De stad is van ons

Op allerlei beleidsterreinen komt de crisispolitiek op ons af, ook lokaal en verschillend voor verschillende groepen. De neo-liberale politiek betreft niet alleen bezuinigingen, maar een algehele reorganisatie van de maatschappij, waaronder uitbreiding van controle en repressie die de burger in het gareel moeten houden. Deelbelangen dreigen en lijken een gezamenlijke strijd te belemmeren. De vraag is hoe de verdeeldheid te doorbreken.

Lokale maatregelen van gemeenten en regering lopen door elkaar. Gemeenten zitten beslist niet alleen krap vanwege de Haagse bezuinigingen. Toen de economische crisis naar een nieuw hoogtepunt ging, verloren ze veel op grote bouwprojecten. Daarnaast namen ze deel aan speculatie op bouwgrond die inmiddels braak ligt en waardeloos wordt.

Op dit moment zien we voorzichtige initiatieven om acties tegen deze malaise te organiseren. Ze krijgen echter nauwelijks vat op het verband tussen het straffe beleid van de gemeenten en de rijksoverheid, en onderschatten de samenhang tussen de bezuinigingen en reorganisaties. Ieder werkt vanuit het eigen winkeltje aan een deelonderwerp. Dit komt de effectiviteit niet ten goede. Overigens spreekt bijna iedereen van bezuinigingen, meestal met het argument dat de kosten voor de gezondheidszorg en sociale zekerheid uit de hand lopen, maar het gaat in wezen om doorsluizen van geld naar de rijken.

Scheidslijnen

Kenmerkend voor de neo-liberale politiek is dat de reeks bezuinigingsmaatregelen uitmondt in een verdeling langs verschillende scheidslijnen, zoals sociale zekerheid, huurders en eigen huisbezitters. Maar ook tussen mensen met een flexibel en een vast contract, verschillende leeftijden en in verloederde en gegoede buurten. Voor al die groepen worden specifieke maatregelen getroffen. Ze reageren met de oprichting van categorale organisaties die een deelaspect van de neo-liberale politiek bestrijden, met het risico dat ze hun deelbelangen ten koste van andere doorzetten.

Deze ontwikkeling is al sinds de jaren zeventig aan de gang. Zo zijn er tientallen patiëntenverenigingen die zich richten op uitwisseling van ervaringen over een bepaalde ziekte, maar ook op specifieke belangenbehartiging. Ze treden in overleg met de subsidiërende overheid en geven in cliëntenraden en adviesorganen commentaar op de gestage stroom beleidsnota’s die de politieke bureaucratie produceert. Waarna de aangekondigde maatregelen, specifiek voor een bepaalde groep, worden bijgeschaafd.

Van onderen

In het verleden hebben meerdere groepen geprobeerd die verdeeldheid te doorbreken. Maar gezien de effectiviteit van de acties, vraag ik me af of we iets dergelijks opnieuw moeten nastreven. Deze kwestie heb ik onder meer voorgelegd aan het Steuncomité Sociale Strijd in Amsterdam, waaraan ook Doorbraak deelneemt. Mijn twijfels werden door sommigen gedeeld met als kanttekening dat eerdere pogingen tot samenwerking waren mislukt. Op een eerste vergadering bleken zo’n vijftig mensen van verschillende organisaties te komen, planden een actie, maar bij het vervolg nam de deelname af en zakte het initiatief in. Voorbeelden: Keer het Tij, Rekening Retour en het comité Hete Herfst.

Als verklaring gold dat het uitgangspunt verkeerd was. Vertegenwoordigers van organisaties samenbrengen, als het ware van bovenaf, werkt niet. Nodig is “van onderop” beginnen, de dagelijkse strijd van mensen in hun werk of elders ondersteunen, waarna zich duurzame relaties vormen en een volgend stapje mogelijk is. Het is bijvoorbeeld al heel wat om acties van thuiszorgmedewerkers tegen de ontslagen en bezuinigingen en voor betere arbeidsomstandigheden te koppelen aan de strijd van zorgconsumenten voor goede verzekeringen en toegang tot zorg en tegen afbraak van de zorgtoeslag.

Aan deze verklaring werd toegevoegd dat het vandaag mensen aan een perspectief ontbreekt, zoals vroeger het socialistische ideaal. Het ontbreekt aan een analyse van de maatschappij die het streven naar een betere samenleving als een soort overkoepelende ideologie verbindt. Verbanden tussen deelterreinen blijven uit, geloof in succesvolle acties lijkt verdwenen. Abstracties mobiliseren echter niet, wel voortborduren op deelsuccessen en van daaruit proberen tot een verbreding te komen. Dit zijn overigens losse opmerkingen tijdens een discussie en geen ‘officieel’ standpunt van het Steuncomité.

