Bestrijd de lange arm van Erdoğan

Niet alleen burgers in Turkije gaven gehoor aan de oproep van president Erdoğan om de straat op te gaan tegen de couppoging van 15 juli. Ook Turken in Nederland deden dat. In diverse Nederlandse steden werd met wapperende Turkse vlaggen gedemonstreerd tegen de putschisten en hun vermeende opdrachtgever Fethullah Gülen.

De Nederlandse publieke opinie reageerde vooral verrast en verbaasd; Turkse Nederlanders doen het inmiddels relatief goed in de Nederlandse samenleving, maar blijken uiterst gevoelig voor het gezag van Ankara, waar al jaren Erdoğans AKP de scepter zwaait.

Deze verbazing is zelf verrassend. Het Turkse conservatisme en nationalisme zijn een halve eeuw na de komst van de eerste gastarbeiders nog springlevend in Nederland. Dit kwam bijvoorbeeld electoraal tot uiting tijdens de Turkse parlementsverkiezingen in november 2015: maar liefst zeventig procent van de Turkse Nederlanders stemde op de AKP. Deze uitslag was zeker niet alleen het resultaat van verkiezingscampagnes. Het sterke vermoeden is dat, naast de Turkse satellietzenders, ook de Turkse moskeeën een zeer effectief beïnvloedingsinstrument zijn in de handen van Ankara. De meeste Turkse moskeeën vallen onder de paraplu van Diyanet ofwel Islamitische Stichting Nederland, de grootste moskeeënkoepel van Nederland.

Er zijn stevige aanwijzingen dat Diyanet organische banden onderhoudt met de Turkse overheid. Zo wordt het bestuursvoorzitterschap van Diyanet sinds jaar en dag bekleed door een “attaché voor religieuze dienstverlening” verbonden aan een van de twee Turkse consulaten in Nederland. Deze attachés worden door het Presidium voor Godsdienstzaken – een staatsorgaan dat direct onder het ministerie van de Turkse minister-president valt – als leden van het Turkse diplomatieke korps uitgezonden naar met name West-Europa.

Linkse partijen

Eigenlijk kan het geen nieuws zijn dat Turkse moskeeën bolwerken van Turks conservatisme en nationalisme zijn. Vooral niet onder politici aan de linkerkant, de flank die bij Nederlandse verkiezingen paradoxaal genoeg het populairst is onder Turkse kiezers. Met name linkse politieke partijen hebben de Turkse moskeeën en daaraan gelieerde organisaties immers lang beschouwd en benut als electoraal reservoir door sleutelfiguren uit deze kringen een plek op de kandidatenlijst te geven. Een praktijk die overigens bij de ene partij structureler werd toegepast dan bij de andere. Kaderleden van moskeeën zijn immers goed voor heel veel voorkeursstemmen (vooral op gemeentelijk niveau) en ze geven de kandidatenlijst letterlijk kleur.

Op hun beurt omarmden deze invloedrijke leden vooral op berekenende en strategische gronden Nederlands links: vanuit de nationalistische gedachte dat de koers van progressieve partijen in Nederland samenvalt met de belangen van de Turken als etnische en religieuze minderheid met een lage sociaal-economische status. Uit dit links-conservatieve bondgenootschap zijn vele Turkse Nederlanders voortgekomen die lijden aan politieke schizofrenie en hypocrisie. In Nederland eisen zij een gelijke verdeling van macht, kennis en inkomen en optimale rechten voor etnische en religieuze minderheden, maar blijven ze verre van Turkse progressieve organisaties in Nederland en Turkije en zullen ze halsstarrig weigeren kritiek te leveren op de AKP. Die bedient zich steeds meer van autoritaire regeermethoden, voert een keihard neo-liberaal beleid, vertolkt nadrukkelijk de stem van de Turks-soennitische meerderheid en onthoudt bijvoorbeeld de alevitische minderheid talloze rechten. Lang is dit getolereerd, met name binnen de sociaal-democratie, als een soort culturele eigenaardigheid. Het bondgenootschap tussen sociaal-democraten en conservatieve Turkse Nederlanders lijkt echter onhoudbaar te worden nu de lijn van de AKP steeds polariserender en autoritairder wordt en minder open voor compromissen. De onder Turkse en andere islamitische Nederlanders populaire formatie DENK van de voormalige PvdA-ers Kuzu en Öztürk is een typisch product van de forse spanningen binnen deze alliantie. Wellicht dat DENK nog een remedie wordt voor de wijdverbreide politieke inconsistentie binnen de Turkse gemeenschap.

Racistische reacties

Wat Nederland en de Turkse gemeenschap als onderdeel van dit land nodig hebben, is open dialoog en debat over de hegemonie van het Turkse rechts-conservatisme en nationalisme onder Turkse Nederlanders, de mechanismen en kanalen die deze hegemonie in stand houden en de rol van Nederlandse politieke partijen, vooral ter linkerzijde. Nader onderzoek naar deze mechanismen, in het bijzonder naar Turkse religieuze structuren en hun huidige en historische verwevenheid met de Nederlandse politiek, is zeer welkom.

Wat we in dit debat in ieder geval niet kunnen gebruiken, is het denken in termen van “wij” en “zij”. In de afgelopen week waren zorgwekkend veel racistische reacties te vernemen op protesterende Turkse Nederlanders. Oproepen tot landuitzettingen van mensen die hier zijn geboren en getogen, zijn niet alleen verwerpelijk, maar ze drijven Turkse Nederlanders ook steviger in de armen van Ankara. Terwijl het juist deze lange armen zijn die we uit Nederland moeten werken.

Mahmut Erciyas

Dit opiniestuk van Mahmut Erciyas, historicus en voormalig lid van de Provinciale Staten van Noord-Brabant en de gemeenteraad van Oss namens de SP, is op 28 juli 2016 gepubliceerd in het Brabants Dagblad. De links zijn toegevoegd door de Doorbraak-redactie.