Depolitisering
Ik schrijf graag, en een van mijn favoriete genres is dystopische fictie: hoe kan een samenleving veranderen? Door die lens kijk ik ook wel eens naar onze eigen samenleving, om te proberen zo’n trend te zien. En over een van die angsten wil ik het hebben: depolitisering.
Wat zie ik als depolitisering? Depolitisering is het onttrekken van “politiek” aan de samenleving. Met andere woorden, het “bevrijden” van de “normale Nederlander” van de noodzaak om “politiek’ te bedrijven. Dat zijn een hoop aanhalingstekens. Een voorbeeld werkt beter.
Neem het demonstratierecht. Dat wordt in Nederland steeds meer ingeperkt, om “omstanders” zoveel mogelijk te sparen. Zo klaagden ondernemers in de Amsterdamse Kalverstraat (met succes!) over het “protestgeweld” van een woondemonstratie.
Gemeenten stellen steeds meer eisen aan demonstraties: verkeer moet ongestoord doorgang vinden, het geluid mag niet te hard staan, en het liefst wordt de demonstratie verplaatst naar een plek waar niet veel mensen er last van hebben.
Een ander voorbeeld is de klacht over polarisatie. Wat met “polarisatie” wordt bedoeld, verschilt naar gelang wie je het vraagt. In ieder geval gaat het er vaak om dat twee partijen tegenover elkaar staan, en het niet met elkaar eens kunnen worden.
Nog een voorbeeld zijn demonstraties op plekken waar men dit niet verwacht, zoals bij een Sinterklaasintocht. Een meerderheid van Telegraaflezers vindt dat demonstraties bij die intochten verboden moeten worden. Ze willen de intocht niet “politiseren”.
En dan zijn er nog de Palestina sit-ins op meerdere stations. NS en Prorail hebben opgeroepen om deze vreedzame sit-ins te verbieden vanwege de “veiligheid” van reizigers. Dit, terwijl er absoluut geen gevallen van onveilige situaties bekend zijn.
Er bestaat steeds meer het idee dat mensen beschermd moeten worden tegen politieke onenigheid. Mensen mogen alleen geconfronteerd worden met politiek als ze daar zelf actief voor kiezen, en zeker niet als ze reizen, winkelen of feest vieren. Dat is depolitisering.
Wat is het probleem van depolitisering? Dat is verweven met wat mensen wel en niet politiek vinden. Welk van deze zaken is politiek? Vrouwentoiletten? Genderneutrale toiletten? De prijs van toiletpapier? Een superjacht? Zwarte Piet? Mantelzorg? De A4? De A12?
Volgens mij zijn al deze dingen politiek, maar dat is niet hoe de meeste mensen het zien. Veel mensen verdelen de wereld in de categorieën “normaal” en “politiek”. Dat er überhaupt vrouwentoiletten bestaan is “normaal”, terwijl het verwijderen van restricties “politiek” is.
Neem het voorbeeld van de Sinterklaasintocht: een demonstratie tegen Zwarte Piet is “politiek”, maar het houden van een intocht waarbij kinderen zich niet fijn voelen vanwege de racistische stereotypering is “normaal”. De intocht wordt dus politiek “gemaakt” door demonstranten.
Voor wat betreft polarisatie: in 2023 noemde de Vereniging van Institutionele Beleggers de reguleringsplannen van Hugo de Jonge “polariserend” en “niet constructief”. Blijkbaar is institutioneel beleggen niet-controversieel, tot je gaat reguleren.
De status quo is dus apolitiek, en verandering in die status quo is politiek. Als dat je definitie is, dan betekent depolitisering simpelweg dat de status quo een beschermde status krijgt, en dat het moeilijker wordt om verandering teweeg te brengen.
Zo kom je in een situatie waarbij het woningtekort een natuurverschijnsel is, maar een huurstaking “politiek” is. De Groningse gaswinning is normaal, maar de schadeloosstelling is politiek. Onderbetalen is de norm, en staken is politiek. En iedereen moet gewoon normaal doen.
Dit raakt vooral mensen wiens identiteit en bestaan afwijken van de norm, en wiens bestaan “politiek” is. Wat betekent het depolitiseren van een ruimte als je bestaan “politiek” wordt gemaakt? Moet je dan weg? Hebben mensen een recht om niet aan je bestaan herinnerd te worden?
Depolitisering heeft wereldwijd al extreme effecten gehad. In de Amerikaanse staat Florida zijn wetten aangenomen die kinderen moeten beschermen tegen “politieke” indoctrinatie. In feite mogen kinderen geen les meer krijgen over gender en seksualiteit.
