De terreuraanslag in Halle is een product van de groeiende wereldwijde extreem-rechtse netwerken

“We zijn geschokt door de antisemitische en racistische terreuraanslag in #Halle. Maar we vragen ons ook af: hoe vaak moeten we het woord individuele dader nog horen voordat de gewapende neo-nazistische netwerken worden verslagen? #RechterTerror #hal0910” Een tweet van NSU-Watch, een onderzoeksproject dat het strafproces tegen de fascistische moordenaars van de NSU en hun handlangers volgt en becommentarieert. Het vat in zo’n 200 tekens de gemoedstoestand in de anti-fascistische beweging in Duitsland samen. Want Justitie en de Duitse en buitenlandse media roepen bijna opgelucht dat de aanslag op de synagoge in Halle het werk was van één dader. “Dader zou een 27-jarige Duitser zijn”, kopt Der Spiegel online, en Die Zeit schrijft: “Er bestaat geen twijfel over de authenticiteit van de foto’s. Ze suggereren dat Stefan B. een extreem-rechtse ‘Einzeltäter’ was, een van die ‘lone wolves’”.

Dit zijn de feiten van de terreuraanslag in Halle afgelopen woensdag: net na het middaguur opent een man, gekleed in een donkergroen gevechtstenue en met een helm op zijn hoofd het vuur op de synagoge in de Humboldtstraat in Halle, Saksen-Anhalt. De dader probeert de toegangsdeur van de synagoge open te schieten, maar faalt daarin. Hij schiet vervolgens een voorbijgangster dood. In de synagoge zijn tachtig mensen vanwege Jom Kippoer (Grote Verzoendag) aanwezig. Gefrustreerd gooit de zwaarbewapende terrorist daarna een explosief naar een dönerzaak, op zo’n zeshonderd meter vanaf de synagoge, en doorzeeft de eettent met een machinegeweer. Hierbij valt ook een slachtoffer. De terrorist vlucht in een taxi, die door de politie staande wordt gehouden op de A9, de snelweg tussen Berlijn en München. Bij de daaropvolgende schietpartij vallen twee zwaargewonden, die inmiddels buiten levensgevaar zijn. De terrorist filmt zijn daden met een op zijn helm gemonteerde camera. In de video, die hij live op sociale media-kanalen uitzendt, gaat hij tekeer tegen joden, feministen en “kanaken” (Duitsers met wortels in Turkse, Arabische of Zuid-Europese landen), en ontkent hij de Holocaust.

Christchurch

Het live uitzenden van de terreurdaad roept de terroristische aanslag van 15 maart in Christchurch, Nieuw-Zeeland, in herinnering. Tijdens het vrijdaggebed liep neonazi Brenton Tarrant toen de moskee binnen en vermoordde hij 51 mensen. Tarrant sprak in een manifest, dat hij voor de aanslag naar verscheidene mensen mailde, over “massa-immigratie”, de “grote vervanging” en “witte genocide”. De dader van woensdag postte, net als Tarrant (en Breivik), een Engelstalig manifest, vol met antisemitisme, anti-feminisme en de wens om een moskee of anti-fascistisch centrum te bestormen omdat die minder goed beveiligd zijn. Hij koos uiteindelijk voor een synagoge vanwege zijn geloof in de samenzweringstheorie van “Zionist Occupied Government”.

Alt-right, alt-light en nieuw-rechts zitten nu met een probleem. Want de doden van de aanslag van Tarrant in Christchurch waren moslims. Sommigen veroordeelden plichtmatig de aanslag, anderen juichten hem juist toe ómdat de doden moslims waren. Tarrant werd voor hen een held. Nu is de dader wederom een neo-nazi, maar is de terreurdaad gericht tegen een joods gebedshuis. Vandaar dat een deel van de extreem-rechtse social media-accounts de achtergronden van de dader negeren, maar los gaan over een mogelijke reactie van de Duitse autoriteiten om een “censuurwet” in te voeren. Of de schuld leggen bij links, omdat die door het steunen van immigratie een voedingsbodem zouden hebben gecreëerd voor neo-nazi’s…

Lübcke

Hoewel politie en Justitie in koor spreken over één dader, blijven ooggetuigen vertellen dat er meerdere daders in meerdere auto’s vluchtten. Tot nu toe heeft de Duitse politie hierover nog geen uitsluitsel kunnen geven. Maar of de 27-jarige neo-nazi Stephan Balliet nu wel of geen handlangers had, dat doet in het licht van de extreem-rechtse terreur die de Bondsrepubliek de laatste jaren teistert niet direct ter zake. NSU-Watch en andere anti-fascistische organisaties en journalisten waarschuwen al vele jaren voor het bestaan van een gewapend neo-nazi-netwerk in Duitsland, met sterke connecties met neo-nazi’s in het buitenland.

