De liberale achilleshiel voor fascisme
In zijn column van woensdag omschrijft Tommy Wieringa Wilders als een “generaal zonder plan”. Zonder absolute meerderheid zou hij niets te zeggen hebben. Dit is dezelfde onderschatting die Trump in het zadel hielp.
We horen de laatste tijd steeds meer over de “regeerangst” van Wilders. De theorie is dat Wilders bang is om verantwoordelijkheid te nemen. Hij kan goed schreeuwen, maar regeren betekent dat je moet luisteren en afgewogen beslissingen moet maken.
Als Wilders aan de macht komt, zo gaat de theorie, dan zal hij de verbindende staatsman uit moeten hangen. Door coalitiepolitiek en het poldermodel zal hij zijn program niet uit kunnen voeren, en zijn ongeduldige volgelingen zullen dat niet begrijpen waardoor hij stemmen verliest.
Bovendien, zo wordt gezegd, heeft Wilders niet genoeg “competente” mensen om zich heen. PVV-ers zullen hun ministerposten alleen maar verprutsen, wat ook weer slecht afstraalt op de partij. Dit hebben we eerder gehoord, recent nog tijdens de Amerikaanse verkiezingen van 2016.
Zo schreef Michael Cohen (niet de advocaat) in juni 2016 dat Trump de verkiezingen niet kon winnen, omdat hij zich vijandig had getoond naar de Amerikaanse rechtspraak. Dat zouden veel Amerikanen niet accepteren.
En in 2018 werd nog voorspeld dat Trump veel stemmers had verloren door zijn harde politiek tegen vluchtelingen en zijn banden met Rusland. En toch bleef hij, vanwege de onvoorwaardelijke steun van de Republikeinen, vier jaar lang actief president.
In die vier jaar heeft Trump een spoor van vernieling achtergelaten; zijn regeerperiode werd gekenmerkt door schandaal na schandaal. Maar zelfs met elke week een schandaal verloor hij niet veel steun in zijn eigen partij.
Trump verloor inderdaad de verkiezingen in 2020, maar de cijfers zijn niet overweldigend. In 2016 won hij 62,984,828 stemmen (46,1 procent). In 2020 won Trump 74,223,975 stemmen (46,8 procent). Biden haalde meer stemmen dan Trump, maar niet met een fantastische marge.
Sterker nog, zijn volgelingen vonden het fantastisch toen hij federaal geweld inzette tegen demonstranten. Liberale media hebben onderschat dat de loyaliteit van deze mensen direct aan Trump is, boven loyaliteit aan het ideaal van een rechtsstaat.
Waar Trumps regering gezien kan worden als incompetent in de liberale zin, was die heel goed in de positie van Trump beschermen. Zo probeerde Trump zijn eigen immuniteit vast te stellen in de Rusland-zaak.
Hierbij moet ook opgemerkt worden dat er geen grote opstand was onder ambtenaren tegen het regime van Trump. Er werd wat gemord en gelekt, maar de federale overheid bleef functioneren, en bleef het (vaak achteraf illegale) beleid van Trump uitvoeren.
En hoe staan we er nu voor? Trump staat al een tijdje voor op Biden in de polls. Hoewel dat geen voorspelling hoeft te zijn, geeft het aan dat de race waarschijnlijk spannender gaat worden dan in 2020. De Amerikaanse kiezer heeft niets “geleerd”.
De theorie dat je alleen goed kan regeren als je dat doet met een breedgedragen democratisch en rechtsstatelijk mandaat, is wellicht in de kern waar. Maar de aanname dat je goed beleid moet voeren om verkiezingen te winnen vindt geen enkele steun in de Amerikaanse ervaring.
Die aanname is simpelweg het gevolg van veertig jaar liberale overmacht in politiek en maatschappij. De aannames van het liberalisme zijn, door gebrek aan tegenspraak, tot waarheid verheven. Men kan zich niet voorstellen hoe een anti-liberale regering in Nederland eruit ziet.
Wie wil zien hoe dat eruit ziet hoeft niet ver te kijken, want ook in Nederland kennen we anti-rechtstatelijk beleid. Zo heeft minister Yesilgöz een schaduwteam opgezet om druk uit te oefenen op de strafrechtketen om haar beleid te voeren.
