Die oorlog om Oekraïne: lastige argumenten. Deel 4: Staat, bevolking, VS – niet dezelfde oorlogsdoelen

Terug naar grotere lijnen. We zien dus rond Oekraïne steeds twee imperiale projecten die elkaar over en weer voor de voeten lopen, met Oekraïne als deelnemer maar ook als doelwit, speelbal en slagveld. Het informele neo-liberale imperium waar de VS leiding aan geeft, en het grote Russische continentale rijk dat onder Poetins leiding probeert haar teloor gegane machtsbereik terug te winnen. De twee imperia reageren op elkaar. Maar het is verkeerd om de gedragingen van welke van de twee dan ook puur als oorzaak voor te stellen, en de gedragingen van de andere enkel als gevolg. Geen van beide grote mogendheden reageert puur defensief.

1.

Waar het puur om de strijd tussen de twee mogendheden en hun imperiale ambities gaat, valt er dan ook geen kant te kiezen. Een rechtvaardig en verdedigbaar imperialisme bestaat niet. Dat beide rijken maar snel en adequaat door opstanden van door hen onderworpen bevolkingen tot ruïnes mogen worden gereduceerd. In die brede en algemene zin onderschrijf ik de leus: “no war but the class war”. Tegelijk bestaat de praktische stellingname die we nodig hebben niet enkel uit die brede en algemene zin. De noodzakelijke class war raakt nogal eens vervlochten met die soorten van oorlog die we afwijzen. Dan is het nodig om dingen te ontrafelen. Zo ook hier.

Artikelen van Peter Storm over de oorlog in Oekraïne
– Tegen Russische agressie en imperialistische oorlog, voor solidaire vrijheid wereldwijd (24 februari 2022)
– Oorlog in en om Oekraïne: een drieluik (2 maart 2022)
– Oekraïne: Onderhandelen? De-escaleren? Andere dingen? (20 januari 2023)
– Die oorlog om Oekraïne: lastige argumenten. Deel 1: Nederlaag voor Rusland, graag! (31 juni 2023)
– Die oorlog om Oekraïne: lastige argumenten. Deel 2: Over wapenleveranties en imperialistische rivaliteit (1 augustus 2023)
– Die oorlog om Oekraïne: lastige argumenten. Deel 3: Over Oekraine, Maidan en de NAVO-connectie (2 augustus 2023)
– Die oorlog om Oekraïne: lastige argumenten. Deel 4: Staat, bevolking, VS – niet dezelfde oorlogsdoelen (2 augustus 2023)
– Die oorlog om Oekraïne: lastige argumenten. Deel 5: Clustermunitie en verarmd uranium: sowieso foute boel (3 augustus 2023)
– Die oorlog om Oekraïne: lastige argumenten. Deel 6: Slotopmerkingen en voornemens (9 augustus 2023)

De Oekraïense strijd tegen Russische overheersing is intussen verstrengeld geraakt in die machtsstrijd tussen het Russische en het Amerikaanse imperium. Oekraïne als staat ontleent haar legitimiteit voor een aanzienlijk deel aan dat Oekraïense vrijheidsstreven. Tegelijk is het gewoon… een staat, een uitdrukking en instrument van de macht van Oekraïense heersers. Die macht oefenen ze uit over de bevolking van Oekraïne die als personeel van die heersers mag dienen, en ook als gewapende verdedigers van de belangen van die heersers. De Oekraïense heersers willen hun zelfstandige macht waarborgen tegenover de Russische aspiraties. Ze zijn bereid die met hand en tand gewapenderhand te verdedigen, niet uit vrijheidsdrang maar uit kapitalistisch klassenbelang. Om die macht te verdedigen hebben ze echter wel die vrijheidsdrang van de bevolking nodig: vanwege die drang vechten mensen in Oekraïne immers zeer gemotiveerd! Maar om die strijd te kunnen winnen, hebben de heersers ook wapens nodig, veel en steeds zwaardere wapens. Daarmee willen ze de oorlog winnen en hun macht als staatsleiding en heersende klasse verdedigen en verstevigen.

De heersers van Oekraïne en de bevolking van dat Oekraïne willen dus hetzelfde, en toch weer niet. Beiden willen ze vechten tegen de Russische bezetters, beiden willen daartoe de benodigde bewapening, en beiden kijken daarvoor naar westerse landen, de VS voorop, en naar de NAVO. Maar waar voor de bevolking een vanuit radicaal oogpunt legitiem vrijheidsstreven geldt, daar handelen de heersers uit kapitalistisch klasse- en staatsbelang, het soort belangen waar radicalen geen enkel respect voor (horen te) hebben. Om het nog wat erger te maken: NAVO-staten steunen Oekraïne met militaire middelen, omdat het klasse- en staatsbelang van de Oekraïense heersers die heersers tot gelegenheidsbondgenoten maakt, tegen een Rusland dat door zowel Oekraïne als door de VS als grote rivaal en tegenstander wordt beschouwd.

