Einde van 50 jaar Surinaamse onafhankelijkheid? Een analyse over de “concept mineralenovereenkomst”

Op 25 november 1975 werd de onafhankelijkheid van de Surinaamse Republiek bezegeld. De huidige president van Suriname sprak mooie woorden tijdens de COP16, 2024 in Colombia, inter alia over het “vrede sluiten met de natuur”.

Desalniettemin, nadat de president terugkeerde uit Colombia, ondertekende hij op 25 november 2024 de “Concept Mineralenovereenkomst”¹ met de multinational Chinalco. Dit document ligt nu voor goedkeuring bij de Nationale Assemblee (DNA). In de conceptuele overeenkomst staat een termijn van negentig dagen voor goedkeuring. Met een goedkeuring verstrekt Suriname een multinational voor dertig jaar exclusieve eigendomsrechten over een gebied voor de winning en export van bauxiet. Mogelijkheden voor verlenging zijn ook meegenomen in de beoogde overeenkomst.

Dit verhaal doet ironisch genoeg denken aan een filmscript zoals dat van Avatar, maar dan zonder de regie van James Cameron. Bij voltrekking van deze overeenkomst zal aan drie inheemse volkeren, respectievelijk het Kalinya, Lokono, en Trio volk, schade berokkend worden. De vijfduizend inheemse dorpelingen wonen in vier dorpen in het beoogde inheemse gebied. Ze hebben een termijn van minder dan negentig dagen om zichzelf te verdedigen tegen een Chinese multinational wiens commerciële werkzaamheden in staat worden gesteld door een ogenschijnlijk nalatige en onverantwoordelijke regering. Een dag later, op 26 november 2024, meent ING, een Nederlandse, internationaal actieve bank, dat deze deal tussen de Surinaamse regering en de Chinese multinational Chinalco goed nieuws zou zijn².

Met liefde voor de toekomstige generaties van Suriname heb ik daarom in reactie op deze gebeurtenissen een betoog geschreven. Met de goedkeuring heeft Suriname op papier een nieuwe stap gezet richting een einde van de onafhankelijkheid van de Surinaamse Republiek. Sinds 1975 is Suriname een onafhankelijk land wiens bevolking het verdient om niet opnieuw uitgebuit te worden door buitenlandse bedrijven. Ik zal dit betoog afsluiten met een aantal aanbevelingen.

Mooi inheems trackrecord!

Wereldwijd zijn er meer dan vijfduizend verschillende inheemse volkeren met meer dan vierduizend verschillende talen.³ Wat is inheems? Ondanks dat mijn persoonlijke voorkeur ligt bij een verwijzing naar mij toe als dochter van de Mapuche-Pewenche gemeenschap, is het gebruiken van een verwijzing naar “inheemse volkeren” onderdeel van de wereldwijde inheemse pleitbezorging.

Wij, inheemse volkeren, hebben een sterke relationele verbinding met ons voorouderlijk land. We behoren toe aan onze gemeenschap, cultuur, land, spiritualiteit en taal. Onze voorouders hebben op traditionele wijze ons land bewerkt. De huidige relatie met ons land stamt dan ook uit een tijd van ver voor de koloniale bezetting.

Van oudsher leven we in harmonie met seizoenen, waarbij wederkerigheid met de natuur centraal staat. Onze bergen, bomen en wateren zijn onze familieleden en voorouders. Wij eren onze heilige plekken en creëren plekken voor gezamenlijke activiteiten voor onze gemeenschap. Alles is bezield binnen onze inheemse kosmovisie(s). Zo geloven wij dat het bos beschikt over een ziel. Hierdoor dient men toestemming te vragen aan de natuur wanneer men een beroep doet op haar ecologische diensten. Om een persoonlijk voorbeeld aan te dragen: wanneer mijn oma hout pakt voor het maken van vuur, vraagt zij hiervoor toestemming aan het bos om zo haar ecologische draagkracht veilig te stellen.

Een ander belangrijk cultuurelement onder inheemse volkeren is dat wij sterk denken vanuit het collectief in plaats van het individu. Met een intergenerationele blik staan wij tussen onze voorouders en toekomstige generaties in. Dit schept geborgenheid, maar ook zeker verantwoordelijkheden in het kader van het behoud en de bevordering van het collectieve welzijn.

