Alle partijen denken over migranten in termen van kosten en baten
Op 28 mei hadden Wilders, Verdonk en Rutte samen al een motie ingediend met een vergelijkbare vraag om een onderzoek naar “de hoogte van de totale kosten die de massa-immigratie voor de Nederlandse samenleving met zich heeft meegebracht”. Fritsma, die in 2008 opzien baarde met zijn boek “De immigratieramp van Nederland”, deed het anderhalve maand later dus nog eens dunnetjes over. De rechts-populist vroeg het kabinet om de kosten van “niet-westerse allochtonen” over de afgelopen 5 jaar en schattingen voor de komende 5 jaar. Het Kamerlid bleek opnieuw volkomen geobsedeerd door zijn “migratieramp”. Hij gaf de ministeries bij de vragen talloze voorbeelden van kosten die aan “niet-westerse allochtonen” zouden kunnen worden toegerekend. Zo zouden ze “oververtegenwoordigd” zijn in onder meer de criminaliteit, het speciale onderwijs, het bezoek aan de gezondheidszorg en bij de verstrekking van uitkeringen en toeslagen. Daarnaast zouden ze minder belasting betalen en wanbetalers zijn van verzekeringspremies. Extra kosten zouden ook worden gemaakt door de AIVD, die hen immers in de gaten moet houden, en de IND en andere justitiële diensten die hen moeten selecteren en opsluiten, en in het geval van illegalen: uitzetten. Geen potentiële kostenpost bleef buiten beschouwing. Fritsma had zowat overal aan gedacht: kosten van spijbelen, probleemwijken, woningnood, verkeersproblemen en het milieu.
Zeilboten
Wilders en Fritsma hadden de kosten zelf maar alvast uit de losse pols op zo’n 100 miljard geraamd. Als je weet hoeveel “ze” kosten, dan “kun je ook uitrekenen wat het oplevert als je de grenzen vanaf 2010 sluit voor niet-westerse allochtonen. Dat geld kun je in de huidige crisis heel goed zelf in eigen land besteden”, redeneerde Wilders strijdbaar. We kunnen bijvoorbeeld alle ouderen in verpleeghuizen een eigen kamer geven, of we stoppen allemaal met werken op ons vijftigste. “Of we hadden iedereen een zeilboot cadeau kunnen doen”, zo verlekkerde de extreem-rechtse volksmenner zijn aanhang. Wilders denkt tegenwoordig sowieso in het groot. In juni zette hij op de Deense tv zijn plannen uiteen om “miljoenen, tientallen miljoenen moslims” te deporteren uit Europa. Rond dezelfde tijd vroeg hij het kabinet hoeveel moslims de Europese landen nu eigenlijk precies tellen, en wat de schattingen zijn voor de toekomst.
Wilders en Fritsma zijn overigens niet de eersten die de precieze kosten en baten van “allochtonen” willen nagaan. Eind jaren 90 becijferde de uiterst rechtse econoom Pieter Lakeman “op de achterkant van een bierviltje” dat 30 jaar migratie Nederland 70 miljard gulden gekost zou hebben. Duur waren volgens hem vooral hun uitkeringen en onderwijs. Om die uitgaven te financieren moesten de ambtenarensalarissen en uitkeringen steeds omlaag, beweerde Lakeman. In werkelijkheid ging het bij die verlagingen natuurlijk om neo-liberale bezuinigingsoperaties die niets met migratie van doen hadden. Gemakshalve schreef Lakeman ook maar direct even het fileprobleem en de milieukosten van Schiphol bij op het conto van migranten.
“De immigratie van 10 duizend asielechtparen kost meer dan 8 miljard gulden over de rest van hun leven”, schreef Lakeman verder. In 2003 kwam het Centraal Planbureau met net zo’n redenering. Een “allochtoon” die op z’n vijfentwintigste naar Nederland komt, zou gemiddeld genomen de rest van zijn leven 43 duizend euro kosten. Kenmerkend voor dit soort harteloze rekensommen is dat nieuwkomers daarin de rest van hun leven – hoe oud ze ook worden – als buitenstaanders beschouwd en berekend blijven.