Al die wapens die de VS, Duitsland en ook Nederland naar Oekraïne sturen zijn dus niet primair bedoeld voor het welzijn en de vrijheid der Oekraïense bevolking. Al die wapens zijn vooral bedoeld om Rusland verder in de hoek te drijven, ongeacht de consequenties voor de door bezetting en oorlog zo geterroriseerde bevolking van Oekraïne. Voor Oekraïense strijders is hun vrijheidsstreven vaak oprecht en authentiek. Voor Oekraïense fascisten is het vrijheidsstreven verminkt, vervormd tot – feitelijk vervangen door – een streven naar een sterke, etnisch zuivere politiestaat, onafhankelijk van Rusland maar ook vijandig tegenover welk emancipatorisch streven van de bevolking dan ook. Ze willen geen vrijheid voor de bevolking, ze willen vooral de Oekraïense heersers vervangen. Voor Oekraïense heersers is het vrijheidsstreven vermengd met, en ondergeschikt aan, kapitaalsbelang en machtsambities. Voor de NAVO-sponsors is dat Oekraïense vrijheidsstreven mooie propaganda in dienst van imperiale belangen.

2.

Zo zien we dus al drie lagen in de Oekraïne-oorlog. Een bevolking die rechtmatig voor haar vrijheid vecht tegen agressie en overheersing. Een plaatselijke heersersgroep die haar zelfstandige rol als machthebber en uitbuiter niet kwijt wil aan de grote concurrentie. En een imperialistisch bondgenootschap die deze beide verlangens bespeelt en gebruikt om haar eigen positie tegenover Rusland – en als Rusland is afgehandeld, des te meer tegen China – te versterken. De oorlogsdoelen zijn van alle drie ook niet helemaal hetzelfde. De bevolking die tegen de Russische bezetters vecht, wil gewoon dat die bezetters verdwijnen van hun grondgebied. Dan is de oorlog afgelopen en kunnen mensen aan wederopbouw beginnen en hun leven in relatieve vrijheid hervatten.

De Oekraïense heersers willen ook dat de Russische bezettingsmacht verdwijnt zodat ze hun ongestoorde lucratieve heerschappij over het hele grondgebied van Oekraïne – en haar bevolking! – kunnen hervatten. Die heersers hebben ook plannen en beleid: neo-liberale plannen, neo-liberaal beleid, waarin de Oekraïense bevolking gezien wordt als werkkrachten in dienst van het winststreven van Oekraïense en internationale ondernemers. Zowel de staat als grote delen van de bevolking van Oekraïne willen dus een volledige overwinning op Rusland, zij het niet om dezelfde redenen. Het mag duidelijk zijn dat het oorlogsdoel van de bevolking wel, het oorlogsdoel van staat en heersers geenszins de steun van anarchisten verdient. Dat betekent dat we tegelijk tegen de Russische invasie stelling nemen en het verzet tegen neo-liberaal beleid in Oekraïne zelf ondersteunen.

De NAVO, met name de VS, heeft een andere insteek. Die willen niet perse dat de oorlog zo snel mogelijk ophoudt. Doel voor de VS is niet zozeer een snelle overwinning van Oekraïne als wel een gestage verzwakking van Rusland, gecombineerd met of gevolgd door “regime change” in dat land, waarna de macht wat betreft VS-strategen in handen van pro-westerse, neo-liberaal georiënteerde machthebbers zou moeten komen. Dat zal trouwens niet meevallen. Haat tegen het regime is er wel onder de bevolking, en terecht. Maar die gaat helemaal niet automatisch rechtlijnig in neo-liberale en pro-westerse richting. Opstand in Rusland kan “regime change” faciliteren, maar ook een nog kwaadaardiger nationalistisch/fascistisch regime in het zadel helpen. Maar opstand kan ook 1917 versie 2.0 inluiden, hopelijk dan een betere: een omwenteling die het regime omver gooit, de onderdrukkende structuren helpt ontmantelen en vervangt door vormen van zelfbestuur in vrijheid.

Terug naar de oorlog zelf. Zolang Oekraïners tegen Russen vechten in Oekraïne, en zolang Oekraïne in die strijd niet wordt verslagen maar ook niet beslissend wint, gaat het langzaam leegbloeden van de Russische militaire macht door. Dat is de bedoeling van de VS-leiding. Het leed van mensen in Oekraïne verschijnt hier niet als iets waar een eind aan dient te komen, maar als prijs die vrij eindeloos betaald mag worden door die mensen ten bate van het hogere oorlogsdoel van de Verenigde Staten. Voor dit oorlogsdoel – en dus niet voor het welzijn van vrijheidslievende mensen in Oekraïne – sturen de VS en haar bondgenoten die ladingen wapens.

