De ramp van de energieafrekeningen
Een gierende inflatie en gasprijzen die de pan uitrijzen. De Bijstandsbond is een werkgroep inflatie begonnen om alles te analyseren. Zo hebben wij een energiespreekuur ingesteld waar mensen hun termijnbedrag kunnen berekenen. Uit het spreekuur blijkt dat als mensen hun termijnbedrag niet veranderen, ze aan het eind van het jaar soms duizenden euro’s moeten bijbetalen. Massale afsluiting van gas en licht in de wintermaanden dreigt, hoewel er een regeling is dat dit niet altijd mag. Overstappen op een ander energiebedrijf is geen oplossing. Er wordt dan een hoge borgsom gevraagd. In dit artikel een voorbeeld van een alleenstaande AOW-er die aan het eind van het jaar duizend euro moet bijbetalen. Het VVD-beleid van de kabinetten Rutte met zijn sterke verschuiving van directe naar indirecte belastingen en rigoureuze liberalisering van de energiemarkt, meer dan in de ons omringende landen, begint zich nu te wreken. Velen kunnen de zeer hoge indirecte belastingen niet meer betalen en energiebedrijven hebben een monopoliepositie. Dit beleid moet worden teruggedraaid door hogere belastingen voor de rijken en verlaging van de indirecte belastingen.
Een gierende inflatie en energieprijzen die de pan uitrijzen. Het is veel in het nieuws geweest. Getuigenverklaringen van mensen die niet meer rond kunnen komen, maar ook koopkrachtberekeningen van het NIBUD en het CPB waaruit blijkt dat velen er dit jaar bijna tien procent in koopkracht op achteruit gaan. Vooral de energieprijzen zijn een heet hangijzer. De Bijstandsbond is begonnen om iedere woensdagmiddag een discussiebijeenkomst te houden met als thema inflatie. We wisselen dan informatie uit over producten die in de aanbieding zijn. We gaan met elkaar trucs, tips en ideeën inventariseren over waar wat het goedkoopste is of welk product je het beste kunt kopen. Tevens gaan we theoretisch in op het thema inflatie. Wat is dat eigenlijk, wat zijn de oorzaken, heeft het overheidsbeleid invloed op het inflatiecijfer? Op basis daarvan analyseren we wat er moet gebeuren. In verband met de vakantie wordt in augustus geen bijeenkomst gehouden. De eerstvolgende bijeenkomst is woensdag 7 september.
Toename van inkomensverschillen
Het blijkt dat de kabinetten Rutte een beleid hebben gevoerd waarbij belastingverlagingen van de directe belastingen (inkomstenbelasting) voor de rijken en middeninkomens werden ingevoerd tegelijk met – om de overheidsuitgaven toch te financieren – een sterke stijging van de indirecte belastingen voor vooral de consumenten, niet voor de bedrijven. Het betekende een grote toename van de vermogens- en inkomensverschillen in Nederland en een toename van de armoede, omdat veel mensen met een minimuminkomen de door de indirecte belastingen hoge prijs van onmisbare producten niet meer kunnen betalen. Deze sterke verschuiving van directe naar indirecte belastingen voor de consument is in Nederland sterker doorgevoerd dan in de ons omringende landen. De hoge belastingen op onder andere gas en benzine betekenen dat de inflatie bij ons hoger is dan in de omringende landen en dat Nederlandse consumenten veel meer betalen voor hun energie dan bijvoorbeeld in België, Frankrijk en Engeland. Het jarenlange VVD-beleid loopt nu vast. Bovendien is bij ons de energiemarkt sterk geliberaliseerd, waarbij het idee van concurrentie en daardoor lagere prijzen niet lijkt te werken. Er zijn een handjevol aanbieders die de markt beheersen en die vragen wat ze willen. Gas en licht worden daardoor duurder dan nodig is.
Een van de uitkomsten van de discussies in de werkgroep is ook dat we een speciaal spreekuur organiseren over de hoge energierekeningen. Dit spreekuur wordt gehouden op woensdag van 12:00 tot 13:00 uur. We constateren dat veel mensen een hoge afrekening krijgen, veel moeten bijbetalen en dat hun maandbedrag plotseling veel hoger wordt. Maar we constateren ook dat de afrekeningen van bijvoorbeeld Vattenfall volkomen onbegrijpelijk zijn en dat je er alleen niet uitkomt om te kijken of de berekeningen wel kloppen. Er is ook de mogelijkheid om een afspraak te maken voor een ander tijdstip. Je moet wel papieren meenemen waarop voorschotten, verbruik en prijzen staan van de energieleverancier.
