De theaterpolitiek van “geheimzinnige drones”, oranjefeesten en grenscontroles

Op dit moment is er een “drone-paniek” gaande in de VS. Honderden mensen kijken angstig naar de lucht. Er is zelfs op drones geschoten. Het is een paniek die actief wordt aangewakkerd door politici en media, allemaal met eigen kortetermijnbelangen voor ogen.

Dus, wat is er eigenlijk aan de hand? In het kort: niets. Hank Green legt het in zijn video hieronder goed uit. Mensen kunnen slecht afstanden en groottes inschatten, en camera’s op telefoons kunnen optische illusies creëren. Dat verklaart veel “vreemde video’s”.

Deze video is een perfect voorbeeld: op beeld lijkt het een vliegende, rode schijf, maar dat komt door de slechte camerakwaliteit. Dit effect krijg je als je met een slechte camera, zoals op een telefoon, veel te ver inzoomt op een lichtje in de verte.

Niet alleen dat, maar er zit ook een psychologisch aspect aan. Mensen die horen over “geheimzinnige drones” gaan eerder naar de lucht kijken, en zien daardoor dingen waar ze eerder helemaal niet op zouden letten. Dus dan zie je “vreemde’ dingen.

Zoals in San Diego, waar een klein bemenst vliegtuigje werd gerapporteerd als een “drone”. De politie wist dat te ontkrachten, maar niet voordat de video over het internet werd verspreid en daar als bewijs werd opgepikt.

Ook maakt de Amerikaanse regering het de laatste jaren steeds makkelijker om drones boven bevolkt gebied te laten vliegen, waardoor er steeds meer drones zijn om te spotten. Terwijl er dus, vanwege de drone-paniek, juist meer mensen omhoog kijken.

Hoe weten we dat hier niets kwaadaardigs speelt? Omdat alle drones (of vliegtuigen die gespot worden) hun wettelijk verplichte FAA-verlichting hebben. Daarom kunnen mensen de “drones” überhaupt zien. Spionagedrones zouden zichzelf niet verlichten.

Dus het verhaal zou eigenlijk moeten zijn: er is sprake van massa-hysterie. Er is (voor de rest) niets aan de hand. Wellicht nog wat achtergrond over groepspsychologie, nieuwe FAA-regels, of commercieel dronegebruik. Maar media deden iets anders.

In plaats daarvan werd massaal gerapporteerd over de “mysterieuze” drones. Allerlei media, van lokaal tot landelijk, gingen op “onderzoek” uit om live, elke dag, over “het mysterie” te rapporteren. Waardoor weer meer mensen in paniek raakten.

De kop van dat Sky-artikel is een masterclass in hoe je een mysterie kweekt. Ja, de “autoriteiten” hebben geen idee wie die drones vliegt. Op dezelfde manier dat de autoriteiten geen idee hebben wie elke ochtend de krant bezorgt. Omdat ze het niet registeren.

Ook CNN, in een artikel dat vooral gaat over waarom er niets aan de hand is, kopt met “mysterious drone sightings”. Voor wie het artikel niet leest draagt dit alleen maar bij aan het idee dat er een mysterie is. Waarom is dat mysterie zo aantrekkelijk?

Dat komt omdat moderne media vooral achter “clicks” aanzitten. Moderne media verdienen veel geld met advertenties, en willen vooral lezer trekken. Voor elke bezoeker wordt advertentieruimte meer waard. De waarheid is een secundaire overweging.

Hiervoor lenen ze graag trucjes uit film. Om mensen te trekken moet je een goed verhaal vertellen. Onze breinen proberen altijd een “narratief” te spinnen, een verhaal zodat dingen in ons hoofd “kloppen”. Daarom houden we zo van verhalen.

Een goed verhaal kent spanning en “suspense”. Je wil weten wat het volgende is dat gebeurt. Hierdoor is de “cliffhanger” zo effectief: het zorgt dat mensen willen weten hoe het verhaal verder gaat. Journalistiek maakt steeds meer gebruik van deze trucs.

