“Echte democratie nu” – nieuwe bewegingen verdienen steun

Wat begon in een reeks Spaanse steden als een reeks vreedzame protesten voor “Echte democratie nu”, groeit momenteel in Spanje uit tot een confrontatie met de oproerpolitie in Barcelona. In Griekenland heeft soortgelijk protest in korte tijd een enorme omvang aangenomen. In een reeks andere landen, ook in Nederland, vinden solidariteitsacties plaats – acties die tegelijk aanzetten zijn voor een andere, meer democratische, sociale en op duurzaamheid gerichte maatschappij in die landen. We zien hier nieuwe bewegingen, waarin de woede wegens bezuinigingen en wegens een politiek die zich van bevolkingen weinig aantrekt samenvloeit met het voorbeeld van de revoluties in Noord-Afrika. Het is zaak om hier met elan en enthousiasme aan deel te nemen. Het is tegelijk zaak om vanuit die houding van solidariteit een aantal kritische punten in te brengen om zwakten van de nieuwe beweging te helpen overwinnen.

Amsterdam

Spanje was het land waar dit begon. Op 15 mei betoogden in tientallen steden vele duizenden mensen. “Voor meer democratie” was de leus. Voor veel mensen was een directe aanleiding de Sinde-wet, een wetsvoorstel dat de internetvrijheid inperkte. Beide grote partijen, de sociaal-democratische regeringspartij PSOE en de conservatieve PP, steunden deze wetgeving. Beide partijen steunen ook een bezuinigingsbeleid waarmee de diepe recessie verhaald wordt op de bevolking. Die wordt hard geraakt, door een werkloosheid die onder jonge mensen dicht tegen de 50 procent aan ligt. Werkloosheid, armoede en een politiek waarin twee partijen domineren en vrijwel inwisselbaar zijn maakt de mensen gefrustreerd en boos.

De vakbonden lanceerden vorig jaar een algemene staking tegen bezuinigingen. Demonstranten raakten daar slaags met de oproerpolitie. Het had de aanzet tot een grote tegenaanval van arbeiders en andere mensen onderop kunnen zijn tegen de bezuinigingen. Maar de vakbonden kanaliseerden de onvrede in de richting van overleg en gooiden de kans op een tegenoffensief vanuit de vakbeweging weg. De rust keerde terug – maar de onvrede bleef en groeide eerder nog. Op 7 april was er al een eruptie zichtbaar: een Facebook-oproep bracht duizenden mensen op de been tegen de bezuinigingen. Op 15 mei gebeurde iets soortgelijks, en de respons was groot. Zondag 15 mei was een dag van actie in veel steden in Spanje.

Brussel

Antisistemas

Daar bleef het niet bij. Een groepje radicale demonstranten, “antisistemas”, bleef zitten op Puerte del Sol, het plein in hartje Madrid. Zo begon een actiekamp. Dinsdag veegde de politie het kamp weg met grof geweld. Heel snel ging er een oproep uit om terug te keren. Duizenden mensen stroomden toe en heroverden het plein. In andere steden kwamen soortgelijke actiekampen op. Er was nu duidelijk meer gaande dan een incidentele actie. Er was een beweging opgekomen die doorging, die zichzelf organiseerde, waarin mensen op de acties zelf in assemblees – vergaderingen van actievoerders – besloten hoe ze de zaken aan zouden pakken. Er kwamen comité’s om de gang van zaken op de pleinen te regelen, de voedselvoorziening, de hygiëne. Een betere democratie was de inzet van de actie. Een directe democratie was de organisatievorm die mensen begonnen te hanteren. De leuzen waren veelvormig en soms vaag: wat een “echte democratie” bijvoorbeeld was, is nog lang niet uitgekristalliseerd. Maar de praktijk van strijd en zelforganisatie waarmee de leuzen werden bevochten was helder, radicaal, en bracht impliciet een maatschappij van zelfbestuur en directe democratie naar voren.

