De Grijze Wolven-groet is een bedreiging met fascistisch geweld
Tijdens het afgelopen Europees voetbalkampioenschap bracht de Turkse speler Merih Demiral na het scoren van een doelpunt de Grijze Wolven-groet, wat symbool staat voor het Turkse fascisme. Dat was op 2 juli, maar we willen er toch nog even op terugkomen. De Armeense, Koerdische en alevitische minderheden in Turkije associëren die groet volkomen begrijpelijk met alle pogroms die in de loop der tijd door Grijze Wolven zijn gepleegd. Het probleem zit veel dieper dan zomaar een extreem-rechts gebaar.
In de media en op sociale media toonden de minderheden in Turkije massaal hun afkeuring. De voetbalbond UEFA en Duitsland werden verzocht om snel actie te ondernemen. En met succes. Voor de eerste keer in de geschiedenis werd een Turkse voetballer gestraft voor racisme. Demiral werd voor twee wedstrijden geschorst.
In Turkije worden door de Grijze Wolven gepleegde pogroms en genocides ontkend. Er is geen enkele openbare discussie mogelijk over racisme, laat staan over fascisme op eigen bodem. En de symbolen van deze verachtelijke politieke stromingen en partijen zijn genormaliseerd.
Het doorsnee westerse publiek is nauwelijks bekend met het gewelddadige verleden en heden van de Grijze Wolven. Pas de laatste jaren leggen sommige Europese landen beperkingen op aan de Grijze Wolven, vaak naar aanleiding van hun geweld en het openlijk vertonen van Grijze Wolven-symbolen. Frankrijk heeft de Grijze Wolven inmiddels formeel verboden, en in Oostenrijk is het vertonen van Grijze Wolven-symbolen in het openbaar strafbaar gemaakt. Opvallend is dat Kazachstan, een Turkstalige republiek in Azië, de Grijze Wolven-partij MHP op de terreurlijst heeft gezet.
Criminelen en huurmoordenaars
De Grijze Wolven zijn georganiseerd in de legale politieke partij MHP, maar in wezen gaat het om een criminele terreurorganisatie die sinds de jaren zestig zowel in Turkije als in het buitenland aanslagen pleegt op linkse tegenstanders en op minderheden zoals Koerden en Armeniërs. Hun meest bekende moordaanslag is die op paus Johannes Paulus II in 1981, gepleegd door Mehmet Ali Ağca. Die schoot, twee jaar voor zijn mislukte aanslag op de paus, de linkse journalist Abdi İpekçi dood. Ağca werd daarbij gearresteerd, maar wist kort daarop te ontsnappen uit de gevangenis.
Opmerkelijk veel gevangen Grijze Wolven-criminelen wisten destijds te ontsnappen, vermoedelijk met hulp van de Turkse staat. Ağca en veel andere gewelddadige Grijze Wolven werden vervolgens ingezet door inlichtingendiensten als huurmoordenaars en voor andere ‘vuile klusjes’. Na 1980 vonden velen van hen ook de weg naar de maffia. Beruchte Grijze Wolven, zoals Abdullah Çatlı, stortten zich op de drugshandel richting Europa.
Anti-communisme
Met de toestroom van Turkse arbeiders, vanaf begin jaren zeventig, begonnen de Grijze Wolven zich ook te organiseren in West-Europa. Er ontstond een politieke structuur van waaruit anti-linkse en specifiek anti-communistische activiteiten werden ondernomen. De Grijze Wolven-partij MHP kreeg daarbij steun van lokale rechtse en extreem-rechtse medestanders. Zo was er een nauwe band met de Duitse partij CDU/CSU, waarbij de uiterst rechtse CSU-voorman Frans Josef Strauss en de Duitse inlichtingendienst een belangrijke rol speelde.