Die journalistiek, of in ieder geval de redacties van die nieuwsmedia, heeft er geen baat bij om mensen te kalmeren. Het verhaal, het narratief, moet altijd doorgaan, zodat mensen willen weten hoe het verhaal verder gaat, of eindigt.

Hier heeft journalistiek dus precies de omgekeerde rol van wat we van journalistiek hopen: dat er antwoord wordt gegeven op vragen. Het is een symptoom van de post-truth-samenleving, waarin de “waarheid” of de “feiten’ er niet meer toe doen.

En waar mediarapportage leidt tot een post-truth-samenleving, leidt het ook tot post-truth-politics: de politiek waarin waarheid er niet toe doet, maar waar de gevoelde emotie, zoals angst en paniek, leidend is. Een gouden mogelijkheid voor opportunisten.

Zo maakte Jeff Van Drew, een parlementariër, gebruik van de angst om zijn anti-Iran-standpunt kracht bij te zetten. Wat als al deze drones afkomstig waren uit Iran, en hier kwamen om te bespioneren?

Of gouverneur Larry Hogan, die de “onzekerheid” aangreep om zijn politieke tegenstanders in de federale overheid aan te vallen. Zo wilde hij zichzelf positioneren als een man van actie, tegenover de inactieve federale overheid.

Dit, terwijl de “drones” die Hogan aan het filmen was simpelweg bekende sterren waren uit het sterrenbeeld Orion. Het toont precies aan hoe deze paniek is ontstaan, en hoe het wordt verspreid door opportunistische politici.

Dit leidt vervolgens tot een giftig ecosysteem, waarin de observaties van politici door media worden overgenomen. Immers, dat zijn toch serieuze mensen, die serieus genomen moeten worden? Daarmee voeden ze de angst waar politici hun voordeel mee doen.

Als de federale overheid en lokale politie vervolgens probeert om mensen gerust te stellen, wordt het door politieke tegenstanders neergezet als een cover-up. Dat er niets aan de hand is, draagt zo enkel bij aan het mysterie.

Dat wordt natuurlijk niet geholpen door het feit dat de Amerikaanse overheid wel degelijk een geschiedenis heeft van het achterhouden van informatie en het uitvoeren van geheime experimenten. Maar dat maakt natuurlijk niet dat ze altijd liegen.

Vervolgens hebben media weer de volgende “beat” in hun verhaal: de overheid weet iets, maar wil niet zeggen wat er is! Mysterieus! De roep om openheid wordt steeds groter! Met de impliciete vaststelling dat er iets wordt achtergehouden.

Daardoor raakt de Amerikaanse overheid in een Catch-22, een niet te ontsnappen situatie. Óf ze blijven tot kalmte manen en worden beschuldigd van een cover-up, óf ze stellen een onderzoek in en nemen de angsten onverdiend serieus. Ze kozen het laatste.

De VS heeft zelfs een tijdelijk verbod ingevoerd op drones in delen van New Jersey. Dit, terwijl er geen enkele reden is om te denken dat er iets bijzonders aan de hand is. Maar juist dit verbod geeft onterecht het signaal af dat er iets aan de hand is.

Ook dit is weer iets waar media van snoepen: nu is het verhaal dat de FAA een droneverbod heeft ingevoerd vanwege de “mysterieuze drones”. Weer wordt het niet-bestaande “mysterie” leven ingeblazen.

En terwijl het doel van het verbod waarschijnlijk was om mensen het idee te geven dat naar ze wordt geluisterd, vergroot het verbod alleen maar het idee dat er iets wordt achtergehouden. Als er geen gevaar is, waarom dan het verbod?

Deze holle “roep om actie” vanwege “angsten” leidt tot wat Umberto Eco de “actiecultus” noemt: acties worden genomen om activiteit uit te stralen, niet omdat het een daadwerkelijk doel bereikt. Iets dat perfect werkt bij verzonnen problemen.