Ook werden vluchtelingen illegaal in isolatie geplaatst, in de locaties die dus door Yesilgöz corrupte schaduwteam mogelijk waren gemaakt. En zo legde ook Eric van der Burg een uitspraak van de Raad van State naast hem neer, terwijl hij wist dat de mensen die hij liet deporteren wellicht recht hadden om in Nederland te verblijven.
In al deze zaken is er geen ophef geweest. Media zwijgen erover, de Kamer is nauwelijks kritisch, en al zouden een paar Kamerleden zich verzetten, de meerderheid van de Kamer vindt gruwelbeleid tegen vluchtelingen helemaal prima. Daarvoor heeft Wilders geen meerderheid nodig.
Dit soort anti-rechtstatelijk beleid wordt alleen afgestraft met kritische media en een geïnformeerd electoraat. Op het gebied van vluchtelingenbeleid is dit liberale systeem al een tijdje feitelijk om zeep geholpen. De PVV gaat het gewoon op meer plekken slopen.
Het PVV-electoraat hoeft geen breedgedragen zorgvuldig beleid. Ze willen, net als bij Trump, actie zien. Actie omwille van actie. Eerst doen, dan denken. De achterban wil juist dat Wilders de sloophamer door de regering haalt. Met alle gevolgen van dien.
Wilders heeft in die zin geen regeerangst, maar hij heeft wel een “verantwoordelijkheidsangst”. De ondoordachte actiepolitiek leidt sowieso tot negatieve bijeffecten voor zijn electoraat. Zijn oplossing is echter niet de macht afwijzen, maar de verantwoordelijkheid slopen.
Dat is juist het grote gevaar van fascisme: om hun macht vast te houden moeten fascisten kunnen regeren zonder verantwoordelijkheid af te leggen. Daarom beperken ze demonstratierecht, vrije meningsuiting, de vrije pers en de academische vrijheid.
Dat voelen we nu ook. In de VS werd de afgelopen dagen politie ingezet tegen campusdemonstraties, mede georganiseerd door Joodse organisaties, tegen de oorlog in Gaza. Dit wordt als antisemitisme afgedaan en keihard aangepakt.
En ook in Nederland zien we dit gebeuren. Naar aanleiding van een demonstratie tegen de Israëlische president Herzog (en demonstraties tegen Nederlandse medeplichtigheid) wil de Tweede Kamer nu een kritische kijk naar het demonstratierecht.
Want niet alleen Wilders heeft een verantwoordelijkheidsangst. Alle politici hebben in meer of mindere mate die angst. Die angst is goed als het je weerhoudt van slecht beleid. Wat politici van alle kleuren echter liever doen, is die verantwoordelijkheid uitkleden.
Dat is in feite de liberale achilleshiel: ze leven al zo lang in een liberale wereldorde dat ze zich niet kunnen voorstellen dat het mogelijk is om daarvan af te wijken. Als dat wel mogelijk blijkt, verzinnen ze dingen als “regeerangst” om hun fantasiewereld te beschermen.
De waarheid is simpelweg dat Wilders een nieuwe politieke orde heeft ingeluid. In deze orde is er geen hoger ideaal dan loyaliteit aan Wilders. Grondrechten zijn geen heiligheden, maar horden die in de weg staan. We leven nu in zijn politieke werkelijkheid.
En daar kunnen we ons maar beter op voorbereiden. Want ook over Trump werd gedacht dat hij de Amerikaanse democratie niet zou kunnen slopen, vanwege sterke media, de onafhankelijke FBI en rechtspraak, en het electoraal.
Toch heeft Trump het mogelijk gemaakt dat abortus in veel staten is verboden. Zijn benoeming van rechters (een taak die in Nederland bij de ministerraad ligt) heeft de Amerikaanse politiek blijvend veranderd. Dat heeft de democratie niet versterkt.
Krachtig anti-fascisme begint met de tegenstanders op waarde schatten, en dat betekent dat je moet erkennen dat democratie niet magisch is. Onze democratie is allang in groot gevaar. Wilders geeft alleen het laatste duwtje.
Bo Salomons
(Dit artikel verscheen eerder als draadje op Twitter.)