Het is inmiddels alweer stil rond de zaak over de moord op CDU-politicus Walter Lübcke. Hij werd op 2 juni van dit jaar voor zijn huis in Istha, Hessen, vermoord. De politie arresteerde twee weken later de 45-jarige neo-nazi Stephan Ernst (opnieuw een Stephan). Justitie en veiligheidsdiensten beweerden in eerste instantie dat Ernst niet eerder in hun vizier was gekomen. Maar onderzoek van anti-fascistische organisaties liet al snel zien dat Ernst wel degelijk betrokken was bij eerdere extreem-rechtse acties, zoals een aanslag op een asielzoekerscentrum en lidmaatschap van neo-nazi-organisaties en -partijen. Ook nu melden bronnen binnen de Duitse Justitie dat de neo-nazi uit Halle geen bekende is van de politie.

Er bestaat wel degelijk een omvangrijk en gevaarlijk extreem-rechts netwerk in Duitsland. Zogeheten “lone wolves” bestaan anno 2019 niet meer. De fascisten ontmoeten elkaar op manifestaties en demonstraties, in clubhuizen en tijdens gevechtstrainingen, in Duitsland en daarbuiten. En men inspireert en informeert elkaar vooral via social media. Extremisme-deskundige Rita Katz schrijft op Twitter: “De gelijkenis tussen deze video en die van de Nieuw-Zeelandse aanvaller onderstreept dat dit geen op zichzelf staande aanvallen zijn van mensen die slechts een vergelijkbare overtuiging hebben. De aanval van vandaag is een volgende aflevering van een wereldwijd terroristennetwerk, met elkaar verbonden via online veilige havens, net zoals ISIS.” Balliet was, voor zover bekend, niet actief in extreem-rechtse organisaties, maar radicaliseerde via social media. De neo-nazi voerde zijn terreurdaad uit alsof hij een first person shooter game aan het spelen was.

Steam

De deelstaat Saksen-Anhalt, en daarbinnen Halle, staan al enkele decennia bekend als broeinesten van neo-nazi-geweld. De Groene parlementariër Sebastian Striegel uit Halle wordt al jaren bedreigd door extreem-rechts. In een interview met NRC-Handelsblad eerder dit jaar bekritiseerde Striegel de lakse houding van politiek en Justitie. Hij heeft geprobeerd de man die zijn privé-adres openbaarde juridisch te laten vervolgen: “Ik heb dat via het strafrecht en civielrechtelijk geprobeerd. Dat waren teleurstellende ervaringen. Vooral omdat Justitie onderzoek naar dit soort gevallen niet energiek oppakt, te snel afsluit. Staakt Justitie zo’n onderzoek, dan is dat een signaal aan de daders dat ze ermee wegkomen. Door de opkomst van Pegida en de AfD veranderde het maatschappelijk klimaat en voelen dit soort mensen zich aangemoedigd. Ze gedragen zich alsof de meerderheid van de bevolking achter ze staat. Je ziet een enorme radicalisering en verharding van de taal ook bij ons in het deelstaatparlement, in de uitspraken en AfD-persberichten. Die verbale verruwing zet zich om in daden.” Bij de deelstaatverkiezingen in het naburige Saksen op 1 september boekte de AfD met 28 procent hun beste verkiezingsresultaat ooit.