Afgelopen zondag waren er in Spanje regionale verkiezingen. Officieel is de dag ervoor een “dag van bezinning”, waarop geen campagne gevoerd wordt. Dat was voor de kiesraad en andere autoriteiten aanleiding om de pleinprotesten te verbieden, gedurende 48 uur vanaf vrijdag middernacht. Actievoerders in Madrid lieten het moment demonstratief verstrijken, riepen “Nu zijn we illegaal”, en bleven. De acties waren nu omgezet in een vorm van burgerlijke ongehoorzaamheid op grote schaal. De regering zag kennelijk dat het schoonvegen van tientallen pleinen en het aanvallen van vele duizenden demonstranten vlak voor verkiezingsdag er toch niet bijster democratisch uitzag, en liet de kampen dus maar met rust. Dat was een overwinning voor de protestbeweging, op wie via Twitter en dergelijke al het etiket #Spanishrevolution, Spaanse revolutie, was geplakt. Je hoorde hier en daar zelfs al van #Europeanrevolution en zelfs van #Worldrevolutuion.

Londen

De verkiezingsdag bracht een overwinning voor de rechtse PP. De PSOE, die regeerde en bezuinigde, kreeg voor dat bezuinigingsbeleid van veel kiezers de wind van voren. Met een sterkere PP, die openlijk vijandig staat tegenover de pleinprotesten, is de kans op confrontatie echter toegenomen. De actievoerders in Madrid besloten via hun assemblee dat ze minstens nog een week doorgingen. Er kwamen nu ook pogingen om assemblees te houden in woonwijken, waarmee contact met grotere delen van de stadsbevolking naderbij werd gebracht. De beweging ging dus ook na verkiezingsdag door, al is de media-aandacht grotendeels weg.

Dutchrevolution

Intussen waren de protesten overgeslagen naar heel veel andere landen in Europa. Veelal nam dat de vorm aan van solidariteitsacties met de Spaanse strijd, gedragen door in meerderheid Spaanse bewoners van die landen. Zo vonden vorige week al kleine acties plaats op de Dam in Amsterdam – acties die op zaterdag 21 mei een hoogtepunt bereikten met enkele honderden enthousiaste demonstranten. De acties richten zich onderhand ook op “Echte democratie nu” in Nederland zelf. Ook hier zijn groepjes actievoerders begonnen het gebrek aan democratie, het bezuinigingsbeleid, maar ook bijvoorbeeld de onverdraagzaamheid tegen migranten, onder de aandacht te brengen. Er zijn oproepen voor actie op het Frederiksplein in Amsterdam op 11 juni, en ook voor een actie in Eindhoven op diezelfde dag. Veel hiervan vindt plaats onder het etiket #Dutchrevolution. En op zaterdag 28 mei is er weer een demonstratie op de Dam in Amsterdam, vanuit de groep die daar de afgelopen dagen al actie voerde en ook dagelijks via een assemblee beslist over de gang van zaken. Er is ook een Facebook-groep, en een website vanuit de actievoerders, onder de naam Dutchrevolution.

In Nederland zijn de acties vooralsnog erg kleinschalig. Dat etiket “Dutch revolution” mogen we zien als een uitgesproken ambitie, en je mag aannemen dat de ernst van een snufje ironie voorzien is bij dit grootse woord “revolutie”. In andere landen gebeurt echter al veel meer. In Frankrijk zijn actie-oproepen, alweer voor “Reelle democratie maintenant”, “Echte democratie nu”. Cijfers op de betreffende website noemen aantallen van 200 actievoerders in Lyon, Toulouse en Parijs, 150 in Rennes, Nancy en Grenoble 100, en kleinere groepen in andere plaatsen. Geen overweldigende aantallen nog, maar wel wijdverbreid, en het weekend is nog niet echt begonnen. Gisteren was er in Frankrijk trouwens ook een betoging van enkele duizenden mensen tegen de G8-top. Het land waar deze beweging echt vleugels heeft gekregen is echter Griekenland. Daar hebben woensdagavond vele duizenden, mogelijk tienduizenden, mensen op het Syntagmas-plein in Athene actie gevoerd. Een deel ervan bracht er de nacht door. Ook daar was een assemblee.

