De strijd voor dekolonisatie: verbindingen voor de anti-racisme-, vredes-, socialisme- en klimaatbewegingen

Deze toespraak werd gehouden tijdens de Landelijke Conferentie Tegen Racisme en Discriminatie van Comité 21 Maart, op 10 december 2022. De toespraak pleit voor dekolonisatie als kader om de anti-racisme-, vredes-, socialisme- en klimaatbewegingen met elkaar te verbinden.

Beste vrienden,

Mij is gevraagd om een overkoepelende speech te geven, waarin ik de verschillende vormen van strijd die vandaag de dag aan bod komen met elkaar verbindt. Er zijn al veel onderwerpen aangesneden en ik ga mijn best doen om ze allemaal te behandelen. Maar allereerst wil ik mijn dank uitspreken aan Comité 21 maart voor de eer om hier te mogen spreken, een organisatie die zich al decennialang bezighoudt met de strijd tegen racisme en die daarbij coalities bouwt en verbindingen legt. In die zin staat het Comité zelf al voor de kern van waar ik het hier over ga hebben, en ik ga er vanuit, velen van jullie in de zaal vandaag ook. Ik hoop dat deze speech ons kan helpen om deze gezamenlijke strijd verder aan te scherpen.

Read an English version of this speech here.

Ik wil beginnen door ons gesprek in te kaderen binnen dekolonisatie. Wat kan dekolonisatie betekenen voor ons begrip van anti-racisme? En wat kunnen andere bewegingen leren van dekolonisatie en anti-racisme, zoals de socialistische beweging, de klimaatbeweging en de vredesbeweging? Dat zijn de vragen die ik vandaag zal proberen te beantwoorden.

Dekolonisatie is een woord dat veel wordt gebruikt, het is zelfs een beetje hip geworden. Maar het wordt nog zelden goed begrepen. Het woord komt uit het Globale Zuiden om over wereldwijde koloniale structuren te spreken. Maar de term dekolonisatie wordt in het Westen vaak op een eurocentrische manier gebruikt, als een soort historische duiding voor racisme, een verklaring waarom we meer inclusie en diversiteit nodig hebben binnen onze landsgrenzen, voor Nederlanders met paspoortprivilege. Inclusie en diversiteit gaat over meer mensen van kleur binnen witte organisaties, waaronder ook Shell, het leger en de politie. Inclusie en diversiteit gaat niet over het fundamenteel transformeren van een onrechtvaardige wereldorde die over 500 jaar kolonialisme is opgebouwd. Niet over het bevragen of Shell, het leger en de politie überhaupt bestaansrecht hebben.

Maar kolonialisme is veel meer dan een historische duiding voor racisme. Het is een hedendaags globaal fenomeen. En het gaat om leven en dood. Het betekent dat iemand in Jemen sterft onder Westerse bommen. Dat iemand in Afghanistan verhongert door Westerse sancties. Dat iemand in Pakistan verdrinkt door overstromingen, veroorzaakt door de gigantische Westerse historische uitstoot die onze atmosfeer heeft gekoloniseerd. Dat de Amazone wordt gekapt om veevoer te laten groeien voor de Nederlandse bio-industrie. Dat mensen in een obsceen rijke stad als Amsterdam op straat moeten slapen zonder rechten, omdat ze niet de juiste papieren zouden hebben.

Comité 21 Maart is vernoemd naar de Sharpeville Massacre, toen de apartheidspolitie 69 zwarte demonstranten vermoordde op 21 maart 1960. Minder bekend is de Marikana Massacre in 2012, toen 34 zwarte Zuid-Afrikaanse stakende mijnwerkers werden vermoord door zwarte politieagenten, allemaal voor de belangen van een Brits multinationaal bedrijf. Kolonialisme heeft altijd zijn willige collaborateurs gekend. Dekolonisatie betekent daarom niet per se meer managers en politieagenten van kleur, maar het einde van kapitalisme en imperialisme, het einde van honger, armoede, moord en ecocide op een globale schaal. Inclusiviteit en diversiteit is zeker een belangrijke stap, een vereiste voor rechtvaardigheid, maar het is geen eindstation. Dekolonisatie gaat over reparatie, het scheppen van een nieuwe wereldorde.