Tijdbom
Uit de eerste resultaten van het energiespreekuur blijkt het volgende. Er komen mensen die een laag termijnbedrag betalen, vastgesteld in december/januari 2021/2022 toen de gas- en elektraprijzen lager waren dan nu. Die mensen moeten, als straks de eindafrekening komt, soms duizenden euro’s bijbetalen. De energietoeslag van achthonderd euro is bij lange na niet voldoende om die gestegen energieprijzen te kunnen betalen. Bovendien hebben mensen (een gedeelte) gebruikt om de stijgende dagelijkse kosten van levensonderhoud te kunnen financieren. In december komt er een ramp op ons af van velen die nu nog rond kunnen komen en die diep in de schulden worden gestort. Ze moeten niet alleen een hoog bedrag bijbetalen, maar ook een zeer veel hoger termijnbedrag gaan betalen. Waardoor de ruimte om de schuld af te lossen verdwijnt. Afsluitingen van gas en licht dreigen. In de winter zijn daar wel voorwaarden aan verbonden, maar de energiemaatschappijen kunnen het contract opzeggen. Je moet dan een betalingsregeling afspreken en het is de vraag hoever de energiemaatschappijen daarbij willen gaan, gezien de hoge bedragen die straks bijbetaald moeten worden.
De regeling is in Nederland zo dat de energiemaatschappijen het gas en licht leveren op basis van een contract, maar dat het netwerk waarmee zij dat doen in handen is van de overheid. Bijvoorbeeld Liander. Die neemt uiteindelijk de beslissing om af te sluiten. Als de energieleverancier het contract opzegt, ben je gedwongen een andere leverancier te zoeken, want gebruik maken van het netwerk zonder een contract met een energieleverancier is verboden. En die andere energieleveranciers vragen tegenwoordig, als je een contract wilt afsluiten, hoge borgsommen van wel vijfhonderd euro, die je vooraf moet betalen alvorens het nieuwe contract wordt getekend. Dus binnenkort komen veel mensen volkomen klem te zitten. Ze kunnen de oude schuld niet snel aflossen en hebben geen geld voor de borgsom bij een nieuwe leverancier. Dat kan ook in de winter tot afsluiting leiden.
Een voorbeeld op het spreekuur. Betreft een alleenstaande bejaarde van 78 jaar met alleen AOW in een tweekamerappartement in de Jordaan, een geïsoleerde woning met centrale verwarming. De kleine gerenoveerde woning heeft een oppervlakte van 32 vierkante meter. Betrokkene kookt viermaal per week een warme maaltijd met een gasoven. Hij betaalde tot nu toe een termijnbedrag van 132 euro. Wanneer hij dit termijnbedrag nu niet verhoogt tot boven de driehonderd euro, moet hij aan het eind van het jaar duizend euro bijbetalen. Dat komt vooral door de stijging van de gasprijs. Bij elektra hoeft hij door de belastingverlaging van de regering niet bij te betalen. Gezinnen bestaande uit meerdere personen in grotere woningen die vaak niet geïsoleerd zijn, moeten veel meer gaan bijbetalen.
Wat moet er gebeuren?
De sterke verschuiving van directe belastingen naar indirecte belastingen moet worden teruggedraaid. De rijken moeten via directe belastingen meer worden belast, en de indirecte belastingen moeten worden verlaagd. De rijke topmanagers in de bedrijven verdienen miljoenen, en het wordt steeds meer. Tegelijkertijd betalen veel miljonairs geen belasting, werd onlangs bekend, omdat ze misbruik maken van de gaten in de ANBI- wetgeving voor aftrekbare schenkingen aan goede doelen. Miljonairs richten zelf een “goed doel” op en doen een schenking, en betalen zichzelf dan riante bonussen uit. Tegelijkertijd hebben AOW-ers, bijstandsgerechtigden en andere minima niets aan de belastingverlagingen van de directe belastingen. Verder moeten het minimumloon en de daaraan gekoppelde uitkeringen structureel, dus wettelijk, worden verhoogd naar minstens vijftien euro per uur. De eis van twee jaar geleden was een verhoging tot veertien euro, maar deze eis is inmiddels door de recente ontwikkelingen achterhaald. Ook de cao-lonen moeten flink worden verhoogd met een volledige prijscompensatie. De regering noemt nota bene zelf dat die verhoging noodzakelijk is, maar doet alleen een machteloze oproep aan de werkgevers.
Op korte termijn moet meer geld worden vrijgemaakt voor de minima om de sterk gestegen kosten van levensonderhoud te kunnen betalen. Verder moet geld worden vrijgemaakt voor de gemeenten, om mensen te kunnen helpen in plaats van de desastreuze bezuinigingen op het gemeentefonds, die eraan zitten te komen. De gemeenten moeten in staat worden gesteld de Tegemoetkoming Meerkosten voor chronisch zieken en gehandicapten in het kader van de WMO fors te verhogen. In deze tegemoetkoming zit in Amsterdam een module van twintig euro voor extra energiekosten. Dit bedrag moet veel hoger. De rechter heeft onlangs beaamd dat betaling van de hoge eindafrekeningen voor energie, die eraan zitten te komen, vergoed moeten kunnen worden uit de bijzondere bijstand, maar dan moeten de gemeenten daar wel toe in staat worden gesteld.
Piet van der Lende
(Dit artikel verscheen eerder op de site van de Bijstandsbond.)