De NOS helpt actief het draagvlak te verminderen voor Europese vluchtelingenopvang

“Het heeft jaren geduurd, maar de EU-lidstaten en het Europees Parlement zijn erover uit: er komen nieuwe Europese regels voor asiel en migratie. Migranten krijgen volgens het akkoord vanaf 2026 aan de buitengrenzen van de EU te horen of ze naar binnen mogen. De regels maken deel uit van een groter pakket dat in 2020 is voorgesteld door de Europese Commissie als reactie op de migratieproblemen in de EU”, zo schreef de NOS gisteren in een artikel getiteld “EU sluit migratiepact: versnelde procedures, ‘veiligelanders’ mogen vastgezet worden”. Tot zover “internationale verdragen zullen ons beschermen”. Dit artikel toont niet alleen het failliet van het politiek systeem, maar ook van de NOS-journalistiek. Hoe neppe neutraliteit juist leidt tot vooringenomenheid en stellingname.

Al in de derde paragraaf van het NOS-stuk zie je een voorbeeld van die ‘neutraliteit’. Marokko, Algerije en Bangladesh worden “veilige” landen genoemd. Dit, omdat de EU die landen als veilig bestempelt. Maar dat is geen neutrale bestempeling.

Voor veel mensen zijn die landen juist onveilig. Daarom moet elke asielaanvraag apart behandeld worden. Amnesty is zeer kritisch op het aanwijzen van “safe third countries”, maar die kritiek wordt niet genoemd. Andere kritiek wordt strategisch genoemd, zoals we later zien.

Door op te schrijven dat Marokko, Algerije en Bangladesh “veilige” landen zijn, doet de NOS alsof dat een niet-controversieel feit is. Er zou moeten staan: “Vluchtelingen die reizen via landen die de EU aanmerkt als veilig”, met de kritiek van Amnesty eronder. En de NOS weet dit natuurlijk. Daarom zetten ze “veilige” tussen aanhalingstekens. Maar alleen dat woord tussen aanhalingstekens zetten, zonder voor de rest uit te leggen wat dat in deze context aanduidt, is weinig beter. Het betekent alleen iets als je al iets van de situatie weet.

Een ergere fout maakt NOS in de paragraaf eronder, door vrolijk het eufemisme “speciale centra met beperkte bewegingsvrijheid” over te tikken. Een eufemisme is heel schadelijk, omdat het niet de connotaties heeft die het zou moeten hebben.

Het lijkt heel neutraal om de taal van de EU over te nemen, maar daardoor kunnen we de term niet op waarde schatten. Want een “speciaal centrum met beperkte bewegingsvrijheid” is ofwel een gevangenis, ofwel een concentratiekamp. Het is liegen door informatie weg te laten. De EU heeft die bewoording speciaal gekozen. Als goede journalist moet je in ieder geval door eufemismen heen prikken, want anders ben je potentieel een leugen van het orgaan kritiekloos aan het verspreiden. En leugens bekritiseren is de ondergrens van journalistiek.

Het artikel is niet geheel kritiekloos. Zo wordt bijvoorbeeld kritiek van Europarlementariërs en mensenrechtenorganisaties genoemd op het vastzetten van kinderen. Wat die “zorgen” dan zijn, wordt niet genoemd. Wie het weet kan het raden, maar wie het niet weet wordt niet wijzer.

Die kritiek, onder meer van Save the Children, is dat de nieuwe plannen ruimte geven voor kinderdetentie (in de eerder genoemde gevangenissen/concentratiekampen). Kinderen horen niet thuis in gevangenissen. Daarop is dus een compromis gesloten.

Door enkel te zeggen dat er “zorgen” zijn over een “heikel punt”, zonder aan te geven wat die zorgen precies zijn, veegt de NOS kritiek onder het tapijt. Wederom moet je al kennis hebben over de situatie om te raden wat die kritiek is, waardoor dit stuk niet informeert.

Het stuk gaat verder over de zogenaamde “kansrijke asielzoekers”. Er wordt niet uitgelegd wat asielzoekers “kansrijk” maakt. Dat ligt namelijk compleet in handen van de asielsystemen van de lidstaten. Die “kans” is geen neutraal natuurgegeven, maar een politieke keuze.

Ook word ik in het bijzonder boos van de term “het idee is”. Hier wordt een doel van de EU overgeschreven, zonder beoordeling of dat echt kan werken. Dit beleid bestaat niet in een vacuüm. We kunnen veel van de VS leren als het gaat om de gevolgen van repressief migratiebeleid.

