De zoveelste gebroken belofte over de Zaanse bajesboten (update)

(Dit is een update van het gelijknamige artikel van 7 maart.)

Het oppakken, opsluiten en uitzetten van illegalen is een integraal onderdeel van het bikkelharde Nederlandse migratiebeleid. Vijf illegalenbajessen hebben samen de capaciteit om duizenden migranten en vluchtelingen van hun vrijheid te beroven, alleen omdat ze geen verblijfspapieren hebben. Over de ruggen van die gevangenen wordt heel wat bekokstoofd. De overheid is daarbij niet in haar eerste leugentje gestikt. Men liegt, bedriegt, bedreigt, paait, slijmt, breekt de eigen (brandveiligheids)regels en keilt gemaakte afspraken zo de gracht in. In dit verband blijven de Zaanse bajesboten regelmatig opduiken.

De contouren van een van de smerige overheidstrucs tekenen zich af sinds augustus 2010. Opeens bleek dat “de maximale termijn” dat de bajesboten in Zaanstad zouden blijven, best nog een paar jaar opgerekt zou kunnen worden, wat het Zaanse college van B&W betreft. Daarmee laat de gemeente zien dat ze volledig naar de grillen danst van de landelijke overheid, de Dienst Jusitiële Inrichtingen (DJI) en de Rijksgebouwendienst (RGD). Niet voor het eerst.

Jaren van leugens over wie er opgesloten worden in illegalenbajessen “Joegoslavische inbrekers” zouden er komen te zitten in de bajes in Zaandam. In Alphen aan den Rijn beweerde rijksambtenaar Kroon dat men moet denken aan “de Nigeriaanse maffia, niet aan asielzoekers”. De toenmalige burgemeester benadrukte vervolgens in de media dat de grootste illegalenbajes van het land is bedoeld voor “criminale illegalen die iets op hun kerfstok hebben” en “ongewenste personen met duistere motieven”. Maar uit alle onderzoeken blijkt dat er bij de opsluiting van illegalen geen onderscheid wordt gemaakt tussen uitgeprocedeerde vluchtelingen, illegale arbeiders, of zelfs zieken, gehandicapten, gezinnen en kinderen. Als echter illegaal verblijf strafbaar wordt gesteld, zoals het huidige kabinet zich heeft voorgenomen, krijgt men alsnog gelijk. Mensen zonder verblijfsvergunning zijn dan immers niet meer “onschuldig”, maar zijn allemaal al crimineel gemaakt, alleen maar omdat ze geen papieren hebben.

Paaien

“Als hier een vertrekcentrum voor afgewezen vluchtelingen komt, dan ben ik geen wethouder meer”, zei de Zaanse PvdA-wethouder Harm Jan Egberts in 2004. Maar hij bleef aan, toen in januari 2006 aan het licht kwam dat er twee bajesboten werden gebouwd in Zaandam. Dat werd overigens pas bekend door een bezetting van de bouwplaats door actiegroep Migranten Welkom. Egberts bleef nog steeds wethouder toen in maart 2006 door zijn college van B&W daadwerkelijk werd besloten om de twee boten aan te meren. Door een handige procedure in te zetten, waarbij er maximaal vijf jaar kan worden afgeweken van het bestemmingsplan, kon de gemeenteraad bovendien buitenspel worden gezet.

Het “links-midden” college PvdA-SP-GroenLinks-CDA liet zich gewillig overhalen om in te stemmen met de drijvende gevangenissen. Men liet zich inpalmen door de landelijke overheid, die stelde dat er op de boten banen zouden komen voor werklozen. Bij elke illegalenbajes gebruikt de landelijke overheid dat argument om de lokale overheid te lijmen, zoals bijvoorbeeld in Alphen aan den Rijn. Daarnaast werd aan het college toegezegd dat tegen de tijd dat “de tijdelijke voorzieningen” zouden sluiten, de werkgelegenheid kon worden overgebracht naar de dan gebouwde permanente gevangenis op het vasteland. Die gevangenis zou tegen 2011 opengaan. En, zo probeerde Egberts de critici gerust te stellen, er zouden “geen uitgeprocedeerde asielzoekers” komen vast te zitten in Zaandam. Zelfs de lokale SP en GroenLinks stemden verlekkerd toe, alleen de lokale partij ROSA bleef tegen.

