Conferentie van kinderombudspersonen biedt kans om Zwarte Piet-racisme aan te kaarten
Op 20 september komen ombudspersonen van diverse Europese landen in Litouwen bijeen voor de twintigste jaarlijkse conferentie van het Europese Netwerk van Kinderombudspersonen. Het thema van de conferentie is gelijke kansen voor alle kinderen in het onderwijs. Dat biedt activisten tegen Zwarte Piet de gelegenheid om de druk op de Nederlandse Kinderombudsvrouw op te voeren. Zij heeft zich namelijk nog steeds niet uitgesproken tegen het Zwarte Piet-racisme, ondanks een actie op 1 april en digitale verzoeken daartoe.
Nederland heeft sinds 2011 een ombudspersoon die tot taak heeft om op te komen voor de rechten en belangen van kinderen. In datzelfde jaar kwam de kritiek op de Zwarte Piet-figuur nationaal en ook internationaal meer naar voren, naar aanleiding van de arrestatie en mishandeling door de politie van twee activisten tegen Zwarte Piet die een t-shirt droegen met de tekst “Zwarte Piet is racisme”. De eerste Kinderombudsman, Marc Dullaert, heeft vanaf 2011 steeds nagelaten om stelling te nemen tegen de Zwarte Piet-figuur. In april 2016 is hij opgevolgd door Margrite Kalverboer.
Subsidiebeleid
Het gaat bij de Zwarte Piet-figuur om een racistische karikatuur van zwarte mensen. Niet alleen omdat witte mensen zich zwart schminken en zich uitdossen in kleding die in vroegere tijden werd gedragen door tot slaaf gemaakte Afrikanen, maar ook omdat Zwarte Piet van oudsher wordt opgevat als de knecht van Sinterklaas, de veronderstelde witte wijze oudere man aan wie Zwarte Piet volgens de Sinterklaastraditie dienstbaar zou moeten zijn. Met het Sinterklaasfeest wordt op een beledigende manier verwezen naar het slavernijverleden. De Zwarte Piet-traditie normaliseert de koloniale verhouding tussen slavenhouders en tot slaaf gemaakten en reproduceert bovendien de leugen dat tot slaaf gemaakten een soort opgewekte helpers van witte mensen zouden zijn geweest die volop zouden hebben kunnen profiteren van hun zogenaamde wijsheid en leidinggevende vaardigheden.
Van jongs af aan worden kinderen in het onderwijs blootgesteld aan het Zwarte Piet-racisme. Scholen behoren plekken te zijn waar kinderen worden onderwezen over diversiteit, respect en gelijkwaardigheid. Ze behoren geen stereotyperende beeldvorming aangeleerd te krijgen. Maar in Nederland krijgen kinderen op school en ook elders juist aangepraat om via blackface een karikatuur neer te zetten van zwarte mensen. Ondanks de zeker sinds 2011 groeiende roep om afschaffing van de Zwarte Piet-figuur komt er maar langzaam verandering op gang. De politieke wil daartoe ontbreekt. Minister-president Mark Rutte beweert dat de overheid geen leidende rol zou moeten hebben bij het eventueel aanpassen van de Sinterklaastraditie. Maar diezelfde overheid draagt er met het eigen subsidiebeleid volop aan bij dat het Zwarte Piet-racisme in stand wordt gehouden in het onderwijs en ook elders. Zo subsidieert de overheid de publieke omroep NTR die elk jaar in november en december via het tv-programma Het Sinterklaasjournaal het Zwarte Piet-racisme reproduceert. Dat programma wordt volop gepromoot op basisscholen.
Obama
Veel witte Nederlanders blijken er maar moeilijk van doordrongen te raken dat iets waar ze zelf kennelijk plezier aan beleven, voor anderen vernederend en respectloos is. En ze blijken aan het gegeven dat de Zwart Piet-figuur van zwarte mensen een karikatuur maakt en dus een discriminerend karakter heeft, niet de conclusie te verbinden dat die figuur dan moet worden afgeschaft. Ze blijken niet te willen tornen aan het witte privilege om zwarte mensen via de blackface-traditie belachelijk te maken.
Zwarte kinderen lopen het risico dat ze de racistische boodschap van de Zwarte Piet-beeldvorming verinnerlijken. Er zijn schokkende verhalen bekend van kinderen die proberen om hun zwarte huidskleur weg te poetsen en zo wit te worden. De Zwarte Piet-figuur kan bij hen twijfels en onzekerheid over hun eigen huidskleur zaaien. Ze blijken vaak te maken te hebben met witte kinderen die hen uitmaken voor Zwarte Piet, waardoor ze de indruk krijgen dat zwart zijn iets inferieurs en negatiefs zou zijn. Ook zwarte volwassenen worden geconfronteerd met dit soort vernederingen. De Amerikaanse president Barack Obama bijvoorbeeld werd geridiculiseerd door hem te fotoshoppen in een Zwarte Piet-kostuum.
Mail- en twitteractie
Sinds het aantreden in 2011 heeft de Kinderombudsman de kans gehad om zich uit te spreken tegen het Zwarte Piet-racisme. Toch is dat tot nu toe niet gebeurd. In een mail aan een ouder beweerde een medewerker van de Kinderombudsman in 2013 dat de Zwarte Piet-figuur niet zou vallen onder de werking van het internationale kinderrechtenverdrag. Maar in 2015 drong het VN-comité tegen racisme erop aan dat de Nederlandse overheid stappen zou gaan ondernemen om het Zwarte Piet-racisme afgeschaft te krijgen. Dat vormde voor de Kinderombudsman nog steeds geen reden om tot actie over te gaan. Op 1 april van dit jaar voerde het comité “Neem stelling tegen Zwarte Piet” de druk op door voor het kantoorgebouw van de Kinderombudsman in Den Haag de nieuwe Kinderombudsvrouw op te roepen om zich te gaan uitspreken tegen het Zwarte Piet-racisme. Zij heeft toegezegd dat ze uiterlijk 1 oktober van dit jaar gaat komen met een standpunt over Zwarte Piet. De Europese conferentie op 20 september biedt activisten tegen Zwarte Piet de gelegenheid om via mail- en twitterberichten de ombudspersonen van andere Europese landen op te roepen om de bezwaren tegen de Zwarte Piet-figuur voor te leggen aan de Nederlandse Kinderombudsvrouw. Het comité “Neem stelling tegen Zwarte Piet” is bezig met de voorbereiding van een dergelijke mail- en twitteractie, die afhankelijk is van de houding die de Kinderombudsvrouw de komende tijd gaat innemen ten opzichte van de Zwarte Piet-figuur.
Rani Gupta
Harry Westerink