“Americanah”: een boek over liefde, racisme en wit privilege

“Americanah” vertelt het liefdesverhaal van Ifemelu en Obinze, waarin racisme een belangrijk thema is. Het boek is geschreven door Chimamanda Ngozi Adichie, een uit Nigeria afkomstige schrijfster van wie het werk in dertig talen is verschenen. Ik hoorde voor het eerst over haar in de documentaire “Zwart als roet” en raakte meteen geïnteresseerd in haar boeken. Ik heb zelf de Engelstalige versie van “Americanah” gelezen, maar het is inmiddels ook in het Nederlands verschenen.

“Americanah” begint in Nigeria, waar Ifemelu en Obinze opgroeien. Ze ontmoeten elkaar in de periode dat ze naar school gaan, en worden verliefd op elkaar. Obinze is een groot liefhebber van de Verenigde Staten. Zo leest hij uitsluitend Amerikaanse literatuur. Zijn grootste wens is om naar Amerika te gaan, om daar te studeren. Dat verlangen hebben veel Nigeriaanse jongeren. Ze willen graag naar het westen migreren, omdat zij daar beter onderwijs hopen te krijgen dan in Nigeria zelf. Dat heeft alles te maken met het militaire regime in het land: leraren staken regelmatig, waardoor studenten langere perioden geen onderwijs kunnen volgen. Ook Ifemelu wil graag in de VS gaan studeren. Ze voegt de daad bij het woord, vertrekt en laat Obinze, haar ouders en haar vrienden achter in Nigeria. Het idee is dat Obinza haar achterna zal reizen om samen met haar in Amerika te gaan wonen, maar dat loopt totaal anders.

Deuren

Het leven in Amerika valt Ifemelu aanvankelijk erg zwaar. Zo ergert ze zich aan haar witte medestudenten, die in gesprekken met haar opzettelijk langzaam praten, omdat ze denken dat Ifemelu het anders niet kan volgen. Maar ze spreekt juist goed Engels en laat dat ook blijken. Ook het vinden van werk blijkt een moeilijke opgave te zijn, zo moeilijk dat ze bijna niet meer in haar levensonderhoud kan voorzien. Ze is de wanhoop nabij en besluit in te gaan op een voorstel van een tennisleraar, die wil betalen voor ‘haar gezelschap’. Ifemelu schaamt zich zo voor deze gebeurtenis dat ze geen contact meer durft op te nemen met Obinze, waardoor ze elkaar uit het oog verliezen.

Er volgen gelukkig betere tijden voor haar. Ze vindt een baantje als oppas bij een rijk wit gezin. Ze raakt bevriend met de moeder van de oppaskinderen en krijgt later een relatie met de broer van de vrouw. Deze relatie met een rijke witte man opent voor haar deuren die anders gesloten zouden blijven. Zo vindt ze met zijn hulp een goede baan en maakt ze reizen naar diverse landen.

Blog

Tijdens de relatie met deze witte man wordt ze zich steeds meer bewust van de rol van “ras” in de VS. Nadat de relatie is beëindigd, besluit ze een blog te beginnen, genaamd “Raceteenth or curious observations by a non-American black on the subject of blackness in America”. Haar blogs zijn vaak sarcastisch, scherp en grappig, en beschrijven hoe het is om als niet-Amerikaanse zwarte vrouw in de VS te leven.

“Dear non-American black, when you make the choice to come to America, you become black. Stop arguing. Stop saying I’m Jamaican or I’m Ghanaian. America doesn’t care. So what if you weren’t ‘black’ in your country? You’re in America now. And admit it – you say ‘I’m not black’ only because you know black is at the bottom of America’s race ladder. And you want none of that. Don’t deny now. What if being black had all the privileges of being white? Would you still say ‘Don’t call me black, I’m from Trinidad’? I didn’t think so. So you’re black, baby. And here’s the deal with becoming black: You must show that you are offended when such words as ‘watermelon’ or ’tar baby’ are used in jokes, even if you don’t know what the hell is being talked about. (In undergrad a white classmate asks if I like watermelon, I say yes, and another classmate says, Oh my God that is so racist, and I’m confused. ‘Wait, how?’) You must nod back when a black person nods at you in a heavily white area, it is called the black nod. In describing black women you admire, always use the word ‘STRONG’ because that is what black women are supposed to be in America. If you are a woman, please do not speak your mind as you are used to doing in your country. Because in America, strong-minded black women are SCARY. And if you are a man, be hyper-mellow, never get too excited or somebody will worry that you’re about to pull a gun.”

Engeland

Obinze, als Amerika-liefhebber die hij is, wil ook graag naar de VS. Het is de periode na 9/11 en zijn visumaanvraag wordt afgewezen, omdat hij uit een niet-westers land komt. Hij belandt uiteindelijk in Engeland, waar hij op straat leeft zonder papieren. Na een hele heftige periode waarin Obinze probeert te overleven in Engeland, wordt hij toch opgepakt en gedeporteerd naar Nigeria.