Zonder vergunning bouwen en gebruiken van brandonveilige gebouwen De landelijke overheid begon al met de bouw van uitzetcentrum Schiphol-Oost voordat er een vergunning was afgegeven door de gemeente Haarlemmermeer. Hoewel in diverse rapporten stond dat het centrum brandonveilig was, werd het toch in gebruik genomen. De gemeente Haarlemmermeer gaf hiervoor twee maal een dwangsom aan de landelijke overheid, maar keurde uiteindelijk de vergunning onder dwang toch goed. Terwijl de brandweer constateerde dat er stelselmatig brandveiligheidsvoorschriften werden overtreden, bleef de gevangenis open. Bij de Schipholbrand in 2005 kwamen uiteindelijk 11 opgesloten vluchtelingen en migranten om. Niemand van de verantwoordelijke ambtenaren werd echter vervolgd. Er wordt nu geschermd met de brandonveiligheid van het oude centrum, zodat men een nieuwe gevangenis kan bouwen. Tegelijkertijd is het oude complex nog steeds in gebruik. Ook Kamp Zeist was jarenlang zonder vergunning open. De gemeente stuurde een brandbrief omdat men bij het ministerie van Justitie “niet het gevoel van urgentie” bespeurde om de problemen op te lossen. In de Rotterdamse bajesboten bleken in 2006 nog “goedkope pvc-kabels” te zitten die “bij brand dodelijke rook produceren”. De RGD zou hiervan sinds 2005 op de hoogte zijn. Een deskundige oordeelde dat “er telkens is gekozen voor de goedkoopste oplossing”. “Dit klopt”, volgens de RGD, “dit was ook het uitgangspunt”. Dezelfde kabels zijn overigens ook gebruikt bij de bajesboot in Dordrecht. De bajesboten in Rotterdam en Dordrecht zijn overigens nu niet meer in gebruik. In Alphen aan den Rijn staat de grootste en nieuwste illegalenbajes. Deze gevangenis zou een “voorbeeldgevangenis” worden, maar is al vanaf het begin brandonveilig. Toch worden er sinds eind 2007 illegalen in opgesloten. In 2008 concludeerde een rapport dat “het bouwwerk niet kan voldoen aan de brandveiligheidseisen. De mogelijkheid moet niet worden uitgesloten dat wanneer de gebreken bij de lokale overheid bekend worden, zij zich genoodzaakt ziet de gebruiksvergunning in te trekken.” De gemeente is verantwoordelijk voor de brandveiligheid van het complex, maar werd niet ingelicht. Pas nadat Omroep West in juli 2009 opgevraagde documenten publiceerde, kwam de Alphense gemeente achter de waarheid. Twee maanden later werd de gevangenis brandveilig verklaard. De DJI “belooft” de gemeente voortaan wel te informeren. Maar er is meer. In maart 2009 beweerde het ministerie van Justitie nog dat er niet genoeg bewakers waren om de bajes helemaal in gebruik te nemen. Een half jaar later bleek dat bouwkundige gebreken debet zijn aan de leegstand van meer dan de helft van het complex. De gevangenis bleek al die tijd ook “zo lek als een mandje”. De isoleercellen liepen onder water, de douches waren kapot, de regenpijpen lekten. Er zaten scheuren in vloeren en muren. Vanwege alle problemen is het gebouw nog steeds niet officieel opgeleverd, terwijl er wel mensen in opgesloten worden. Vanaf augustus 2010 is de gevangenis “tijdelijk” gesloten. Een rapport dat zou inventariseren wat er nu precies verbouwd moet worden, zou vier maanden geleden al uitkomen. “De minister heeft het te druk met andere zaken”, aldus de verklaring van de woordvoerder van de RGD in februari 2011. Het rapport kwam uiteindelijk in maart. Men hoopt dat 50 procent van de gevangenis weer gebruiksklaar is in september dit jaar. Voor de gevangenen maakt het geen verschil. Zij zitten nu in een andere zo “goedkoop” mogelijk gebouwde gevangenis.