Het thema van het herfstnummer van Antifa Infoblatt is “White Power Terrorists. Rassistisch motiviert und digital vernetzt”. Neo-nazi’s bereiden zich voor op “Dag X”, de dag waarop de oude orde met geweld verdreven zal worden. Via digitale netwerken als Telegram, 4chan en 8chan vinden de extremisten elkaar en roepen ze op tot geweld. Ze treffen elkaar ook in chatrooms op online gamesplatforms als Steam. Dat Balliet zijn livestream van de aanslag begint met de woorden “Nobody expects the internet ss” is wat dat betreft veelzeggend. In 2012 ontvingen moslims en joden in Duitsland en Oostenrijk dreigbrieven, waarin “alle mensen die niet tot de bestaande cultuur behoren, gewaarschuwd worden om het land op ‘Dag X’, het begin van de Derde Wereldoorlog, te verlaten, om te voorkomen dat ze standrechtelijk geëxecuteerd zullen worden”.

Neo-nazi-groepen als Nordkreuz – ex-Bundeswehrsoldaten, politieagenten en zogeheten preppers (mensen die zich voorbereiden op de ineenstorting van de samenleving), Die Reichsbewegung, The Base in de Verenigde Staten, Sonnenkrieg Division in Groot-Brittannië, en de Europese Feuerkrieg Division onderhouden onder de gemeenschappelijke vlag Atomwaffen Division (een Amerikaanse neo-nazi groep) via het internet contact met elkaar en werven actief medestanders. Leden van deze groepen krijgen in het geheim schiettrainingen en instructies voor het plegen van aanslagen.

Apocalyptisch

Hun nazistische ideologie is een bizarre mengeling van apocalyptische denkbeelden uit Openbaringen, het laatste bijbelboek, en het idee van een “cultuurmarxistische samenzwering” die de westerse beschaving dreigt te ondermijnen. Terroristen als Brenton Tarrant, John Earnest (van de aanslag op de synagoge in San Diego op 27 april), Patrick Crusius (van de aanslag in Wal-Mart-winkel op 3 augustus) en Stephan Balliet hangen een manicheïstisch wereldbeeld aan, waarin de definitieve strijd tussen “het goede” – “de goddelijke orde” – en “het kwade” – “de Antichrist”, op aarde vertegenwoordigd door joden, moslims en atheïsten – in de nabije toekomst wordt gestreden. Universalisme, democratie, liberalisme, kapitalisme en communisme vormen wereldwijd een bedreiging voor de “natuurlijke en goddelijke orde”.

Terreuraanslagen bevorderen die komst van de “laatste dag” en worden door extreem-rechts als verzetsdaden gezien. Totale vernietiging van alles dat een bedreiging vormt voor de “goddelijke orde” is gelegitimeerd. De deelnemers aan de neo-nazi mars in Charlotteville in 2017 scandeerden “White lives matter”, “You will not replace us”, en “Jews will not replace us”. De moordenaar van Heather Heyer in Charlotteville was overigens ook geen “Einzeltäter”, maar onderdeel van een fascistische subcultuur en deelnemer aan een manifestatie met demonstranten uit 35 Amerikaanse staten.

Op de vijfde verjaardag van de aanslag van Anders Breivik in Noorwegen vermoordde de 18-jarige David Sonboly in München negen mensen met een migrantenachtergrond. Sonboly was zeer actief in diverse chatgroepen en online game-accounts. Zo had hij minstens acht accounts op Steam, waarop hij actief was in antisemitische en racistische chatgroepen, waarin extreem-rechtse terroristen als helden werden gevierd. Men noemt dit al “Gamification of Terror”. Op 9 oktober werd Stephan Balliet op dit soort online-accounts al als heilige betiteld. Op blogs, online forums, internet relay chats, videoplatformen en social media als DeviantArt, Facebook, Instagram, Twitter en gab.ai, vinden neo-nazi’s als Balliet medestanders. Het voegt een nieuwe dimensie toe aan de dreiging van extreem-rechts. “Individuele daders heb je niet meer in het internettijdperk”, zegt David Begrich van de anti-racisme-organisatie Miteinander uit Saksen-Anhalt in een interview met Deutschlandfunk. “Men komt snel met de één-dader-theorie, maar men gaat zo voorbij aan de technologische en ideologische context.”

Rutilio Grande

Op 14 oktober heeft de auteur het woord “gewelddadige” weggehaald in deze zin: “Ze treffen elkaar ook in chatrooms op gewelddadige online gamesplatforms als Steam.”