het dat KOZP en NLWB in het besluit van de burgemeester in het kader van de Wet Openbare Manifestaties (WOM) werden “benaderd alsof zij zelf gewelddadig zouden zijn”. In het WOM-besluit stond onder meer: “Omstanders mogen niet door demonstranten worden geïntimideerd in woord of gebaar” en “de demonstratie moet onmiddellijk worden gestaakt als zich wanordelijkheden voordoen of dreigen voor te doen”. Bovendien verbood de burgemeester het om in een andere taal dan het Nederlands te demonstreren. “Deze vorm van censuur is een zeer ernstige inbreuk op het demonstratierecht en de vrijheid van meningsuiting en kan echt niet door de beugel”, aldus de advocaat. Zoals zo vaak in de strijd tegen Zwarte Piet, maakte ook deze burgemeester KOZP-activisten tot het probleem, in plaats van al die racistische, intimiderende en gewelddadige blackface-fans. Dat gebeurde niet alleen in De Lier, maar overal in het land, door de jaren heen.
De burgemeester, die niet bij de rechtszitting aanwezig was, had eerder al geprobeerd om zijn schending van het demonstratierecht goed te praten. Maar de advocaat van KOZP en NLWB maakte gehakt van zijn argumentatie. Ten eerste meldde de burgemeester “dat eerdere demonstraties tijdens Sinterklaasintochten, waar veel jonge kinderen aanwezig zijn, voor wanordelijkheden hebben gezorgd, waardoor de politie geweld heeft moeten inzetten. Daarnaast waren er volgens hem signalen van tegendemonstranten en vijandig publiek.” En daarom zouden de opgelegde beperkingen “noodzakelijk” zijn geweest. Maar, aldus de advocaat, “gedrag van anderen mag geen reden zijn om een demonstratie te beperken, omdat er anders als het ware een premie wordt gesteld op het verstoren van andermans vreedzame demonstratie.”
Tegen elkaar uitspelen
Ten tweede kwam de burgemeester met het smoesje dat Extinction Rebellion had aangekondigd om te gaan deelnemen aan de demonstratie. “Hierdoor zou niet meer duidelijk zijn welke groep verantwoordelijk was voor welke acties.” Zo probeerde de burgemeester om de ene groep vreedzame demonstranten op een smerige manier uit te spelen tegen de andere groep vreedzame demonstranten. Maar volgens internationale mensenrechtenorganen, aldus de advocaat, zijn “louter verdenkingen, angsten of vermoedens onvoldoende” om beperkingen van het demonstratierecht te rechtvaardigen.
Ten derde beriep de burgemeester zich erop dat het bij deze rechtszaak om een theoretische discussie zou gaan, “omdat er niet op de voorschriften zou zijn gehandhaafd”. Maar ook dat argument veegde de advocaat van tafel. Ook als een vooraf verboden of beperkte demonstratie toch doorgang vindt en de overheid niet ingrijpt, kan dit vooraf “een chilling effect hebben op demonstranten en daarmee een inbreuk vormen op het demonstratierecht”.
Ten vierde zou volgens de burgemeester het WOM-besluit onder druk tot stand zijn gekomen en het contact met KOZP- en NLWB-activisten zou moeilijk zijn geweest. Maar ook dat is geen legitieme reden om de demonstratie te beperken. En ten vijfde gaf de advocaat aan dat de burgemeester nergens had gemotiveerd waarom de specifieke beperkingen noodzakelijk en proportioneel zouden zijn geweest, hoewel die motivering wel is verplicht.
Respecteer het demonstratierecht
De drie vertegenwoordigers van de gemeente De Lier hadden tegen het pleidooi van de advocaat van KOZP en NLWB en tegen de verhalen van de aanwezige KOZP-organizers bijzonder weinig in te brengen. Een van de drie benadrukte voortdurend op verzoenende wijze dat zijn burgemeester de boodschap van de demonstranten heel erg belangrijk vond, en daarom het protest zo goed mogelijk had willen ‘faciliteren’. Dat er tevoren een waslijst aan verboden werd opgestuurd, was volgens hem slechts informatief bedoeld. En okay, het verbod op andere talen zou “enigszins schuren”, erkende hij eufemistisch.
Maar verder zou de burgemeester volgens hem alles op alles hebben gezet om de demonstratie goed te laten verlopen. Hij zou zelfs het initiatief hebben genomen om de activisten veilig gezamenlijk met bussen het dorp in te brengen. In werkelijkheid hebben de KOZP-ers bij elke stap van de voorbereidingen gemeente-ambtenaren bij de hand moeten nemen en uit moeten leggen wat er allemaal nodig was. En hoewel de burgemeester uiteindelijk best een aantal dingen goed heeft geregeld, zoals zijn medewerkers niet ophielden te benadrukken, liet hij het tijdens het protest lange tijd volkomen afweten. Hij vond het kennelijk acceptabel dat we een uur lang bekogeld werden met appels, eieren, vuurwerk, blikken, enzovoorts. Hoe gevaarlijk dat was, zie je in de video. Wanneer er vanuit ons protest ook maar één ei zou zijn (terug) gegooid, dan zouden we zonder twijfel direct onze bussen zijn ingeslagen door de politie. Overigens mocht die gewelddadige meute rondhangen op de locatie die oorspronkelijk door de burgemeester aan ons was toebedeeld, langs de route van de intocht. Daardoor konden wij de blackface-stoet niet zien of zelfs maar horen, wat toch ons recht was als demonstranten.
De andere twee gemeente-medewerkers leken vooral opgetrommeld om hun rol te spelen in een soort “good cop, bad cop”-opzetje. Ze kwamen gelukkig niet veel aan het woord, maar wanneer ze hun mond open deden, kwamen daar vooral denigrerende opmerkingen over KOZP uit. De activisten zouden niet goed bereikbaar zijn geweest, niet goed hebben meegewerkt, en helemaal niet goed hebben overlegd met het intochtcomité. Volgens hen overschat KOZP zichzelf schromelijk, en dat er afgelopen jaar geen Zwarte Pieten meer bij de intocht waren, was de verdienste van de gemeente, en niet van de anti-racisten. Zo probeerden ze de druk en dreiging die uitgaan van de anti-Zwarte Piet-beweging onzichtbaar te maken, de geschiedenis van onze strijd te wissen, en zelf met de eer te gaan strijken. Zo gaat het altijd bij overwinningen van onderop, en hoe frustrerend het ook is: het toont vooral dat we de fase van voor of tegen blackface grotendeels achter ons hebben gelaten, en inmiddels discussiëren over wiens verdienste het is dat Nederland iets beter is geworden.
Het is te hopen dat de drie bestuursrechters goed hebben geluisterd en wijs besluiten. En niet meegaan in de redenering dat de gemeente De Lier zo goed bezig was en dat de hele kwestie sowieso “water under the bridge” is, want het gaat om veel meer: om ons demonstratierecht, dat in een steeds rechtser wordend klimaat onder vuur ligt. Gedurende meer dan veertien jaar demonstreren “hebben we slechts twee keer ons demonstratierecht volledig gerespecteerd gezien”, zo liet KOZP-activist Marisella de Cuba tijdens de rechtszitting weten.
Harry Westerink en Eric Krebbers