Tijdens de bouw bleek wandbekleding gebruikt te worden die bij de Rotterdamse bajesboten al was afgekeurd. Egberts was verongelijkt, maar legde de bouw slechts tijdelijk stil. Nadat de gevangenissen in gebruik werden genomen, mochten de gedetineerden vanwege brandgevaar geen magnetron gebruiken op hun cel. Hun ingevroren maaltijden moesten dus allemaal door de soms ronduit botte bewaking worden opgewarmd. In 2008 bleek dat er wel afgewezen vluchtelingen werden opgesloten in Zaandam. Ook dat was geen reden voor Egberts om de boten te sluiten. Samen met de IND beweerde hij doodleuk dat het hier ging om “ex-asielzoekers”. Als mensen na het verstrijken van de 28 dagen van de vertrektermijn Nederland niet verlaten hebben, dan zouden ze niet meer vallen onder de noemer “uitgeprocedeerd”. “Ex-asielzoekers” zouden volgens Egberts dus gewoon achter slot en grendel gezet kunnen worden, zonder de afspraken te verbreken.

Miscommunicatie

In augustus 2010 stelde ROSA de vraag wanneer “die vermaledijde boten eigenlijk uit onze gemeente verdwijnen”. De “maximale termijn van vijf jaar” zou in september 2011 moeten aflopen. Overigens arriveerde de eerste boot al in oktober 2005, dus de eerste 11 maanden krijgt Justitie al gratis en voor niets. Maar nog gekker, volgens het college was er “op verschillende momenten” toegezegd dat de sluiting vijf jaar “na ingebruikname” zou zijn. Bij de eerste boot was dat in 2007, maar men rekent pas vanaf de tweede boot, en dus pas vanaf 2008. Dat blijkt uit een rapport van de Inspectie voor de Sanctietoepassing uit januari 2010. De DJI wil de boten dus pas sluiten in 2013.

“Verschillende momenten” van “miscommunicatie”, zei de huidige VVD-wethouder Dennis Straat op 10 februari 2011. Op 3 maart bleek echter dat het in werkelijkheid maar om één enkele brief ging. Die was “door een ambtenaar buiten het college om” verstuurd, en bevatte een antwoord op een vergunningaanvraag voor het plaatsen van trapjes bij de boten, waarin de sluitingstermijn van 2013 slechts en passant wordt vermeld. Straat dringt op basis van die ene brief aan op “een compromis”. Dat houdt echter een volledige tegemoetkoming aan Justitie in om de boten door opneming in het bestemmingsplan te laten liggen tot 2013.

De Zaanse SP is “bitter gestemd” en voelt zich “bedrogen”. Men jammert op het SP-weblog dat “de wegen van de overheid ondoorgrondelijk lijken”. Maar de beweegredenen van de overheid zijn juist heel goed te begrijpen. Want iedereen zonder verblijfsvergunning moet oprotten. En iedereen die dat niet doet, moet worden opgepakt, vastgezet en uitgezet. Alle afspraken, regeltjes en procedures moeten daarvoor wijken. Als het om het uitzetten van illegalen gaat, laat de overheid haar ware aard zien. Enkele actievoerders van de Zaanse Anarchistische Groep ondervonden dat aan den lijve toen zij op zeer hardhandige wijze de raadszaal werden uitgewerkt nadat zij een spandoek hadden ontvouwd met daarop “schoon schip, 5–9–11 trossen los”. Vanwege deze “ernstig bedreigende” actie gaf men een van hen zelfs een toegangsverbod voor minimaal een jaar om “op eigen initiatief de gebouwen van de gemeente Zaanstad te betreden”. Bij de daaropvolgende actie voor de deur van het gemeentehuis werd het flyeraars verboden om daar te staan. Toen daaraan geen gehoor werd gegeven, werden de actievoerders gearresteerd.

