Dichter-activist Joke Kaviaar: “We zijn als het zaad van paardenbloemen, gedragen door de wind van verzet”

Na “Vuile wapens, schone handen” heeft Joke Kaviaar onlangs opnieuw een bundel met gedichten en tekeningen uitgebracht. Die bundel, getiteld “Vele stemmen wild en stil”, was in oktober 2024 in de maak, toen wetenschappers voor de zoveelste keer de noodklok luidden: “We staan aan de vooravond van een klimaatramp van ongekende omvang”. De gedichten in de nieuwe bundel getuigen van die klimaatcrisis, van het verzet tegen ecocide en van de repressie als reactie op dat verzet.

Kaviaar hoopt “met deze verzameling gedichten en tekeningen ook een bescheiden bijdrage te leveren, een geluid van protest, een oproep tot verzet de wereld in te slingeren”, zoals hen schrijft in een nawoord. “En de straat op! Samen met al die kameraden in strijd tegen wat in feite geen ramp is, maar doelbewuste vernietiging. In actie tegen de aanval van overheden en multinationals gericht op al het leven.” Niet alleen woorden, maar ook daden, vanuit dat motto heeft Kaviaar de gedichten in de nieuwe bundel geschreven. En in die geest maakt hen ook deel uit van het muzikale duo Your Local Pirates, samen met Peter Storm.

Een van de gedichten in de bundel is gewijd aan Manuel Esteban Paez Terán, beter bekend als Tortuguita, die in de strijd voor het behoud van Weelaunee Forest in Atlanta in de VS in 2023 werd doodgeschoten door de politie. “Velen worden geconfronteerd met dodelijk geweld”, aldus Kaviaar. De meesten van hen zijn inheemse activisten “die worden vermoord wanneer zij in actie komen om zichzelf en hun omgeving te beschermen tegen oliepijpleidingen, boskap, grondstoffenwinning en meer destructie. Ook worden veel strijders voor lange tijd in gevangenissen gegooid, zelfs gemarteld, omdat ze weigeren de strijd te staken. En toch gaat de strijd door, want we hebben een wereld te verliezen. Letterlijk. De noodzaak om te vechten aan vele fronten is meer dan ooit voelbaar en dat gevecht kan uit veel handelingen bestaan. Iedereen kan wel iets doen en het is allemaal nodig. Maar wat je ook doet: houd vol en houd moed.”

De bundel bestaat uit vier delen, getiteld “Daar heb ik nog een schilderij van” (deel 1), “Gelukkig zijn ze verzekerd” (deel 2), “Gedragen door de wind van het verzet” (deel 3) en “Wie schreeuwt daar zo op straat?” (deel 4). Een van de gedichten, met de toepasselijke titel “Kom staken!”, geef helder blijk van het besef dat we economische macht nodig hebben om de klimaatcrisis met succes te lijf te kunnen gaan en de kapitalistische uitbuiting en groeidwang te kunnen overwinnen.

Kom staken!

We worden weer aan het werk gezet
Rij aan rij de schouders eronder
De dreun van het stansen, zo klinkt de wet
Het maakt ons allen steeds ongezonder

We worden weer aan het werk gezet
Gebogen ruggen, longen vol stof
De druk van de huur, die ons hoofden bezet
Onze haren vet, onze ogen dof

We worden weer aan het werk gezet
De spuit erop, de spons chemisch gedrenkt
Het stikken met dichtgeknepen kelen belet
dat je aan meer dan enkel overleven denkt

Zo worden we weer aan het werk gezet
Op de cadans van de arbeid, beloond met een fooi
Complimentje van de baas, geschreven in ‘t net
Dankzij uw zwoegen lijkt wat lelijk is mooi

Zo worden we weer aan het werk gezet
Vervuild, belazerd en steeds weer veroordeeld
tot de afgunst die afleidt van enig verzet
Wie demonstreert heeft de rechten verspeeld

Zo worden we weer aan het werk gezet
Om verbetering te haten, de oren te proppen
Een bonus voor wie de laarzen aan trekt
om klokkenluiders in de stront te schoppen

We worden niet langer aan het werk gezet
Kom staken tegen diefstal en vuiligheid
Durf op te staan tegen die bazen hun smet
Kameraden, kom tot daden, voor ons aller veiligheid!

Zo worden we niet langer aan het werk gezet.

De poëzie van Kaviaar laat niemand onbewogen. Hun gedichten schreeuwen het uit, schudden mensen wakker, eisen opstand en strijd, verlangen rechtvaardigheid en zelfbeschikking. Wie Kaviaar wel eens live hun gedichten heeft horen voordragen, denkt bij het lezen van hun poëzie terug aan hun stem. Die onverschrokken stem die zegt waar het op staat, die hardop uitspreekt wat velen zelfs niet durven te denken.

Kenmerkend voor de strijdbare houding van Kaviaar is het gedicht “Wet of geen wet”. Niet moedeloos worden, maar terugvechten. Niet het hoofd laten hangen, maar in de aanval gaan. Niet het in wetten vastgelegde onrecht aanvaarden, maar altijd blijven morrelen aan de macht van de bazen en bovenbazen.

Wet of geen wet

Het is verboden
om een weg te blokkeren
Het is verboden
om daar te demonstreren
waar de machthebber je in de weg vindt staan

Het is verboden
om te stellen dat het nodig is
Het is verboden
want ze vertellen dat het overbodig is
omdat het staatsapparaat genoeg belooft te doen

aan het schoonmaken van de wereld
Ze scheiden het afval – Nee, dat doe jij!
Ze voeren statiegeld in – Jij levert braaf in
Ze verwijderen de leuzen die jij
op de muur hebt gezet met krijt
en sturen jou – vandaal! – dan de rekening

Het is verboden
de overheid te dwingen anders te doen
Het is verboden
om te zeggen “Kom op met die poen!
We investeren in treinen en bossen”

Het is verboden het verkeer plat te leggen met je spandoek
Het is verboden
er wat van te zeggen want ziehier! – Het wetboek!
En nu ben je af en nu krijg je straf

Want het schoonmaken van de wereld
Laat dat maar aan hen over – Doe’s lief!
Laat dat aan de industrie – De grote dief!
Nee – Laat dat beter aan ons
Dan sluiten we vervuilers – Zetten machines aan de kant
en sturen het toptuig de rekening – Want

het zou niet moeten kunnen
wat door de wet niet verboden is
Het zou niet moeten kunnen
het geweld van staatsdienaren dat ontboden is
Wie terug vecht verdedigt zich – Met recht!

“Vele stemmen wild en stil”, Joke Kaviaar. Uitgeverij: Troje, € 10,00. ISBN: 9789082347258.

Harry Westerink