“Obinze had read about Dover in a newspaper. A former prison. It felt surreal, to be driven past the electronic gates, the high walls, the wires. Another Nigerian told him that he was not going to allow himself to be deported. ‘I will take off my shirt and my shoes when they try to board me. I will seek asylum.’ He told Obinze. ‘If you take of your shirt and your shoes, they will not board you.’ (…) By the day he was led into a van one early morning, a fuzz of hair, like carpet grass, had covered his entire jaw. It was not yet dawn. He was with two women and five men, all handcuffed, all bound for Nigeria, and they were marched at Heathrow Airport, through security and immigration and onto the plane, while other passengers stared. (…) As the plane began its descent into Lagos, a flight attendant stood above them and said loudly, ‘You cannot leave. An immigration officer will come to take charge of you.’ Her face tight with disgust, as though they were all criminals bringing shame on upright Nigerians like her. The plane emptied out. Obinze looked through the window, at an old jet standing in the mild late afternoon sun, until a uniformed man came walking down the aisle. ‘Yes, yes, I have come to take charge of you! Welcome home!’”

Wit privilege

Ifemelu gaat het in Amerika een stuk beter af. Haar blog wordt ontzettend populair en ze verdient er veel geld mee. Ook wordt ze uitgenodigd als spreekster bij verschillende gelegenheden van bijvoorbeeld scholen en bedrijven. Al heel snel merkt ze dat mensen niet daadwerkelijk willen horen wat ze te zeggen heeft. “That evening she received an e-mail: YOUR TALK WAS BALONY. YOU ARE RACIST. YOU SHOULD BE GRATEFUL WE LET YOU INTO THIS COUNTRY. That e-mail, written in all capital letters, was a revelation. The point of diversity workshops, or multicultural talks, was not to inspire any real change but to leave people feeling good about themselves. (…) And so in the following weeks, as she gave more talks at companies and schools, she began to say what they wanted to hear, none of which she would ever write on her blog. During her talks she said: ‘America has made great progress for which we should be very proud.’ In her blog she wrote: Racism should never have happened and so you don’t get a cookie for reducing it.”

Ze vindt ook een nieuwe liefde: Blaine, een zwarte Amerikaanse man met een academische achtergrond. Hij introduceert haar in zijn academische vriendenkring. Blaine, in haar blog noemt ze hem Professor Hunk, is een goede inspiratiebron voor haar blog. Bijvoorbeeld wanneer ze schrijft over wit privilege: “So this guy says to Professor Hunk, ‘White privilege is nonsense. How can I be privileged? I grew up fucking poor in West Virginia. My family is on welfare.’ Right. But privilege is always relative to something else. Now imagine someone like him, as poor and fucked up, and then make that person black. If both are caught for drug possession, say, the white guy is more likely to be sent to treatment and the black guy is more likely to be sent to jail. Everything else the same except for race. Check the stats. He also said to Professor Hunk: ‘Why must we always talk about race anyway? Why can’t we just be human beings?’ And Professor Hunk replied: ‘That is exactly what white privilege is, that you can say that. Race doesn’t really exist for you because it has never been a barrier. Black folks don’t have that choice.’”

Terugkeer

Hoewel het goed gaat met Ifemelu, mist ze Nigeria wel. Steeds vaker verlangt ze ernaar om weer thuis te zijn bij haar ouders en vrienden. Daarom besluit ze terug te gaan. Ze neemt voor het eerst sinds jaren weer contact op met Obinze, ze verbreekt haar relatie met Blaine, sluit haar blog en vertrekt naar het land waar “ras” geen rol meer speelt in haar leven. “Race is not biology; race is sociology. Race is not genotype, race is phenotype. Race matters because of racism. And racism is absurd because it’s about how you look. Not about the blood you have. It’s about the shade of your skin and the shape of your nose and the kink of your hair.” Obinze is inmiddels een rijk man in Nigeria. Hij heeft een goedlopend bedrijf, is getrouwd en heeft een dochter. Toch is hij weer smoorverliefd als hij Ifemelu voor het eerst weer ziet. Zal hun liefde de twee weer samenbrengen, of kiest Obinze voor het veilige en vertrouwde leven dat hij inmiddels heeft?

Chimamanda brengt in haar boek op felle wijze onder woorden wat racisme en wit privilege eigenlijk is. Aan de hand van Ifemelu’s blog en de vele discussies die Ifemelu en Obinze voeren over racisme, wit privilege en het leven zonder papieren, wordt duidelijk welke impact het onderwerp heeft op hun leven en op de westerse samenleving. Ik, een witte vrouw, heb dankzij het boek veel over het onderwerp wit privilege geleerd. Ik vond het een erg goed boek met levendige personages. Alleen de passages die zich in Nigeria afspelen, zijn soms net iets te langdradig, waardoor het boek af en toe zijn vaart verliest. Chimamanda put voor het boek ook uit haar eigen ervaringen: ze is net als Ifemelu naar Amerika vertrokken om daar te studeren. En net als Ifemelu is ze een veelgevraagd spreekster op bijeenkomsten van scholen, universiteiten en bedrijven. Naast racisme spreekt en schrijft ze ook over gender-ongelijkheid en feminisme.

“Americanah”, Chimamanda Ngozi Adichie. Uitgeverij: Harper Collins. ISBN: 9780007356348.

Hieronder nog een video van een toespraak van Chimamanda Ngozi Adichie: “We should all be feminists”.

Shirley de Vet