Eurotekens
Veel politici en opiniemakers vielen Fritsma bij. VVD-er Paul de Krom kwam ter ondersteuning direct met een motie waarin hij om een onderzoek vroeg. PvdA-coryfee Paul Scheffer riep dat “we” niet aan het debat over kosten en baten kunnen ontkomen, vooral omdat “we” duidelijk moeten krijgen wie “we” nu nog willen toelaten. Elsevier-redacteur Syp Wynia sloeg direct aan het rekenen en kwam op de proppen met het bedrag van 216 miljard euro dat de migratie “ons” de afgelopen 40 jaar gekost zou hebben. En dit jaar alleen al 12,7 miljard. Geen van alle rechtse stokers zei het met zoveel woorden, maar de impliciete boodschap was bij velen duidelijk: eigenlijk moeten “we” ze er allemaal snel uit trappen voordat de kosten verder uit de hand lopen.
Ook uit meer progressieve hoek viel men Fritsma bij. Zo stond Agnes Kant erop dat de minister Fritsma’s vragen gewoon zou beantwoorden. Dat was immers het democratisch recht van Kamerleden, aldus de SP-fractieleidster. Ze zei er nog wel bij dat ze Wilders’ motieven niet deelde. Veel wetenschappers en liberalen juichten onderzoek naar de kosten van migratie toe. Maar dan zouden de baten voor de arbeidsmarkt niet vergeten mogen worden, zo schreven ze. En dat gold ook voor de kosten van mensensmokkel, en de opsporing en uitzetting van migranten door de staat. Misschien zou de conclusie dan wel luiden dat migratie financieel gunstig is en dat de toelating van migranten juist geliberaliseerd zou moeten worden, zo werd gezegd met eurotekens in de ogen. Meer migranten betekent immers lagere lonen en meer winst.
Sadik Harchaoui van het multicultureel instituut Forum sprong in de boot bij de liberalen en kwam met een eigen plan voor een onderzoek door de econoom Peter Nijkamp van de Vrije Universiteit. Volgens die hoogleraar leveren migranten “een significant positieve bijdrage aan de Nederlandse economie”. Hij wilde af van de “jarenlange angst om de cijfers eerlijk op een rij te zetten”. Want na een kosten-batenanalyse kunnen we tenminste een discussie voeren “met de feiten op tafel”, meende Nijkamp. Ook PvdA-er Pieter Nieuwenhuijsen zag wel wat in duidelijke cijfers. “Daarover kun je in elk geval zakelijk praten, anders dan over een tsunami aan vreemdelingen, bedreigde nationale identiteit of islamisering.” En dat vond ook Alexander Pechtold, die in de Kamer regelmatig stelling neemt tegen Wilders. De fractieleider van D66 toonde zich enthousiast over de PVV-vragen en vond het prima als er onderzoek naar de kosten van migratie gedaan zou worden. “Het goede is dat de PVV voor het eerst geïnteresseerd is in de feiten”, meende hij.
Fileprobleem
Er waren ook wat tegengeluiden. Helaas waren de meeste argumenten van critici van nogal technische aard. “Allochtonen” zouden op bepaalde vlakken juist minder duur zijn: ze gaan minder naar medisch specialisten en dure opera’s, en profiteren veel minder van de hypotheekaftrek. Meedenkend in de kosten-batenlogica werd er ook geroepen dat zulke berekeningen te gecompliceerd zouden zijn. Hoe zou in godsnaam nagegaan kunnen worden wat de bijdrage is van “niet-westerse allochtonen” aan het fileprobleem? En dan zouden er nog de immateriële bijdragen zijn. “De waarde van mensen laat zich niet in geld uitdrukken. Je hebt naast de economische betekenis ook nog de culturele”, zei Femke Halsema. De GroenLinks-fractieleidster liep voorop met apolitieke technische kritieken. De onderzoekers zouden niet weten wat ze meten, “of iets veel of weinig is, want er is geen controlegroep”, zo zei ze tegen Fritsma. En: “U bent niet geïnteresseerd in de baten van allochtonen”.
