“Als de woede is vertrokken, dan zijn we verkocht”

“Breek de muren af! Stop de deportaties! Sleep mij dan eerst maar weg in de naam van de wet. Alles is mij liever dan medeplichtig te worden gemaakt aan de misdaden van de staat.” Kenmerkende woorden van de schrijfster en activiste Joke Kaviaar, die onlangs “Vuile wapens, schone handen” uitbracht, een bundel met haar gedichten en tekeningen.

Kaviaar is al jarenlang actief tegen het beleid van migratiebeheersing en meer in het algemeen tegen racisme en kapitalisme. Haar gedichten vormen een indrukwekkende afspiegeling van die strijd. “Niet alleen woorden, maar ook daden”, zo zou haar lijfspreuk kunnen luiden. Onvermoeibaar en vol woede over het onrecht steunt ze vluchtelingen en migranten. Ze roept niet alleen uit dat ze zich desnoods zal laten wegslepen, ze wordt ook daadwerkelijk weggesleept, voor de poort van een uitzetgevangenis bijvoorbeeld.

Opstand

Kaviaar ligt al langer onder vuur van de politie en andere dienaren van de Nederlandse staat. Haar vrijheid van meningsuiting wordt beknot en ze is zelfs veroordeeld wegens opruiing, dat wil zeggen: ze heeft straf gekregen omdat ze zich heeft uitgesproken tegen de verschrikkelijke politiek van het illegaal maken, opjagen, uitsluiten en uitzetten van vluchtelingen. Het is uiteraard niet Kaviaar, maar de staat die hier de misdaad begaat: de misdaad van de migratiebeheersing en de misdaad van het criminaliseren van activisten tegen die migratiebeheersing. Onlangs nog werd ze in haar woning lastig gevallen door de politie, nadat ze een klachtbrief had gestuurd naar een gymnastiekvereniging die een racistische verkleedpartij had aangekondigd. Eén ding is in elk geval duidelijk: ze laat zich niet monddood maken. Ze weigert om in de beklaagdenbank te gaan staan. In plaats daarvan klaagt ze de staat aan. Daarvan getuigt ook haar nieuwe boek.

De poëzie van Kaviaar laat niemand onbewogen. Haar gedichten schreeuwen het uit, schudden mensen wakker, eisen opstand en strijd, verlangen rechtvaardigheid. Wie Kaviaar wel eens live haar gedichten heeft horen voordragen, hoort bij het lezen van haar poëzie nog de nagalm van haar stem. Die onverschrokken stem die zegt waar het op staat, die hardop uitspreekt wat velen zelfs niet durven te denken.

Tentenkamp

De bundel bevat klassiekers als “Er zijn nu eenmaal grenzen”, “Vandaag kan het gebeuren”, “Eens te meer”, “Man in pyjama” en “Stop deportaties. Een statement tegen de stilte”. De meeste gedichten in het boek zijn tot stand gekomen in de periode 2004 tot 2016. Ze vallen samen met Kaviaars activisme tegen het migratiebeheersingsbeleid en laten zich lezen als een literair verslag van de ellende die dat beleid heeft veroorzaakt en het verzet dat daartegen is ontstaan. Zo heeft Kaviaar het gedicht “Littekens” geschreven na de dood van Nashwan Said Younes Mezori, een van de activisten van de vluchtelingengroep Recht op bestaan, die in het najaar van 2012 een tentenkamp nabij station Den Haag Centraal opzette. Dat werd op 13 december 2012 ontruimd, toen het bitter koud was. De groep kraakte daarna een kerk in Den Haag. Ook Doorbraak heeft de vluchtelingen indertijd ondersteund. Het aangrijpende gedicht “Man in pyjama” is geschreven naar aanleiding van de brand in grensgevangenis Schiphol Oost op 27 oktober 2005, waarbij elf mensen omkwamen.

De stijl van de tekeningen die in het boek zijn opgenomen, is ontstaan toen Kaviaar een straf moest uitzitten vanwege een aantal acties tegen uitzetgevangenissen. Ze besloot haar tijd in de gevangenis nuttig te besteden en begon tekeningen te maken met de middelen die ze op dat moment ter beschikking had: een pen en gelinieerd papier. Naast gedichten schrijft ze ook columns en artikelen, die onder meer op deze site zijn te vinden.

Wil je Kaviaar zien optreden? Kom dan aanstaande zaterdag naar de Leidse Vrijplaats.

“Vuile wapens, schone handen”, Joke Kaviaar. Uitgeverij: Troje, € 10,-. ISBN: 9789082347234.

Harry Westerink