Albayrak verklaarde belangrijkste oorlogsgebieden doodleuk veilig

Eind 2009 liet de onlangs afgetreden staatssecretaris van Justitie Nebahat Albayrak met haar beleidsstuk “Visie op bescherming” weten dat ze het categoriale beschermingsbeleid over de hele linie wilde afschaffen. Hoewel de veiligheidssituatie in veel landen onveranderd slecht is, vond ze het niet meer nodig om vluchtelingen uit die brandhaarden bescherming te bieden. Dat stuitte op kritiek van steungroepen en zelfs van de officiële Adviescommissie voor Vreemdelingenzaken (ACVZ).

Het categoriale beschermingsbeleid is oorspronkelijk in het leven geroepen om groepen vluchtelingen te beschermen die volgens de regels geen recht hebben op de status van erkende vluchteling, maar voor wie terugkeer naar het land van herkomst niettemin als “bijzonder hard” wordt beschouwd. Het gaat daarbij om onveilige landen vol geweld en oorlog, zoals Irak, Somalië en Afghanistan. Om in aanmerking te komen voor verblijfsrecht op grond van dit beleid hoeft de vluchteling niet langer het zo lastige bewijs te leveren dat het geweld en de vervolging specifiek op hem als individu is gericht. Het is al voldoende als de vluchteling aantoont dat hij uit een land komt of tot een bevolkingsgroep behoort waarvoor het beschermingsbeleid geldt. Inmiddels is Albayraks plan om de categoriale bescherming af te schaffen “controversieel” verklaard. Pas na de landelijke verkiezingen in juni 2010 zal het opnieuw aan de orde komen. Gezien het al jaren harder wordende vluchtelingenbeleid valt te verwachten dat ook een nieuw kabinet de afschaffing zal willen doordrukken.

Hoewel het beschermingsbeleid op papier nu nog bestaat, is het de laatste jaren in de praktijk steeds meer opgeheven. In 2006 werd bijvoorbeeld het beschermingsbeleid voor vluchtelingen uit Burundi afgeschaft. Veel Burundezen die eerder nog werden verplicht om in te burgeren, verloren daardoor ineens hun verblijfsrecht en dreigen te worden uitgezet naar het nog steeds onveilige Burundi. In 2009 verklaarde Albayrak Somalië en Irak veilig. Begin 2010 gaf de uiterst behoudende Raad van State te kennen dat dat besluit wat te gortig was. Die hoogste rechter verwierp toen het standpunt van de staatssecretaris dat vluchtelingen uit Mogadishu en omgeving zonder gevaar kunnen terugkeren naar die regio. Volgens VluchtelingenWerk is die uitspraak van de raad niet alleen van grote betekenis voor Somaliërs, maar ook voor vluchtelingen uit andere gewelddadige gebieden. Dat zou dus goed nieuws kunnen zijn voor de duizenden Iraakse vluchtelingen die door het veilig verklaren van Irak illegaal dreigen te worden gemaakt en te worden gedeporteerd. Maar inmiddels blijkt minister van Justitie Ernst Hirsch Ballin zich in bochten te wringen om de uitspraak te kunnen omzeilen. Hoe gewelddadig de situatie in Mogadishu ook mag zijn, toch zou het elders in Somalië best wel veilig kunnen zijn, zo redeneert hij stompzinnig formalistisch.

Selectiepolitiek

Het asielbeleid is een vorm van migratiebeheersing. Slechts een miniem deel van alle vluchtelingen op aarde slaagt erin om Nederland te bereiken, en van die groep krijgen slechts weinigen verblijfsrecht. De overheid en veel vluchtelingensteungroepen zijn het in grote lijnen eens over deze selectiepolitiek met veel afgewezenen en weinig uitverkorenen. Zo helpt VluchtelingenWerk de overheid met het terugsturen van vluchtelingen. Desondanks ziet ook die organisatie in dat de bescherming van vluchtelingen onder het bewind van Albayrak steeds meer op de tocht komt te staan. Na de pardonregeling in 2007 heeft de PvdA-staatssecretaris het beleid van haar voorgangster Rita Verdonk onverdroten voortgezet, terwijl het zo broodnodige protest juist is verstomd.

Volgens VluchtelingenWerk is het noodzakelijk dat “het vangnet” van de categoriale bescherming blijft bestaan, naast de individuele beschermingsgronden. “Sommige conflicten in de wereld zijn zo heftig dat het inhumaan is mensen daar naar toe terug te sturen. Door het categoriale beleid af te schaffen creëer je een beschermingsgat”, aldus een reactie van de organisatie op het voornemen van Albayrak. “Doel van het asielbeleid zou een goede bescherming van vluchtelingen moeten zijn. In plaats daarvan probeert de overheid hen zoveel mogelijk buiten de deur te houden. Daar moet een einde aan komen. Mensen die huis en haard verlaten omdat de kogels hen daar om de oren vliegen, mag je niet in de kou laten staan.”

Vingertoppen

Zoals wel vaker bij beleid tegen migranten en vluchtelingen, heeft het ministerie van Justitie om de regels aangescherpt te krijgen een media-offensief ingezet met leugens over grootschalige fraude. Volgens Albayrak namelijk maken veel Somaliërs misbruik van het categoriale beschermingsbeleid door hun vingertoppen te verminken, waardoor ze niet meer zouden kunnen worden geïdentificeerd. Zo zouden ze profiteren van beleid waar ze geen recht op zouden hebben. Bewindslieden zingen al jarenlang hetzelfde liedje: vluchtelingen zijn leugenaars en fraudeurs.

In haar “Visie op bescherming” hanteert Albayrak een aantal argumenten die de ACVZ al in 2006 heeft weerlegd in zijn advies “Categoriaal beschermingsbeleid een 'nood zaak'”. Volgens Albayrak zou dat beleid “een aanzuigende werking” hebben “op vreemdelingen die geen behoefte aan bescherming hebben maar op zoek zijn naar een betere toekomst”. Ze doet het voorkomen alsof het categoriale beleid de deur wagenwijd openzet voor hele hordes “ongewenste migranten”. Albayrak: “Gegeven de enorme aantallen economisch gemotiveerde potentiële migranten, en de beperkte mogelijkheden voor legale migratie, anders dan als kennis- of gezinsmigrant, resteert slechts het asielkanaal als mogelijkheid om toegang tot de Europese Unie te verkrijgen.”

Uit wetenschappelijk onderzoek in opdracht van het ACVZ blijkt echter dat die aanzuigende werking helemaal niet met cijfers kan worden aangetoond. “Asielzoekers laten zich bij hun keuze voor Nederland niet leiden door de mogelijkheid van groepsgebonden bescherming. Het afschaffen van het groepsgebonden beleid zal naar alle verwachting dus ook niet leiden tot een daling van het aantal asielzoekers dat naar Nederland komt.” De ACVZ ontkracht ook een ander sprookje van Albayrak. Volgens haar zou Nederland binnen de EU uit de pas lopen door te veel bescherming aan vluchtelingen te bieden. Maar het beleid van tien andere Europese landen komt juist grotendeels overeen met dat van Nederland, zo bleek uit een ander onderzoek in opdracht van het ACVZ. Nederland is dus helemaal niet “de gekke Henkie” van Europa, maar loopt eerder voorop in het ontmantelen van het asielrecht en het uitsluiten van mensen zonder verblijfsrecht.

Harry Westerink