Hun gezamenlijke doel was het bestrijden van communisme, om de arbeidersstrijd te onderdrukken. Linkse Turkse en Koerdische vluchtelingen, die na de coup van 1980 naar Europa vluchtten, zag men vooral ook als een groot gevaar, want die zouden niet alleen aan de vervolging willen ontsnappen, maar hier in vrijheid hun strijd kunnen voortzetten. En misschien zouden ze wel de eerste generatie arbeidsmigranten weten te organiseren. Grijze Wolven werden zodoende gezien als het meest geschikte middel om links de kop in te drukken, zowel ideologisch als organisatorisch. In Europa namen in die periode de aanslagen van Grijze Wolven op linkse activisten sterk toe.
Pro-apartheid
Ook hier in Nederland zochten Grijze Wolven contacten met extreem-rechtse organisaties. Zo legde het Komitee Stop Turkse MHP-fascisten in 1979 in een artikel de banden bloot tussen de Grijze Wolven en de neo-nazi’s van de Nederlandse Volksunie (NVU). De MHP stond destijds in nauw contact met NVU-leider Glimmerveen. De MHP zou ook huurlingen ronselen voor de witte minderheidsregimes in Rhodesië (nu Zimbabwe) en Azania (zo werd Zuid-Afrika destijds genoemd door delen van de anti-apartheidsbeweging). De toenmalige MHP-leider Alparslan Türkeş zou dat zelf bevestigd hebben.
Of dat ronselen beperkt bleef tot Zimbabwe en Zuid-Afrika en hoe dat verder verlopen is, weten we niet. Er wordt helaas nauwelijks onderzoek gedaan naar Turks extreem-rechts in Nederland, terwijl de stroming toch deel uitmaakt van een enorm Europees netwerk met nauwe banden met de moederpartij MHP in Turkije en eveneens met een reeks moslimfundamentalistische organisaties. Maar dat even terzijde.
Gladio
De fascistische stroming waar de MHP uit voortkwam, ging vanaf de jaren vijftig deel uitmaken van een geheim anti-communisme project van de Verenigde Staten: Gladio. De Grijze Wolven vormden een van de lokale organisaties die in heel Europa weerstand moesten gaan bieden na een invasie en bezetting door de Sovjet-Unie. Türkeş, die in 1969 de MHP zou oprichten, werd al in 1955 door de Turkse staat naar de VS uitgezonden om in NAVO-verband opgeleid te worden in het kader van dit “contra-guerrilla”-project. Terug in Turkije startte hij “commandokampen”, waar leden van fascistische paramilitaire milities getraind werden als commando.
Gladio werd in het westen in de jaren negentig ontmanteld, nadat de Sovjet-Unie in elkaar stortte. Maar de Turkse Gladio bleef ook daarna nog voortbestaan. Hun rol en doel werden aangepast aan het veranderende vijandsbeeld. De paramilitaire Grijze Wolven-eenheden bleven een bruikbaar instrument in handen van de deep state, met name tegen de groei van de Koerdische nationalistische beweging, tegen de toenemende alevitische bewustwording en ook tegen de linkse intellectuelen die de nauwe banden wisten bloot te leggen tussen de duistere krachten binnen de staat en de Grijze Wolven-fascisten. Waar de staat zelf op grenzen stuitte, of onzichtbaar wilde opereren, werden Grijze Wolven ingezet. Die verwevenheid tussen staat en fascisten bestaat tot op de dag van vandaag.
Interne machtsstrijd
Tegenwoordig vormt de MHP, samen met de AKP van Erdoğan, de Turkse regering. De partij wordt geteisterd door een interne machtsstrijd. Devlet Bahçeli, de huidige Grote Leider van de partij, is oud en ziek. Bij fascisten komen er geen nieuwe leiders zonder bloedvergieten. De voormalige minister van Binnenlandse Zaken, Meral Akşener, deed een poging om de macht binnen de partij naar zich toe te trekken. Dat ging zonder veel succes, waarna ze het veld moest ruimen.