Doorbraak

Hoewel ook ik de zwakten van samenwerking heb ondervonden, onderschrijf ik de genoemde verklaring slechts gedeeltelijk. Deelstrijd als uitgangspunt nemen, wel of niet van onderop, en van daaruit naar samenwerkingsverbanden streven, biedt ook geen perspectief. In de discussie met het Steuncomité kwam de opmerking dat de concrete acties van verschillende groepen (gemeentelijk vervoer, schoonmaak, enzovoorts) steun kregen, maar dat de onderlinge verbinding en de continuïteit moeilijk vast te houden bleken. Volgens mij is de eindeloze opsplitsing van de bevolking in deelbelangen en van daaruit de strijd voeren, een aspect van de neo-liberale verdeel- en heerspolitiek. En niet wat veel mensen willen. Want al die deelbelangen en verdelende maatregelen komen in het individu samen: je wordt niet alleen op je werk geconfronteerd met verslechteringen, nee, de huur gaat omhoog, het recht op thuiszorg bij ziekte wordt afgeschaft, het buurthuis verdwijnt, de eigen bijdrage voor medicijnen gaat omhoog, enzovoorts.

In Duitsland wordt al enige jaren geprobeerd de verdeeldheid te doorbreken door uit te gaan van de dagelijkse leefwereld van mensen. Een verband leggen tussen de verschillende beleidsaspecten en tegelijkertijd de suggesties van lokale bestuurders ontmaskeren dat het allemaal door “Berlijn” of “Europa” komt. Dit wordt de beweging “Recht auf Stadt” genoemd die bijvoorbeeld in Hamburg krachtig is.

Deze initiatieven zijn een onderdeel van een al langer bestaand wereldwijd netwerk, waarbij stedelijke bewegingen vanuit het principe “de stad is van ons” de bestaansvoorwaarden van de bewoners in brede zin aan de orde stellen. Daarbij gaat het om bouwprojecten, woningbouw, huren en planning van de openbare ruimte, maar ook om het recht op toegang tot sociale zekerheid, om burgerrechten, arbeidsomstandigheden in bedrijven, buurtvoorzieningen, enzovoorts.

Suggesties

Belangrijk punt bij deze beweging, die overigens verschillende uitwerkingen kent, is dat ze een verband legt tussen wat mensen individueel in hun leven tegenkomen. Dus gericht op de samenhang tussen de vele verslechteringen op sociaal gebied en het belang van collectieve actie. Soms komt die samenhang enigszins ‘spontaan’ tot stand, bijvoorbeeld als de sluiting van een bedrijf grote (sociale) gevolgen heeft voor de lokale gemeenschap waardoor niet alleen de arbeiders van de fabriek maar de gehele bevolking geraakt wordt.

Die samenhang is ook explicieter en misschien duurzamer te organiseren door de opzet van laagdrempelige spreekuren. Op basis van de daar binnenkomende informatie kunnen groepen mensen bij elkaar komen om een probleem collectief aan de orde te stellen en het individuele te politiseren. Daarbij kunnen de oude SP-initiatieven van medische wijkcentra een voorbeeld zijn. Ik hoop dat de aandacht die “de nieuwe vakbeweging” lijkt te hebben voor het niveau van wijk en stad ook kansen biedt. Want het is bij het ontstaan van stedelijke bewegingen, die zich als een olievlek kunnen uitbreiden, van belang dat grote organisaties met een duurzame structuur zich solidariseren met degenen die het moeilijkst zitten. Dan zal blijken dat ook deze laatste groep in actie kan komen en deel kan uitmaken van een grote sociale beweging.

Ik denk dat zo’n beweging zich kan versterken en als een overkoepelende identiteit verschillende groepen kan samenbrengen. De vraag is echter of dit op de korte termijn soelaas biedt, gezien de stedelijke wijken met rijken en armen en de uiteenlopende belangen in bijvoorbeeld het parkeerbeleid en de stadsplanning. In relatie met de neo-liberale politiek hangt het er ook vanaf in welke mate de deelmaatregelen in een groeiende stapeling op individuen, arbeiders, gezinnen en buurtbewoners afkomen en de verdeel- en heerspolitiek zullen uitputten en er perspectieven ontstaan voor gebundeld en effectiever verzet.

Piet van der Lende
(Dit artikel verscheen eerder op de website van Solidariteit)