Barcelona vandaag

Intussen gaat de aandacht ook weer terug naar Spanje waar deze ronde van strijd begon. In Barcelona heeft de oproerpolitie inmiddels het actiekamp aangevallen en schoongeveegd. Maar actievoerders kwamen terug! Nu schoot de politie met rubberkogels en met traangas, maar de laatste berichten wijzen erop dat de actievoerders blijven komen. De staat verwijst naar een voetbalwedstrijd morgen, waarvoor ze het plein leeg wil hebben in verband met te verwachten feestvierders na afloop. Zo is er elke keer wel een voorwendsel te vinden om actievoerders in te perken of aan te vallen. Als er geen verkiezingen zijn, dan kan een voetbalwedstrijd daartoe dienst doen. Het is zaak dat er snel solidariteit op gang komt. De gebeurtenissen maken een grote opkomst morgen in Amsterdam ook extra belangrijk. De pogingen om de protesten in Spanje gewelddadig neer te slaan, vergen een zeer krachtig protest zodat de politieke prijs ervoor zo hoog wordt dat de autoriteiten hun repressie moeten afblazen.

Opmerkingen

Enkele algemenere opmerkingen. De protestbeweging is zeer hoopgevend, maar niet zonder zwakke plekken en onduidelijkheden. In veel landen zoals Nederland is ze nog erg klein, en is het niet helder of het nu voornamelijk solidariteitsactie met Spanje betreft of een serieuze poging om in ‘eigen’ land iets soortgelijks op gang te krijgen. Maar de minieme omvang van acties is op zich geen reden om er geringschattend over te doen. In Frankrijk waren begin mei 1968 ook slechts minieme groepjes, anarchisten, trotskisten, situationisten, actief aan de universiteiten. ‘Groupuscules’ werden die neerbuigend genoemd. Op 10 mei waren er echter straatgevechten van duizenden studenten met de oproerpolitie, op 13 mei betoogden honderdduizenden arbeiders uit solidariteit en protest, en twee weken later lag het Franse bedrijfsleven plat door een algemene staking die gepaard ging met een grote golf van bedrijfsbezettingen. Nee, niet elke kleine actie wordt zo groot. Maar grote acties beginnen vaak wel klein, en dat is geen reden voor geringschattende afzijdigheid.

Praag

Wel is het zaak dat de betrokken actievoerders reëel omgaan met hun bescheiden kracht en uitstraling. #Dutchrevolution als etiket, met gepaste ironie gezegd, is prima. Als ambitie, als onderstreping van wat we nodig vinden, eveneens. Maar verder wel de benen op de grond alstublieft. Grootspraak dient te worden vermeden. Zo is bijvoorbeeld de aankondiging van “een grote demonstratie” morgen in Amsterdam weinig gelukkig. Of iets een grote demonstratie wordt, dat weet je achteraf pas. En de aankondiging van “een grote demonstratie” maakt de organisatoren erg kwetsbaar als de demonstratie minder groot wordt dan gehoopt. Kromme tenen kreeg ik helemaal van enkele woorden in de oproep voor “de Nederlandse revolutie”, de actie op het Frederiksplein. Daarin lezen we mooie woorden als: “Wij willen een vreedzame en duurzame tolerante maatschappij met respect voor iedereen die hier leeft. Mensen en dieren!” Mooi! Maar dan: “Want WIJ zijn het volk van Nederland.” Grootspraak, zolang niet vele honderdduizenden mensen vanwege zo’n oproep in actie zijn gekomen. De oproep is door drie mensen gemaakt, en er hebben inmiddels 229 mensen aangegeven dat ze gaan komen. Dat is niet “het volk van Nederland’. Dat zijn in totaal 232 mensen, een mooi beginnetje van actie, en niets meer.