Vervolgens richtte ze een eigen partij op: de İYİ Parti (Goede Partij) die vervolgens ging samenwerken met de nationalistische sociaal-democratische CHP. Na hun gezamenlijke verkiezingsnederlaag bij de recente presidentsverkiezingen verkeert ook de İYİ Parti momenteel in een crisis, en brokkelt hij verder af. Er bestaan zelfs vermoedens dat Akşener bewust de samenwerking met CHP-voorzitter Kemal Kılıçdaroğlu getorpedeerd heeft om de verkiezingen te verliezen. Dat is goed voorstelbaar, gezien de nauwe banden van de Grijze Wolven met de binnencirkel van de Turkse staat: het veiligheidsapparaat en de rechterlijke macht, enzovoorts.
Moord
Inmiddels neemt de machtsstrijd binnen de MHP zelf zeer gewelddadige vormen aan. Op 30 december 2022 werd de academicus Sinan Ateş, de charismatische leider van de Grijze Wolven, op klaarlichte dag op straat doodgeschoten. Hij had gemeend een greep te kunnen doen naar het leiderschap van de partij. Die misrekening kostte hem het leven. Pogingen om de achtergrond van de moord in de doofpot te stoppen mislukten. Ayşe Ateş, zijn vrouw, bracht allerlei geheim bewijsmateriaal naar buiten, zodat we nu meer weten over de moord. Ook zijn er camerabeelden waarop de huurmoordenaar, Eray Özyağcı, te zien is en hoe die te werk ging.
Alle sporen liepen in de richting van voormalig voorzitter van de Grijze Wolven Olcay Kilavuz en andere prominente leden van de MHP. Die hadden de moordenaar vervoerd en wilden hem vervolgens niet uitleveren aan de politie. Maar er is meer. Ayşe Ateş onthulde dat haar man regelmatig opdracht kreeg van hogerop in de MHP om kritische journalisten te laten aftuigen, wat hij heel plichtsgetrouw ook daadwerkelijk liet doen. Hij wist ook dat hij zelf aan de beurt was, vertelde zijn vrouw.
De afsplitsing van Akşener en de moord op Ateş laten zien hoe hard de strijd gevoerd wordt om het leiderschap van de Grijze Wolven, zelfs al voor de dood van Bahçeli. Ze laten ook zien wat er allemaal kan gebeuren, nu de veiligheidsdiensten, politie én justitie als apparaten in dienst staan van de Grijze Wolven-partij.
Europa
Wat dit allemaal met ons hier in Nederland te maken heeft? De Nederlandse en Europese Grijze Wolven-organisaties onderhouden op hoog niveau nauwe banden met de MHP-leiders in Turkije. Het blijft voor de buitenwereld echter onzichtbaar hoe de lijnen precies lopen van boven naar beneden in deze beweging. Maar wat we wel zeker weten, is dat fascisten hun leiders trouw zijn. Ze voeren bevelen zonder aarzelen uit, zoals Ateş dat voor zijn dood ook deed.
Nederlandse Grijze Wolven-kopstukken als Murat Gedik, Erim Uğurlu en Tahsin Çetinkaya onderhouden allemaal nauwe banden met hun moederpartij MHP in Turkije, en bezoeken regelmatig daar de leiders. Ze staan altijd gereed om bevelen op te volgen. In hun maandelijkse bulletin publiceren ze over alle genoemde politieke zaken. Gedik was bijvoorbeeld zeer close met zowel slachtoffer Ateş als dader Kilavuz. Hij bezocht hen persoonlijk. Het is niet moeilijk om te voorspellen dat een oplaaiende machtsstrijd in Turkije hier weerklank gaat hebben.
Het is zelfs niet uitgesloten dat de Turkse staat zelf hierdoor in een crisis beland, want de MHP en de AKP zijn steeds meer met elkaar verweven geraakt. Iets vergelijkbaars hebben we gezien rond de couppoging, toen de schijnbaar innige vriendschap tussen de moslimfundamentalisten Erdoğan en Gülen implodeerde. Het verschil is dat we nu te maken hebben met paramilitairen in plaats van soldaten in uniform.
Ender Kaya