Dit gebrek aan kritische benadering komt nog harder aan in het stuk over “snellere screening”. Hier wordt doodleuk aangekondigd dat er een biometrische database voor vluchtelingen wordt gecreëerd. Ook hier hebben mensenrechtenorganisaties kritiek geuit op grond van privacy.

Na de uitleg van de inhoud van het pact gaat de NOS in op de achtergrond. Hierbij wordt een heel eenzijdig beeld gegeven: er kwam druk, dus er was een deal nodig. Met de implicatie dat dit pact een oplossing gaat bieden voor de omschreven problematiek.

Wat niet wordt genoemd, is in hoeverre die “druk” op Nederland kwam door het afbouwen van onze eigen asielcapaciteit. Daarna bleek hoe snel die opgebouwd kon worden als het om Oekraïense vluchtelingen ging. Veel sneller dan nu het om mensen uit Afrika en het Midden-Oosten gaat.

En dan, helemaal onderaan het artikel, komen we pas bij de kritiek op de deal: weggestopt in twee paragrafen. De eerste paragraaf maakt melding dat meer dan 50 mensenrechtenorganisaties in een open brief kritiek hebben geuit. Voorbeelden zijn Amnesty, Oxfam en Save the Children.

De brief geeft een goed beeld van de kritiek: het is een repressieve deal die vooral veel geld naar surveillance stuurt in plaats van aan de hulp van mensen. Ook zet het de deur open voor racistische, arbitraire detentie. Dit wordt allemaal niet uitgelegd door de NOS, en de kritiek dat het pact leidt tot een onmenselijk systeem wordt niet onderbouwd, terwijl het pact net in detail is uitgelegd. Die twee zinnen kritiek dienen alleen maar om een vinkje te zetten. De tegenstanders zijn genoemd, hoe summier ook.

Juist door de kritiek te noemen en niet uit te leggen wordt het idee gecreëerd dat de kritiek niet onderbouwd of niet relevant is. In ieder geval doet het er niet genoeg toe om überhaupt op te schrijven. Terwijl het gaat om fundamentele kritiek op de schending van mensenrechten.

Erger is nog dat die twee zinnen gevolgd worden door twee zinnen extreem-rechtse kritiek, waardoor de afdronk van het artikel is dat het misschien niet ver genoeg gaat. Kritiek over de mensenrechtenimpact en kritiek op het überhaupt opnemen van vluchtelingen wordt zo vermengd.

Wie dit artikel leest, zonder kennis over de achtergrond, krijgt het idee dat het een goede deal is, met minimale kritiek. Ook zou het nog wel een tandje harder kunnen. Het woord “detentie” of “gevangenis” is niet genoemd. Ook wordt niet gesproken over “pushbacks”.

Hoe anders is het artikel van 3 oktober van dit jaar over de Spreidingswet. Deze wet is bedoeld om meer capaciteit te creëren voor opvang van vluchtelingen. Hetzelfde onderwerp, maar het is geschreven met een compleet andere toon.

Het begint al bij de titel: deze Spreidingswet is “omstreden”. Het EU-pact over migratie is ook omstreden, maar alleen bij de Spreidingswet wordt er melding van gemaakt. Waar bij het EU-pact de kritiek onder stoelen en banken wordt geschoven, is het hier deel van de titel.

Ook wordt er in detail op kritiek ingegaan. De extreem-rechtse kritiek over “gemeentelijke autonomie” (iets dat normaal geen onderwerp is) krijgt zelfs een eigen kopje. Waar in het eerdere artikel geen context werd gegeven aan het pact wordt hier geen context gegeven aan kritiek.

Dat de Spreidingswet juist dient om capaciteitsproblemen op te lossen, en zorg te bieden aan mensen die nu buiten moeten slapen in Ter Apel, wordt niet benoemd. Dit werd wel benoemd bij het pact (“het idee is”), terwijl de vraag maar is of het werkt.

En, als klap op de vuurpijl: waar in het artikel over het pact de namen van Amnesty en Oxfam niet eens genoemd werden, mag BBB in twee paragrafen uitgebreid de (zoals gewoonlijk) niet onderbouwde mening ventileren.

Met dit soort berichtgeving is het niet vreemd dat het “draagvlak” voor het uitbreiden van opvangcapaciteit afneemt. De NOS moet niet onderschatten dat zij een grote rol spelen in het scheppen van de “maatschappelijke waarheid”. Dit is onderdeel van de verrechtsing.

No borders, no nations, stop deportations.
Abolish FRONTEX.

Bo Salomons

(Dit artikel verscheen eerder als een draadje op X.)

(Op 24 januari 2024 heeft de auteur de zinsnede “Migranten uit landen die de EU aanmerkt als veilig” vervangen door “Vluchtelingen die reizen via landen die de EU aanmerkt als veilig”.)