Ruim één op de vijf Nederlanders van kleur leeft in armoede. Het is een schokkend hoog percentage voor een land dat in obscene rijkdom leeft, met meer dan een miljoen miljonairs. Toch is het goed om te beseffen: als we diezelfde armoedegrens doortrekken naar onze broeders en zusters in het Globale Zuiden, leeft meer dan 90 procent daar in armoede.

Volgens een recent onderzoek is Nederland een van de top-5 landen die het meeste baat haalt uit ongelijke handel met lage- en midden-inkomenslanden. Sinds 1960 roofde Nederland 4.400 miljard dollar uit het Globale Zuiden. Dat is ruim vier keer ons Bruto Nationaal product. De ongelijkheid tussen de armste en rijkste landen is sinds de formele dekolonisatie in de jaren 60 alleen maar toegenomen. Dekolonisatie kan dus onmogelijk alleen over onderdrukking in Nederland gaan. Het moet gaan over alle onderdrukking door Nederland. En die onderdrukking reikt veel verder dan onze landsgrenzen.

Daarnaast is het cruciaal om te beseffen dat imperialisme als boemerang werkt. Het racisme dat we vandaag de dag voelen is direct verbonden aan 500 jaar koloniale uitbuiting in het buitenland. Maar racisme is ook verbonden aan de imperiale oorlogen die vandaag de dag nog steeds plaatsvinden. Is het toeval dat we een enorme stijging van islamofobie zagen direct na de start van de War on Terror die, volgens de conservatieve cijfers van Nafeez Ahmed, zes miljoen moslims het leven heeft gekost? Is het toeval dat we de afgelopen jaren een enorme stijging zagen van anti-Aziatisch racisme, precies op het moment dat China door het Westen als de grote geopolitieke vijand werd verklaard?

We weten dat Westerse media propagandistisch te werk gaan in conflicten, door boeken als Manufacturing Consent en The Dutch Media Monopoly. Diezelfde geopolitieke propaganda, dag in dag uit te lezen in de pers, heeft direct consequenties voor racistische tendensen in Nederland. De opkomst van Geert Wilders, Thierry Baudet en Donald Trump gaan ook over de oorlogen van Jan Peter Balkenende, Mark Rutte, George Bush en Barack Obama. Fascisme is een koloniale boemerang.

Ik hoop dat ik zo kort heb laten zien hoe dekolonisatie onze anti-racisme strijd kan verdiepen. Maar dekolonisatie heeft ook veel te bieden aan andere sociale bewegingen vandaag de dag. Dat is ook een van de vragen die we vandaag stellen: hoe verbinden we al deze bewegingen? Ik zal daarvoor een voorschot doen voor de vredesbeweging, de klimaatbeweging en de socialistische beweging.

Laten we beginnen met de socialistische beweging.

Vandaag de dag leven meer dan een miljoen Nederlanders in armoede. De helft van de Nederlanders in armoede hebben een migratie-achtergrond, terwijl ze maar een kwart van de bevolking vertegenwoordigen. In het bijzonder zijn het Nederlanders van kleur die disproportioneel in de armoede worden gedrukt, door institutioneel racisme op de arbeidsmarkt, de woningmarkt, in het onderwijs, de gezondheidszorg, in de gehele strafrechtketen, van politie tot de rechter. Anti-racisme is dus cruciaal voor elke beweging in Nederland die wat wil betekenen voor de onderkant van de samenleving.

Toch is dit pas het topje van de ijsberg. Want de meerderheid van de fulltime werkers voor de Nederlandse economie woont helemaal niet in Nederland. Er werken 14 miljoen mensen full-time in het Globale Zuiden, voor extreem lage lonen, in gevaarlijke arbeidsomstandigheden, in de gehele Nederlandse handelsketen, voor Nederlandse consumptie, investeringen of bedrijfswinsten. Dat is de neo-koloniale werkelijkheid vandaag de dag. De meerderheid van de mensen die onderdrukt worden door Nederlands kapitaal, wonen niet in Nederland. Ook zij moeten onderdeel zijn van onze strijd.

