De transformatie vangt aan wanneer…

Afgelopen vrijdag vond de eerste van de drie voorstellingen plaats in het kader van de “zomer-transformaties” van het nieuwe Leidse theater De Generator. Aan de zaal van het theater wordt nog druk gewerkt en de bouwsteiger die er nog stond werd organisch in de voorstelling opgenomen. Wigbertson Julian Isenia, Andro Čengić en Oriana van der Sande-Semenciuc droegen voor uit Franz Kafka’s boek “De gedaanteverwisseling” (“Die Verwandlung“), en wel in het Papiamentu, Duits en Roemeens. Het was een indrukwekkende voorstelling.

De hoofdpersoon in dat boek uit 1915 van de Duitstalige Tsjechische schrijver is de verkoper Gregor Samsa. Die wordt op een dag wakker en blijkt veranderd te zijn in een levensgroot insect. Hij kan niet meer verstaanbaar communiceren, zijn sociale omgeving wordt hem op den duur zat en uiteindelijk sterft hij. “Dit boek reflecteert op een tijdloos thema in onze samenleving, namelijk hoe wij gereduceerd worden tot minder dan dat wij zijn en hoe wij zelf verantwoordelijk worden gemaakt tot deze transformatie, in plaats van degenen die ons in deze positie plaatsen”, aldus Ioana Tudor, artistiek leider van De Generator, in de uitnodiging.

Tudor voorzag het publiek ter plekke van een indrukwekkende uitleg, die we hieronder hebben overgenomen. Na afloop werd uitgebreid de tijd genomen voor een nabespreking van de acteurs met het publiek. Centraal daarbij stond de uitsluitende rol van taal. De acteurs en de artistiek leider vertelden elk hun specifieke ervaringen en inzichten als Nederlanders van wie het Nederlands niet de eerste taal in hun leven was. En die waren niet altijd even positief.

Vanuit het voornamelijk witte publiek werd echter onder meer geopperd dat Nederland juist erg “tolerant was naar anderstaligen” omdat “we altijd meteen overstappen op Engels als mensen geen Nederlands kunnen”. Dat klopt wellicht richting dik betaalde “expats”, maar zeker niet als het gaat om migranten en vluchtelingen die bijvoorbeeld komen uit Arabischtalige landen. Die worden juist blootgesteld aan racisme en aan dure, gedwongen inburgeringscursussen op straffe van boetes en zelfs deportatie. Ook bleken de voordrachten in het Roemeens en Papiamentu bij enkele mensen uit het publiek irritatie opgeroepen te hebben omdat er geen vertaling bij was. Even waren de rollen omgedraaid geweest, en voelden zij zich buitengesloten, en dat bleek niet fijn. Tudor toonde zich blij dat de aanwezigen zo eerlijk hun emoties deelden, juist omdat die emoties de inhoud van Kafka’s boek weerspiegelden, met name de heftige reacties van de familie van Samsa op zijn transformatie.

Gelukkig zijn er deze zomer op 12 en 26 augustus nog twee – geheel andere – voorstellingen. Kom je ook?

Eric Krebbers

(Onder de aankondiging lees je de speech van Tudor.)

Ik ben Gregor Samsa

Ik spreek geen Duits. Ik kwam er voor het eerst mee in aanraking tijdens mijn eerste jaar op de Nederlandse basisschool, groep 8 was dat. En ja sorry, toen ging het dus over de Tweede Wereldoorlog en de nazi´s, tot dan toe had ik nog nooit écht van Duitsers of nazi’s gehoord. Tja, Roemenen lezen de zwarte bladzijden van hun geschiedenis ook met een zonnebril op, zoals Nederlanders. Hoe dan ook. Associatie “Duits=IS=Nazi”… poef… in groep acht… gecreëerd. De Joodse Franz Kafka is overigens de Duitse dans van 40-45 gelukkig ontsprongen. Tuberculose, klinische depressie en sociale fobie begeleidden hem tot aan zijn Praagse graf in 1924. Maar goed, ik stond dus op scheve voet met het DUITS. En dan. Eerste klas van de middelbare school had ik er ook lés in. Mijn Oostblok-tong probeerde de Deutsche zinnen uit mijn mond te doen rollen, maar net voordat ze de oren van de leraar bereikten, was het klaslokaal gevuld met bulderend gelach van klasgenoten.

Nein, kameraden, ICH BIN KEIN BERLINER. Aber was bin ich dan? Ik ben net zoals Franz een MOE-lander die niet gekoppeld kan worden aan een specifiek land. Hij omdat hij staatsburger was van Oostenrijk-Hongarije en, na het uiteenvallen van de unie in 1918, staatsburger van de Eerste Tjechoslowaakse Republiek. En ik. Ioana Tudor, geboren te Boekarest, die niet aan een specifiek land gekoppeld wíl worden. Hoewel we 103 jaar later leven dan de eerste druk van “De gedaanteverwisseling” en op geopolitiek niveau de wereld er anders uitziet, ben ík: Gregor Samsa. En hij ook. En zij ook en hij… ook. Wij allen zijn integer. Puur van binnen. Gelijkwaardig aan de ander.