Want als Trump straks president wordt, is het probleem ook zo weer opgelost. Hij kan een onderzoek instellen, neemt wat betekenisloze maatregelen, mensen kalmeren en zien minder mysterieuze drones, en media kunnen het “probleem” als “opgelost” beschouwen.

Dit is waarom rechtse politici zo houden van theaterpolitiek en onzinproblemen. Het past perfect in hun straatje: ze hoeven geen ‘saaie’, echte problemen te verhelpen, zoals bijvoorbeeld de opioïdenepidemie in New Jersey. Je kan gewoon toneel spelen.

Het past ook perfect in de politiek van sugrofobie. Rechtse politici kunnen voor alles een “kwaadaardige samenzwering” de schuld geven, zeker tegen de mensen die proberen mensen gerust te stellen. De enige conclusie is dat zij meer macht moeten krijgen.

Dit is ook waar de Catch-22 opspeelt: wat je in deze situatie ook doet, je speelt een rol in de samenzweringstheorie. Zodra media en rechtse politici samen de spectaculaire dans van de theaterpolitiek beginnen, kan je er eigenlijk al niet tegen opboksen.

Deze situatie is het onoverkomelijke gevolg van de opkomst van kapitalistische media, in combinatie met de groei van extreem-rechtse politiek. Die twee krachten versterken elkaar gigantisch.

En dit gebeurt natuurlijk niet alleen in de VS. In Nederland zien we dezelfde ontwikkelingen, en ook hier ontwikkelt zich theaterpolitiek (ofwel: de politiek van het spektakel). Deze zomer zagen we nog hoe de VVD ervan gebruik maakte voor ondernemers.

Of de Maccabi-rellen, toen media en politici elkaar ophitsten om maar zo hard mogelijk te zijn, terwijl de waarheid langzaam binnen kwam druppelen. Maar toen waren de media al door naar hun volgende narratief.

Maar ook de nieuw-ingevoerde grenscontroles zijn een voorbeeld van theaterpolitiek. Een niet-bestaand “probleem” wordt gesignaleerd, vervolgens wordt er via een “schijnvertoning” “opgetreden”, en het hele circus is weer volbracht.

Ook Nederlandse media zijn geobsedeerd met verhaallijnen, met narratieven, en focussen zich vooral op persoonlijkheden, op mysteries, op raadsels, op actie omwille van actie. Ze geven het podium waarop rechtse politici kunnen optreden.

Ondertussen worden saaie zaken als “de waarheid” en “onderzoek” en “feiten’ ondergesneeuwd. Niemand heeft zin in een saai rapport of genuanceerde, grondige probleemanalyses. Dat maakt geen goed verhaal.

Het is dan ook geen raadsel waarom de VVD nóg meer marktwerking in de media wil brengen, en wat daar dan de gevolgen van zijn. De rechtse politiek bouwt zo aan haar eigen podium, zodat de hele samenleving tot een verhaal gereduceerd kan worden.

De linkse parlementaire politiek zit in dezelfde Catch-22 als de Amerikaanse overheid: niet-meedoen betekent meedoen, maar ook meedoen betekent meedoen. Dan kiest parlementair links toch ervoor om ook de angsten aan te wakkeren.

Voor de linkse activist is hier geen eenvoudige oplossing te bedenken, anders dan dat we een gezond cynisme moeten koesteren richting zowel media als politiek. Als media en politiek het met elkaar eens zijn, is het in ieder geval reden om sceptisch te zijn.

En zelfs al wordt je weggezet als een onderdeel van de samenzwering: de waarheid heeft een waarde op zich. Blijf mensen kalmeren als er niets aan de hand is. Blijf het benoemen wanneer angstmenners moord en brand schreeuwen voor hun eigen politieke gewin.

Bo Salomons

(Dit artikel verscheen eerder als draadje op Twitter.)