De Verenigde Staten heeft nog een motief voor haar inbreng in de Oekraïne-oorlog: rivaliteit met Europese mogendheden, met name met Duitsland. Door te hameren op de noodzaak om tegen Rusland ten strijde te trekken in Oekraïne, ondermijnt de VS de verstandhouding die Duitsland er met Rusland op na houdt. Die verstandhouding is een soort erfenis van de eerder genoemde Ostpolitiek uit de jaren zeventig. In de jaren voorafgaande aan de Oekraïne-oorlog onderhield Duitsland vooral economisch stevige banden met Rusland. Dat laatste land leverde een flink deel van het gas dat Duitsland invoerde om de industrie draaiende en de mensen warm te houden. Maar daardoor kon Rusland ook druk uitoefenen en Duitsland ertoe bewegen om niet al te enthousiast met VS-initiatieven tegen de politiek van Poetin mee te doen. Duitsland had op deze manier een andere houding jegens Rusland dan de VS, en dat beviel de strategen in en om het Witte Huis maar matig.

Poetins oorlog tegen Oekraïne zette die verstandhouding tussen Berlijn en Moskou zwaar onder druk. Ook Duitsland ontkwam er nu niet aan om de militaire steun aan Oekraïne snel en drastisch op te voeren. Bovendien maakte Duitsland zich in hoog tempo minder afhankelijk van gas uit Rusland. Aan de zelfstandige, relatief pro-Russische politiek van Duitsland kwam een eind. Hoe vijandiger de westerse houding jegens Rusland, hoe moeilijker de vriendelijkheid uit Berlijn jegens Poetin immers viel te verkopen en te handhaven. Zo draagt de Oekraïne-oorlog niet alleen bij tot rechtstreekse verzwakking van Rusland; de oorlog zorgt er ook voor dat NAVO-bondgenoten meer in de pas lopen met de strategische belangen van Washington. Aan de “Alleingang” van Duitsland komt op deze manier een eind. Dat bevalt de VS ongetwijfeld. Net als het eindeloos leeg laten bloeden van Rusland de VS zal bevallen.

Met vrede en een zinvol soort van gerechtigheid hebben dit soort doelstellingen toch wel heel erg weinig te maken. Steun uitspreken aan het Oekraïense streven om Rusland te verslaan impliceert dan ook helemaal niet vanzelf dat we ook steun uitspreken aan de VS-ambities. Ook niet waar die ambities de VS tot gelegenheidssteun voor Oekraïne brengen.

3.

Wat betekent dit nu allemaal voor de wapensteun aan Oekraïne? Ja, mensen in dat land die de Russische invallers terug willen drijven, hebben zulke wapensteun nodig. Dat is niet hun fout. Anti-koloniale vrijheidsstrijd steunen betekent daarom: minstens die wapenhulp in het algemeen niet voor de voeten lopen.

Tegelijk dient die wapenhulp dus ook heel andere doelen, en die doelen steunen we als anarchisten maar liever niet. De leveranciers van die steun hebben een eigen agenda en gebruiken de Oekraïense strijd voor eigen doelen die met vrijheid voor Oekraïne weinig tot niets hebben te maken. Het is dan ook evenzeer verkeerd om eindeloze – maar selectieve! – uitbreiding van die wapensteun te bepleiten als om de beperking of zelfs stopzetting van die steun te eisen en tot actiedoel te maken. De voorwaardelijke aard van de westerse wapensteun is sowieso een uiting van onderwerping van Oekraïne aan westerse belangen en doeleinden en daarmee verwerpelijk. Oekraïne is geen Russische kolonie. Oekraïne is ook geen westerse neo-kolonie, hoe graag het westen dat ook zou willen.

Het is ook nodig om naar de inhoud van die wapensteun te kijken. Het heeft er veel van weg dat die keer op keer is afgestemd, niet op het faciliteren van een snelle overwinning, maar op het volhouden van de strijd. Met het stapsgewijs leveren van gaandeweg zwaardere wapens – luchtafweer, tanks, raketten met een wat groter bereik – werd geen haast gemaakt. Terwijl Oekraïne riep: “we hebben die dingen nu nodig!”, antwoordden westerse regeerders: “we moeten voorzichtig zijn, we moeten nog overleggen, er zijn technische kwesties die opgelost moeten worden, en we willen waken voor escalatie”… We zien momenteel iets soortgelijks rond de levering van F16-vliegtuigen. Oekraïne wil die dingen, om luchtoverwicht te bereiken, iets dat het tegenoffensief zeer zou helpen. Het westen is eindeloos bezig de planning rond te krijgen. Het schiet niet op.