Bovendien is dat begrip “volk” ook niet probleemloos. De retoriek van Wij, het Volk van … Spanje, Nederland, Griekenland… kan ook makkelijk een hele nare nationalistische draai krijgen. Ik hoor niet bij “het volk van Nederland”, en wat te denken van de talloze mensen zonder verblijfspapieren, de mensen die slechts tijdelijk in Nederland wonen, maar wiens rechten intussen wel vertrapt worden, mensen afkomstig uit andere landen? En wat te denken van juist machthebbers die maar al te graag een beroep doen op het nationale belang van “het volk van Nederland”? Dat hele “volk van Nederland” is een nationaal idee dat we maar beter terzijde kunnen schuiven als we de deur dicht willen houden voor nationalistisch misbruik van het protest. Waar het om gaat is de brede onderkant van Nederland, samen met de brede onderkant van al die andere landen. Díé in beweging helpen komen tegen de machthebbers, dat is de strekking van de protesten. Laat het dan ook de leuzen van de protesten nadrukkelijker kleuren.

Helsinki

Lastig is ook het begrip “Echte democratie”, de hoofdleus van de beweging. Het drukt uit dat mensen zich niet herkennen in de huidige democratie, en dat is goed. Maar met “Echte democratie” kan van alles worden bedoeld. Een weerzin tegen bestaande politici kan zich tegen het hele establishment richten, maar ook gekaapt worden door uiterst rechtse mensen met leidersambities die de onvrede voor eigen voordeel willen benutten. Een anarchist op het Syntagmas-plein was zich van dat gevaar bewust, maar zegt ook dat hij onder de tienduizenden actievoerders welgeteld drie Griekse vlaggen waarnam. Het zou dan ook onzin zijn om de beweging bij voorbaat als nationalistisch van de hand te wijzen. Maar het is wel iets waar linkse deelnemers aan de beweging alert op zullen moeten zijn.

De risico’s dat rechts de zaak kaapt mag echter geen reden zijn tot bijvoorbeeld anarchistische afzijdigheid. Integendeel, juist openlijke deelname van radicaal anti-autoritair links aan de protesten kan helpen helderheid te brengen en een rechtse draai te bestrijden. Zo hebben anarchisten bijvoorbeeld hoogst relevante gedachten over hoe een echte democratie er zou kunnen uitzien: niet een veranderd kiesstelsel of vergelijkbare staatsrechtshervorming, maar een regelrechte strijd om directe democratie in heel de maatschappij is dan de inzet. De assemblee-vorm die nu gehanteerd wordt op de acties te coördineren, kan prima ook benut worden om wijken te besturen, en bedrijven, en instellingen, en eigenlijk de hele maatschappij. Democratie, niet als een aangepaste versie van de huidige staatsvorm, maar als zelfbestuur. Al dit soort punten doen ertoe, wil de beweging én vleugels krijgen én werkelijk een diepere bijdrage aan een betere maatschappij leveren. De bewegingen bieden, door de direct-democratische werkwijze, ruimte voor dit soort radicale inbreng, en ze gaan zelf door die werkwijze al in een radicale richting. De nieuwe protestbeweging biedt, met alle kritische observaties die ertoe doen, reden voor hoop en verdient ons aller steun.

Meer over de beweging in opkomst vind je ook via onderstaande stukken. Het is natuurlijk maar een greep.
– “Spain, revolution 2.0”, Mastazine blog.
– “Spanish protests spread across Europe”, ROAR, 22 mei. Helder overzicht. Videobeelden uit tal van steden.
– “Revolutions arrive too late or too early, but always when they’re not expected”, Joseba Fernandez, Miguel Urbano, Raul Camargo, Left Flank. Analyse van anti-kapitalistische activisten in Spanje.
– “Yes We Camp activists hit Spanish Streets”, Aljazeera.
– “Rebellion of the Indignant”, Josep Maria Antentas, Esther Vivas, International Viewpoint.
– “The #Spanishrevolution starts in Madrid as an experiment in participatory democracy”, Wlcentral. Meer over de directe democratie in de acties.
– “A Democratic Revolution in Spain”, Anarchist news dot org. Ervaringen van een anarchist in het actiekamp in Barcelona.
– “To all the Tahrir Squares in the world”, Masr Wa Tounes. Een blogger uit Tunesië begroet de gebeurtenissen in Spanje.

Peter Storm
Van het weblog Rooieravotr