Ten derde is anti-racisme cruciaal voor elke sociale beweging, of het nou gaat om sociale huisvesting of de zorg, omdat de neo-liberale elite misbruik maakt van racistische sentimenten als bliksemafleider, zondebokpolitiek. Om een voorbeeld te noemen. Sinds de jaren 90 zijn alle subsidies voor sociale woningbouw geschrapt, terwijl de staat miljarden euro’s misloopt door de hypotheekrenteaftrek, een subsidie voor huisbezitters. Dat er in Amsterdam nu een wachttijd is van ruim 13 jaar binnen de sociale huursector, in plaats van de 3 jaar die het in de vroege jaren 80 duurde*, dat is structureel beleid geweest. Toch zien we partijen, van de VVD tot de PVV, asielzoekers de schuld geven voor de paar procent van sociale huurwoningen die ze elk jaar innemen. We kunnen hetzelfde verhaal vertellen over de zorg en het sociale vangnet. Alles wordt van bovenop kapot bezuinigd en mensen van kleur krijgen de schuld. Elke socialistische beweging zal door dat racistische rookgordijn moeten prikken om wat te kunnen betekenen voor de armsten in onze samenleving.

Andersom is het ook waar dat de anti-racisme strijd veel te winnen heeft bij een bondgenootschap met socialisten. Het is een feit dat de dekolonisatiestrijd in de jaren 40, 50, 60 en 70 werd gesteund door socialistische landen als de Sovjet-Unie, China en Cuba. Dat de civil rights movement in de VS zijn wortels had binnen communistische en socialistische bewegingen. Laten we niet vergeten dat vele populaire anti-racistische partijen en leiders, zoals de Black Panther Party in de VS of Thomas Sankara in Burkina Faso, expliciet communistisch waren. Ook in Nederland kwamen alleen de Communistische Partij van Nederland en de communistische vakbond in verzet tegen de koloniale invasie van Indonesië na de Tweede Wereldoorlog. Imperialisme en kapitalisme zijn altijd diep vervlochten geweest en verzet tegen het een vereist ook altijd verzet tegen het ander.

Dat brengt me bij de vredesbeweging

Als ik zeg oorlog, dan denken de meeste mensen direct aan Oekraïne. Ik denk zelf als eerste aan de 400.000 slachtoffers in Jemen, voor het grootste deel kinderen, die sinds 2015 met Westerse wapens zijn vermoord. Racisme zorgt ervoor dat sommige slachtoffers als waardig worden gezien, anderen als onwaardig.

Het phd onderzoek van Tabe Bergman over de Nederlandse pers laat zien dat Iraakse burgerdoden een non-issue waren voor de grote Nederlandse kranten tijdens de invasie van Irak, ondanks het feit dat onze beste schattingen op minstens een miljoen doden uitkomen. Hoe anders wordt de oorlog in Oekraïne weergegeven? En hoe anders worden ook Oekraïense vluchtelingen opgevangen? Nadat tienduizenden vluchtelingen verdronken in de Middellandse Zee uit Afrikaanse en Aziatische landen, was er plotseling wel ruimte voor Oekraïners. Veel Westerse journalisten stelden letterlijk dat ze “meer op ons zouden lijken” of “beschaafd en Europees” waren. En tot de dag van vandaag worden vluchtelingen van kleur buiten gehouden, ter dood veroordeeld in de Sahara of de Middellandse Zee, of in kampen gezet en in de rechteloosheid gedrukt.

Toch is het ook opvallend hoe racisme muteert als het de belangen van onze staten dient. Kortgeleden hadden we nog het Polenmeldpunt en werden Oost-Europese arbeiders racistisch bejegend. Nu zouden zij plotseling de Europese grens van beschaving zijn tegen een zogenaamd Aziatisch Rusland, wat in de Wall Street Journal zelfs werd vergeleken met de Mongoolse Horde. De typisch oriëntalistische frames, van een gek geworden dictator waar niet mee te praten is, ondermijnen direct onze kans op vredesbesprekingen. Vredesbesprekingen die de Oekraïense president Zelensky in april nog wilde houden, maar door het Westen werden gedwarsboomd, zo weten we onder andere door de prominente Oekraïne krant Oekrajinska Pravda.

Deze eindeloze oorlog heeft een gigantische impact, niet alleen voor Oekraïne zelf, maar ook voor het Globale Zuiden en de armsten in Europa, die gebukt gaan onder gestegen voedsel- en energieprijzen. Bijna een miljard mensen gaan vandaag de dag hongerig naar bed. Dat is precies waarom het Globale Zuiden weigert een kant te kiezen in deze oorlog en aandringt op vredesonderhandelingen. Het Westen kan hier nog veel van leren.