Andere critici vroegen zich enigszins guitig af of de kosten van het koningshuis ook niet meegerekend dienden te worden, aangezien die eveneens uit “allochtonen” bestaat. En wat kosten Wilders en zijn PVV het land? Of graaiende bankiers en falende topmanagers? We kunnen die kosten ook maar beter eens nagaan, riepen ze. Op meer serieuze toon werd gevraagd of we dan ook maar gelijk de kosten van bejaarden en gehandicapten moesten nagaan. Het voormalige GroenLinks-Kamerlid Evelien Tonkens was het duidelijkst. De tegenwoordige hoogleraar burgerschap vond het berekenen van “medeburgers die je reeds hebt toegelaten” volstrekt onacceptabel. Ze achtte Fritsma’s vragen “fascistisch”. Maar “te twisten” viel volgens haar wel weer “over de vraag of je ten aanzien van immigratie kosten-batenanalyses mag maken. We doen het al in zekere mate, door bijvoorbeeld kenniswerkers uit te nodigen en economische vluchtelingen te weren.” De populariteit van selectieve of tijdelijke toelating van arbeidsmigranten op basis van hun rendement voor de BV Nederland neemt zoals bekend snel toe, zeker onder de neo-liberaal gezinde GroenLinksers. Tijdelijke migratie is stukken goedkoper omdat de opleidingen, eventuele werkloosheidsuitkeringen en oudedagvoorzieningen van migranten daarbij uitbesteed worden aan de landen van herkomst.
Cijfers
Al met al waren er nauwelijks wezenlijke kritieken te horen. En dat is niet verwonderlijk. In kringen van politici en opiniemakers wordt tegenwoordig vrijwel unaniem strikt binnen nationale kaders gedacht en in termen van de kapitalistische marktlogica en etnische indelingen. Maar het is belangrijk om te beseffen dat kosten-batencijfers over “niet-westerse allochtonen” geen informatie verschaffen over de werkelijke samenleving of de economie, en dat die dus geen afspiegeling vormen van de realiteit. Zulke cijfers worden sowieso pas sinds een aantal jaar systematisch verzameld. Het is daarbij zeker niet zo dat wetenschappers en ministeries overal kant-en-klare cijfers vinden. Integendeel, zulke cijfers moeten actief geproduceerd worden. Wetenschappers en ambtenaren hebben eerst onderling regels moeten afspreken over wie men als “autochtoon” en wie als “allochtoon” beschouwt. “Allochtonen” zouden mensen zijn van wie minimaal een ouder in het buitenland geboren is. Omdat die indeling onvoldoende aansluit bij het gewenste neo-koloniale wit-zwart onderscheid, heeft men aan de categorie “allochtoon” nog het labeltje “niet-westers” toegevoegd. Zo worden alle individuen uit de Derde Wereld, van Marokko en Turkije tot Afghanistan en Somalië, rijk en arm, man en vrouw in de cijferreeksen tot één groep gebombardeerd. Of ze nu gisteren zijn gearriveerd of hier geboren zijn en ouders hebben die ook al vrijwel heel hun leven hier wonen. En zo worden de witte Nederlanders terloops eveneens tot een groep gekneed.
Alle ambtenaren en onderzoekers moeten tegenwoordig netjes op vrijwel al hun formuliertjes invullen wat de etniciteit van hun ‘cliënt’ of ‘respondent’ is. En zo weten de opdrachtgevers systematisch een racistisch beeld van een samenleving te creëren, en zelfs op den duur de samenleving zelf te sturen richting die tweedeling van “autochtonen” en “allochtonen”. Cijfers zijn cijfers, menen ook veel rechtse economen, zoals voormalig PvdA-Tweede Kamerlid Flip de Kam die ook enthousiast reageerde op de vragen van Fritsma. Maar dat is onzin: objectieve cijfers over bijvoorbeeld “inkomensklassen” zijn onvergelijkbaar met cijfers op basis van subjectieve culturele indelingen als “autochtoon-allochtoon”.
Overigens mag zelfs aan harde economische cijfers maar een beperkte betekenis gehecht worden. Een belangrijk deel van de Nederlandse economie draait op legale en illegale migranten. Zonder hun bijdrage zou de rest nauwelijks functioneren. Zonder plukkende arbeiders zou er bijvoorbeeld geen tuinbouw mogelijk zijn en geen export van groente, fruit en bloemen. Maar omdat ze uiterst weinig betaald krijgen, lijkt de bijdrage van migranten aan deze lucratieve industrie in de financiële statistieken zeer beperkt.
Bevolkingspolitiek
Veel critici toonden zich terecht verbolgen over het berekenen van mensen. En zo openlijk als Wilders en Fritsma voorstaan, gebeurt dat natuurlijk niet vaak. Maar kosten-batenanalyses liggen in principe aan de basis van vrijwel elk beleid dat betrekking heeft op de bevolking. Men zou in die zin kunnen spreken van een voortdurend personeelsbeleid van de BV Nederland, van bevolkingspolitiek. In dienst van de economie proberen moderne staten namelijk voortdurend hun bevolking zodanig te manipuleren dat die enerzijds minder kost en anderzijds productiever is. Migratiebeheersing is er zo bijvoorbeeld op gericht om onproductieve migranten te weren en productieve binnen te halen. Niet het belang van de migrant of vluchteling staat dus centraal, maar dat van de BV Nederland.