De Zaanse gemeenteraad gaat stemmen over het opnemen van de bajesboten in het bestemmingsplan. Volgens een poll onder politieke partijen van het Zaans Stadsblad lijkt daarvoor geen meerderheid te bestaan. Schijn bedriegt, want pro-bajesbootpartijen TON en ZOG worden niet genoemd. Daarmee heeft de PvdA de sleutel tot de raadsmeerderheid in handen. Ondanks de vele woorden in 2006 en 2007 van Egberts dat de bajesboten niet langer in Zaandam zouden blijven dan aan de gemeenteraad was toegezegd, twijfelt de huidige fractie hierover vanwege de “300 arbeidsplaatsen” van de boten. Die zouden verplaatst worden naar de beloofde permanente gevangenis. Maar die, zo laat zich raden, is er ook nog niet.

Manipuleren

Het is sowieso al de vraag in hoeverre de stemming wat kan veranderen aan de situatie. Staatssecretaris van Veiligheid en Justitie Fred Teeven wil graag ruim baan houden voor zijn bajesboten. Hij wil de boten niet sluiten in 2011, en eigenlijk ook niet in 2013. In een brief aan de gemeente schrijft hij dat hij “het wenselijk acht dat beide platforms voor onbepaalde tijd in Zaandam kunnen blijven”. De detentiecapaciteit van Zaandam moet worden “uitgefaseerd”. De gevangenen zullen worden overgeplaatst naar de nieuwe Schipholgevangenis die op z’n vroegst in 2012 in gebruik wordt genomen. De permanente gevangenis is in 2013 zeker nog niet klaar, dus het personeel zal langer moeten wachten. In de toekomst kunnen de bajesboten daarom het best gebruikt worden als “huis van bewaring of voor het opvangen van andere doelgroepen”, aldus Teeven. Een in november 2010 afgesloten planschadeovereenkomst met de gemeente zou volgens de VVD-staatssecretaris daarnaast opnieuw bewijzen dat de bajesboten tot minstens 2013 mogen blijven. Ook van deze overeenkomst wist de gemeenteraad niets. En dit speelde nota bene nadat ROSA al raadsvragen had gesteld over het verdwijnen van de boten.

Een werkbezoek van de gemeenteraad aan de boten werd ook vervroegd tot voor de stemming, om de raad in te “masseren” hoe “goed, humaan en winstgevend” de boten zijn. De lokale SP wil zich niet langer laten manipuleren. Fractievoorzitter Patrick Zoomermeijer heeft het in een uitgebreid verslag over het bezoek van 25 maart aan de boten over “twee grote drijvende dozen aan een kale kade” die “uiteindelijk niets meer of minder zijn dan gevangenissen”. De gevangenen worden “onmenselijk” behandeld. Maar, zo schrijft hij ook, “niets dan lof voor de vriendelijke en professionele bewakers op de werkvloer”. Die bewakers zullen ongetwijfeld hun instructies hebben gekregen dat alles zo schoon en gemoedelijk mogelijk moest overkomen op de “kritische” gemeenteraadsleden.

De afkeuring door de SP is wel een beetje mosterd na de maaltijd, zeker in Zaandam waar de fractie in 2006 voor de komst van de bajesboten heeft gestemd. Hoe vaak moet nog in allerlei media tot in detail worden gepubliceerd hoe afschuwelijk de omstandigheden ook alweer zijn in illegalenbajessen? Hoe vaak moet nog worden “bewezen” dat de gevangenen ook maar gewone mensen zijn, met dromen, verlangens en gevoelens, met familieleden van wie ze nu afgesloten zijn? De mythe van een rechtvaardig migratiebeleid in “ons fatsoenlijke Nederland” heeft zijn klauwen nog diep in vrijwel alle politici zitten.

Meer info? Zie: dezaanseschande.nl

Mariët van Bommel

Laatste nieuws! Op 7 april heeft een raadsmeerderheid van VVD, CDA, TON, ZOG en PvdA besloten dat de Zaanse bajesboten mogen blijven liggen tot 2013. Een motie van ROSA om de boten al dit jaar op te doeken, haalde het niet. Ook de PvdA kwam met een motie. Daarin sprak men het vertrouwen uit in een goede afhandeling door het ministerie van Justitie. Die motie werd wel aangenomen.