Die energie- en voedselcrisis brengt me, tot slot, bij de klimaatbeweging:

Het is volgens mij voor de meeste mensen hier inmiddels wel bekend dat rijke landen het meeste hebben uitgestoten, maar dat de grootste impact van klimaatopwarming in het Globale Zuiden zal vallen. Wat de meeste mensen niet weten, is hoe extreem de cijfers zijn.

Volgens een recente studie in The Lancet is 92 procent van de klimaatcatastrofe veroorzaakt door het Globale Noorden. Zij hadden eigenlijk al decennia geleden klimaatneutraal moeten zijn. Als je het gigantische overschot aan CO2 uitstoot van het Globale Noorden zou omzetten in de kosten voor een versnelde groene transitie in het Globale Zuiden, dan gaat dat om biljoenen euro’s. Afgezet tegen de schamele klimaatfinanciering die er nu wordt betaald is de koloniale klimaatschuld pas over ruim 4.000 jaar afbetaald. Ik herhaal: ruim 4.000 jaar. Dat is hoe extreem de kolonisatie van de atmosfeer werkelijk is.

Maar dekolonisatie is niet alleen nodig voor een versnelde groene transitie in het Zuiden. Het is ook cruciaal voor de groene transitie in het Noorden. De meerderheid van de excessieve consumptie van grondstoffen in het Globale Noorden wordt direct onttrokken uit het Globale Zuiden. Die roof en plundering is zo groot dat daarvan de infrastructuur voor de basiNhuisvesting, gezondheidszorg en educatie voor 6,5 miljard mensen zou kunnen worden uitgebouwd. En dan hebben we het nog niet gehad over outsourcing van vervuilende industrieën, waarbij Westerse fabrieken in China of Vietnam worden geplaatst om lage lonen te betalen. Op basis van consumptiecijfers is de Nederlandse uitstoot überhaupt niet gedaald sinds 1990. Die is gestegen met wel 12 procent. Dat is het werkelijke, non-existente en koloniale klimaatbeleid van Nederland.

In andere woorden, als we het hebben over het verminderen van grondstofconsumptie en uitstoot in de context van Nederland, dan spreken we in feite over het dekoloniseren van onze uitbuiting van de rest van de wereld. Want waar komen de grondstoffen vandaan?

Die imperialistische plundering gaat gepaard met oorlogen. Oorlogen die op hun beurt een gigantische uitstoot met zich meebrengen. De militaire klimaatvoetprint is zo’n 6 procent van globale emissies, vergelijkbaar met het gehele continent Afrika. Deze wapenwedloop wordt aangedreven door NAVO-landen, die samen ongeveer zeventien keer zoveel uitgeven aan het leger als Ruslands bondgenootschap, de CVVO.

En dat militarisme koloniseert ook onze prioriteiten. De rijkste landen geven dertig keer meer uit aan het leger als aan klimaatfinanciering voor het Globale Zuiden. Prominente media rapporteren meer over Rusland in één maand dan er in een jaar aandacht wordt besteed aan de klimaatcatastrofe. En ons leger bereidt zich niet voor op een succesvolle groene transitie, maar op een dystopische wereld van grondstofoorlogen en toegenomen vluchtelingenstromen, die ze met harde hand de kop in willen drukken.

Op deze manier is de klimaatopgave fundamenteel verbonden met neo-kolonialisme, racisme en oorlog. Maar ook met kapitalisme. Om niet meer afhankelijk te zijn van imperialistische plundering zal onze samenleving fundamenteel moeten veranderen. Niet meer vormgegeven rondom de eindeloze groei van bedrijfswinsten, maar op basis van de kernbehoeften van onze mensen: gezondheidszorg, onderwijs en huisvesting. Beleid zal moeten worden vormgegeven rondom de universele verklaring van de rechten van de mens, wat niet alleen over politieke rechten gaat, maar ook over culturele, sociale en economische basisrechten. Het recht op een menswaardig bestaan.

En zo brengen we de cirkel rond: van socialisme, anti-racisme en anti-militarisme tot de strijd voor de bescherming van moeder aarde. Al deze strijden zijn in essentie een strijd voor dekolonisatie.

Dank jullie wel.

Chris de Ploeg

(Onderzoeksjournalist en mede-oprichter van Aralez. een dekoloniaal collectief in Amsterdam.)

Noot

• Liagre Böhl Herman (2010). “Amsterdam op de helling. De strijd om stadsvernieuwing”. Boom, p. 404.