Oekraïne wordt in dit alles gedreven door een gevoel van urgentie. Noch de bevolking, noch de staatsleiding zit te wachten op een zich eindeloos voortslepend bloedbad. NAVO-staten hadden andere motieven: voor hen mocht Oekraïne en haar bevolking langdurig bloeden, als dat bijdroeg aan Ruslands strategische verzwakking.

Tegen deze achtergrond snappen we de ergernis die de vorm van die steun aan Oekraïense zijde oproept. Ja, Oekraïne krijgt steeds meer en zwaardere wapens. Maar bij die wapens is de voorwaarde: gebruik ze niet tegen doelwitten op Russisch grondgebied. “Kyiv heeft, in geheime diplomatie, grotendeels geleid door de CIA, beloofd om de wapens niet te gebruiken om Rusland zelf aan te vallen”, zo vertelt Newsweek in een fascinerend artikel over de rol van de Amerikaanse geheime dienst CIA in Oekraïne. Dat klinkt redelijk: geen geleverde wapens gebruiken tegen Rusland. Maar het is een vorm van onderwerping van Oekraïne aan de VS. Het klinkt redelijk, omdat het bestoken van doelwitten in Rusland zelf escalerend overkomt: Rusland kan er weer een excuus aan ontlenen om harder toe te slaan. Bovendien gaat het er uit zien alsof Oekraïne iets anders doet dan zichzelf verdedigen als het Russische doelwitten onder vuur neemt. Toch wringt het. Rusland kan nu ongestoord haar troepen hergroeperen en klaarstomen voor operaties in Oekraïne, Rusland kan doorgaan met Oekraïne te beschieten vanaf bases in Rusland zelf, vlakbij de Oekraïense grens. En Oekraïne mag veel van de wapens die het wel heeft, niet gebruiken om dat gevaar – onderdeel van de Russische agressie – uit te schakelen.

Als Oekraïne Russische bases waarvandaan Rusland Oekraïense graanfaciliteiten bestookt, met een eigen raketaanval zou uitschakelen, dan is dat echter nog steeds zelfverdediging. Waarom wordt het normaal gevonden dat Rusland schepen naar Oekraïne vogelvrij verklaart omdat er wel eens wapens voor Oekraïne in kunnen zitten, terwijl iedereen ineenkrimpt bij het idee dat Oekraïne Russische wapen- en troepenaanvoer naar het front onder vuur neemt? Er is bij alle Oekraïense vlaggen die je in Nederland ziet wapperen, letterlijk en figuurlijk, nog altijd verontrustend veel begrip voor Rusland, verontrustend veel bereidheid om dat arme land niet verder te “provoceren” tot escalatie waar het vervolgens vrijwel ongeprovoceerd en vrijwel straffeloos mee wegkomt. Dat Oekraïne nu uit arren moede af en toe wat drones op Rusland afvuurt vind ik geen goede zaak: die dingen treffen willekeurige doelwitten en maken willekeurig slachtoffers, ze kunnen niet geloofwaardig als zelfverdediging meer worden gepresenteerd, hooguit als vergelding. En ze maken de Russische propaganda makkelijker. Maar misschien zijn die drones ook een uiting van frustratie – omdat Oekraïners wel beschikken over effectieve wapens om Russische aanvalskracht echt te treffen, maar ze die wapens daarvoor niet mogen gebruiken.

Zo maken de voorwaarden voor en de vorm van de westerse wapensteun het Oekraïne moeilijker om haar tegenoffensief vaart te geven. Zo beschermt het westen Oekraïne genoeg om een nederlaag af te wenden, maar onvoldoende om een snelle en duidelijke overwinning te behalen. Oekraïne loopt gevaar om opnieuw onder Russische overheersing geplaatst te worden, een gevaar dat door succesvol verzet een stuk kleiner is geworden maar niet weg is. Oekraïne wordt intussen vooral ook misbruikt door NAVO-staten om Rusland uit te putten in een eindeloze oorlog die Oekraïne van de VS niet mag verliezen, maar als het aan dit soort voorwaardelijke wapensteun ligt, ook niet kan winnen. Deze cynische en brute VS/NAVO-politiek verdient geen enkele steun, juist ook niet van mensen die het recht van mensen in Oekraïne om zich tegen Russische bezetting te verzetten, voluit erkennen en ondersteunen.

Peter Storm

(Dit artikel verscheen eerder op zijn weblog Egel.)