Tegelijkertijd heeft Florida ook wetten versoepeld die moeten beschermen tegen kinderarbeid. De arbeid van kinderen is blijkbaar niet politiek, maar hun gender en seksualiteit wel. Dat komt de conservatieve regering erg goed uit.
Die selectieve depolitisering van het onderwijs zien we ook terug bij de PVV. Kinderen moeten bevrijd worden van “genderwaanzin” en “klimaatactivisme”. Bedoeld wordt feiten over klimaatverandering. Tegelijkertijd moet er nationale trots worden gekweekt.
Ondertussen zet de depolitisering door. De week na de verkiezingsuitslag werd er gedemonstreerd tegen racisme en discriminatie. Gelijk waarschuwde de NOS voor “polarisatie”. Blijkbaar is het oneens zijn met een partij, niet die partij zelf, polariserend.
Waar gaan we heen als depolitisering doorzet? Allereerst is het extreem schadelijk voor de kwaliteit van media. Depolitisering betekent dat media alleen nog mogen overschrijven wat politici zeggen, zonder dat te analyseren. Dat is valse neutraliteit.
Juist in een democratische samenleving heb je het nodig dat de macht wordt gecontroleerd. Als een partij slechte plannen heeft of macht misbruikt, dan moet dat gezegd worden. Angst voor “politieke” media maakt de media tot spreekbuis van machtige partijen.
Daarnaast is er dan steeds minder ruimte voor kritiek en vrije meningsuiting. Steeds minder plekken zijn geschikt voor kritische uitingen. Zo mogen universiteiten niet “indoctrineren”, of met andere woorden, er mag geen kritiek worden aangeleerd.
Ook zullen demonstraties steeds verder worden ingeperkt. Klaas Dijkhoff opperde in 2018 een demonstratieverbod rond Sinterklaas. Wanneer komt dat er voor de winkelstraat, het station, of de openbare weg? Hoe lang mag je de consument nog lastig vallen?
Depolitisering is in de praktijk niets anders dan dat de beslissende macht wordt verplaatst: van de straat naar de Tweede Kamer, van het buurthuis naar het private equity-kantoor, van de demonstratie naar het ministerie. Het is een lang proces om “bek houden” te zeggen.
Als dit proces doorgaat, dan zijn demonstraties, kritische media en onafhankelijk onderwijs straks “politiek”. En deportaties, racisme en absolute macht worden dan normaal.
Dat is het risico waar we tegenaan lopen: dat langzaam elke kritiek op overheid, kapitaal en het witte patriarchaat uit de samenleving wordt geperst. Dus aan ons de taak om juist alles te blijven politiseren.
Bo Salomons
(Dit artikel verscheen eerder als een draadje op Twitter.)
Interessant draadje/artikel weer.
Een kleine aanvulling: Waar ik aan moest denken bij het lezen van dit artikel is hoe er bij de klimaatmars in november gezegd werd door de witte man die de microfoon afpakte: “Ik kom hier voor een klimaatdemonstratie, niet voor politieke standpunten.”
Ik denk dat dit een interessant punt is in het kader van dit artikel. Omdat hieruit blijkt dat demonstraties zelf soms zelfs gedepolitiseerd worden door sommige deelnemers.
Ik werd hier (over de gebeurtenis op de klimaatdemonstratie) boos van, niet alleen vanwege wat die man deed, maar ook vanwege deze redenering. Het is natuurlijk een gevaar bij de bredere klimaatbeweging dat die vernauwt, niet de samenhang ziet tussen verschillende misstanden in de samenleving, wat het mijns inziens juist moeilijker maakt om ze echt te bestrijden. Het loskopppelen van het protest van het protest (dwz de politiek) is een van de manieren om dat te doen, en het is niet onwaarschijnlijk dat deze man (oa) wordt gevoed door de trend die in dit artikel wordt beschreven. Deze trend sijpelt dus tot in de beweging door, en dat is niet goed, om de redenen die hierboven al zijn beschreven.
Ik denk dat het belangrijk is om dit te erkennen. Anders loop je het gevaar dat je een tegenstelling creëert die niet helemaal klopt: tussen de overheid, de media, en de mensen die zelf niet naar demonstraties gaan aan de ene kant, en de mensen die naar demonstraties gaan aan de andere kant.
Terwijl ik denk dat er mensen zijn die zelf niet naar demonstraties gaan maar die het er wel over eens zijn dat dit allemaal politiek is en hoort te zijn, en blijkbaar zijn er ook mensen die wel naar demonstraties komen die het niet politiek willen “maken”.