Maar…

De transformatie vangt aan wanneer de man tot zwarte man wordt gemaakt, in de Hudson’s Bay wordt achtervolgd door de security, elke dag moet slikken dat de nazaten van degenen die zijn voorouders hebben gekidnapt en hen vierhonderd jaar kapot hebben gemaakt hém seksualiseren, stereotyperen, stigmatiseren, exotiseren, objectiveren en kleineren.

De transformatie vangt aan wanneer zij tot vrouw wordt gemaakt en een status van onzichtbaarheid elke seconde moet verwerken die genadeloos gepaard gaat met een ongewenst opgedrongen constante lichamelijke zichtbaarheid en misbruik van dat geëxposeerde lichaam.

De transformatie vangt aan wanneer de man tot Joegoslaaf wordt gemaakt, zo’n gewelddadige, die geen liefde kan kennen of onzekerheid en waar ze keihard in hakken omdat hij wel sterk genoeg moet zijn en zijn status zwak en zijn macht klein.

De transformatie vangt aan wanneer de financiële onzekerheid van haar bestaan zo groot is en altijd zo groot is geweest sinds baby af aan dat zij alleen plastic kan kopen, omdat een investering in een duurzaam product niet eens in haar opkomt en zulke producten zelfs is gaan haten en de plastic lief is gaan hebben omdat het haar leven makkelijk en vrolijk maakt en de ACTION het haar met liefde lijkt aan te reiken voor een habbekrats.

De transformatie vangt aan wanneer jij elke ochtend naar je werk gaat en een glimlach moet veinzen op social media en in het weekend uitgaat op plekken waar de barmensen in uniform ons bedienen en je bij het afrekenen 11,50 kwijt bent aan twee drankjes.

De transformatie ving aan toen ik vanochtend gebeld werd door een castingbureau, of ik een rol wil spelen in een film van twee opkomende regisseurs en de rol die ze voor mij bedacht hadden die van Oost-Europese prostituee op de Wallen was.

De transformatie vangt aan wanneer hij elke dag een zij moet zijn en zij een hij en twijfelend moet staan voor het zwarte pictogrammetje met jurk en het zwarte pictogrammetje zonder jurk, als ze moeten plassen.

De transformatie vangt aan wanneer je de taal hebt geleerd, je persoonlijkheid hebt aangepast, je papieren hebt gekregen en de spanning en onveiligheid niet ophoudt in dat nieuwe land.

De transformatie vangt aan wanneer er doden vallen om je heen hier in Nederland, wiens doodsoorzaak terug te leiden is naar de oorzaak van alle transformaties: HET SYSTEEM. Het racistische, klassicistische, kapitalistische, seksistische, heteronormatieve systeem dat door haar miljoenen helpertjes in stand wordt gehouden.

De transformatie vangt aan wanneer je niet boos mag zijn.

De transformatie vangt aan wanneer zij en hij en hen gevraagd wordt zichzelf niet ZO tot slachtoffer te maken.

Met andere woorden, wanneer de slachtoffer tot hoofdverantwoordelijke wordt gemaakt, door de dader. Wij zijn Gregor Samsa.

De transformatie vangt aan wanneer We are Public ons Kafka-event aankondigt op hun website en op eigen houtje foto´s zoekt bij de tekst en ervoor kiest twee foto’s van Julian erbij te plaatsen, althans dáchten foto’s van Julian te plaatsen. Op een van de foto’s is namelijk niet Julian te zien, maar een andere man, omdat zij blijkbaar niet het verschil zien tussen twee verschillende zwarte mannen. En dan blijkt ook nog dat die tweede zwarte man toevallig ook nog eens ooit het campagnebeeld is geweest van We are Public toen ze net gestart waren.

De transformatie vangt aan als dezelfde We Are Public wederom op eigen houtje ons persbericht vrij interpreteert en de acteurs een nieuwe etnische identiteit geeft, gewoon op gevoel. Andro Čengić klinkt als iets van Oostbloks of zo, dus die noemen we voor het gemak Roemeens en Oriana van der Sande, tja, klinkt Germanisch, die is dan vanaf nu Duits. Terwijl wij in ons bericht niks hebben gezegd over iemands achtergrond, enkel in welke taal ze zouden voordragen. Na door te hebben gegeven dat Andro toch echt in het Duits gaat voordragen, werd hij ineens zelf ook Duits, terwijl hij net zo trots aan zijn Kroatische familie had aangekondigd Roemeens te zijn geworden.

Ik ben Gregor Samsa. En zij hebben appels naar mij gegooid, die in mijn schild zijn gaan rotten. Maar ik weiger onder de bank te kruipen en te sterven. Ik bijt de appel los en spuug het uit op hun tot onschuld geschrobde vloer.

Jij bent Gregor Samsa, en jij en jij en jij. Ook jij bent getransformeerd omdat het… zo ging. Ik pak je hand en samen zijn wij Gregor Samsa en samen gaan wij hertransformeren.

Disclaimer: de acteurs willen naderhand niet worden aangesproken op hoe prachtig en exotisch hun taal klonk. Dat je het effe weet.

Ioana Tudor