En datzelfde principe geldt eigenlijk voor ons allemaal. Uiteindelijk wordt nooit het belang van de bevolking centraal gezet – want dat gebeurt in principe alleen in socialistische samenlevingen – maar enkel dat van het kapitaal, van de BV Nederland. We leven immers in een kapitalistische maatschappij. Op alle inwoners van Nederland wordt voortdurend druk uitgeoefend om productiever te worden. We moeten bijvoorbeeld allemaal hard werken, voortdurend bijleren en gezond blijven, en als we werkloos worden, worden we gedwongen om zo snel mogelijk weer te “integreren” in de arbeidsmarkt. En dat geldt via de gedwongen inburgering ook voor migranten. Het berekenen van mensen doet natuurlijk in eerste instantie denken aan nazipraktijken, aan slavenhandelaren en mensenhandelaren, maar moderne kapitalistische staten doen uiteindelijk hetzelfde, zij het met meer of minder subtiele individuele economische en repressieve drukmiddelen. De parlementaire critici van de PVV-vragen hebben daar natuurlijk in principe geen probleem mee als bestuursleden van de BV Nederland.
Dictators
Het aantrekkelijke van kosten-batenberekeningen voor rechts is ook dat ze de sociale, politieke en historische context van migratie wegsnijden en de aandacht fixeren op in principe betekenisloze financiële tabellen. Geen kritiek op het koloniale verleden dat armoede heeft gecreëerd in veel van de landen van herkomst. Geen kritiek op de vernietigende kapitalistische en patriarchale wereldorde die grotendeels ten grondslag ligt aan de wereldwijde migratiestromen. Geen kritiek ook op de netto geldstromen van de arm gemaakte naar de rijk geworden landen, noch op de afbraak van de sociale voorzieningen in Derde Wereld-landen onder druk van de Wereldbank, het IMF en de WTO, instituten waar rijke landen als de BV Nederland het voor het zeggen hebben. Om nog maar te zwijgen over de lage lonen in de wereldmarktfabrieken in Derde Wereld-landen die goedkoop voor rijke landen produceren, over het dumpen van giftig afval daar, over wapenleveranties aan dictators, over oorlogen waar de BV Nederland gretig aan mee doet, over verwoestijning als gevolg van de door rijke landen veroorzaakte klimaatverandering. En ga zo maar door. Allemaal redenen voor migratie en vluchten. Deze gigantische kosten, of beter gezegd: politieke misstanden, zouden ingewreven moeten worden bij elke politicus en opiniemaker die durft te praten van kosten-batenanalyses over migratie.
Het kabinet geeft geen berekeningen, antwoordde minister Van der Laan uiteindelijk in september. “Wij evalueren geen burgers, wel beleid”, schreef hij onder Fritsma’s vragen. Maar daaronder ging hij pagina’s lang verder met talloze tabellen en grafieken over de kosten van “niet-westerse allochtonen”. Veel van de vragen konden kennelijk via bestaande onderzoeken en statistieken gewoon beantwoord worden. Zo ver staat de denkwereld van de PVV kennelijk niet af van de rest van de politiek en het bestuur van de BV Nederland.
Maar als rechtgeaarde rechts-populist zocht Wilders vanzelfsprekend direct weer het schaduwgevecht met “Den Haag” op. “De kiezers mogen blijkbaar niet weten wat de massa-immigratie kost”, riep hij verontwaardigd. En hij eiste een onderzoek naar de kosten van “allochtonen”. Maar dat lijkt er niet van te komen. Want twee weken later werd de motie van VVD-er De Krom, waarin om zo’n onderzoek werd gevraagd, niet aangenomen. Op 5 oktober presenteerde de PVV daarop de website watkostdemassaimmigratie.nl . Op de hoofdpagina van de site citeert de partij dankbaar de uitkomst van de rekensom van Elsevier-redacteur Wynia. Om vervolgens iedereen uit te nodigen tips te geven over kosten van “allochtonen” waar de PVV zelf nog niet aan gedacht had. Binnen een paar uur hadden honderden racisten hun zegje al gedaan.
Eric Krebbers