Onze kosmovisie, zienswijzen, perspectieven en voorouderlijke kennisoverdracht staan al sinds “de ontdekking van Amerika” in schril contrast met het dominante westerse wereld- en mensbeeld. Algemeen gebruikelijke juridische en wettelijke concepten, zoals privaat eigendom of staatseigendom, zijn niet overeenkomend met inheemse manieren van zijn. Gelukkig is er toch binnen het internationaal recht een brug geslagen en zijn de rechten van inheemse volkeren daarom juridisch verankerd.

Eerst zal de relevantie van inheemse volkeren met het oog op klimaatoplossingen, de bescherming en het behoud van biodiversiteit, het functioneren van ecosystemen en het algemeen welzijn uiteengezet worden. Hoewel wij onze Moeder Aarde niet graag kwantificeren met behulp van data is het desalniettemin essentieel om de impact van de inheemse volkeren aan te tonen op deze manier. Tachtig procent van de wereldwijde biodiversiteit wordt beschermd door inheemse volkeren. Slechts veertien procent van de totale landoppervlakte wereldwijd wordt gemarkeerd als privaat en staatseigendom. Uit onderzoek is gebleken dat wereldwijd 32 procent van de totale landoppervlakte wordt gezien als Inheems land, omdat het onder beheer staat van inheemse volkeren en lokale gemeenschappen.⁴ Uit een ander onderzoek (ICCA, 2021) blijkt dat het 31 procent is. Dat onderzoek geeft aan dat 17 procent van de landoppervlakte wordt gezien als “potentieel” inheems gebied (IPLC) indien volkeren hiervoor erkenning zouden ontvangen. 22 procent van gebieden met essentiële biodiversiteit valt wereldwijd onder het inheemse grondgebied. 33 procent van alle bosgebieden, die nog intact zijn, liggen in inheems grondgebied.⁵

Er is daarom zoveel wat men zou kunnen leren van de symbiotische relatie tussen inheemse volkeren en de natuurlijke omgeving. Hoe kunnen we de mondiale biodiversiteit beschermen? Hoe kunnen we de gevolgen van de klimaatveranderingen verminderen, alsmede het menselijk gedrag aanpassen? De leefwijze van inheemse volkeren bevat een schat aan antwoorden op deze cruciale vragen.

Bij COP16 werd triomfantelijk gesproken over het begrip van “30×30”. In 2030 beschermen we 30 procent van al het land wereldwijd. Maar dat wordt nu al gedaan door de inheemse volkeren. Sterker nog, we zijn al over die doelstelling heen. Meet the team! Slechts 5 procent van de wereldbevolking is inheems⁶. Dus met deze beperkt aanwezige arbeidscapaciteit creëren inheemse volkeren uitzonderlijke resultaten.

Het kritische tegengeluid vanuit de inheemse pleitbezorging dient daarom gehoord te worden om greenwashing en schendingen van mensenrechten tegen te gaan. Is duurzaam bijvoorbeeld wel eerlijk of conform internationaal recht? Wat wil je eigenlijk beschermen, of herstellen? Ik zou zeggen dat de 14 procent landoppervlakte, die momenteel toebehoort aan privé-eigenaren en staten, weinig bescherming krijgt in verhouding met de 32 procent met inheemse bescherming. Zoveel doen staten namelijk niet op het gebied van de daadwerkelijke bescherming van biodiversiteit. Het lijkt er nu zelfs op dat de landonteigening van inheemse volkeren wordt beschouwd als een wenselijke uitkomst door veel staten.

In tegenstelling tot de veel gehanteerde onderzoeksbeoordeling van het Equator Principles Instituut, die schijnbaar binnen een maand afgerond kan zijn, biedt een alternatieve onderzoeksmethode van Kennedy et al. (2021) – de ACS Index – uitkomst met het in kaart brengen van risico’s voor inheemse volkeren. Zo kan men de ontwikkelingsdreiging wat betreft de ecologische integriteit van inheemse gebieden analyseren. Met behulp van deze onderzoeksmethode is aangetoond dat 22 procent van inheems land wereldwijd onder grote dreiging staat. De exploitatie van olie en gas vormt een dreiging van 18 procent voor de inheemse gebieden. Mijnbouw rondom steenkool, metaal en niet-metaal vormt een dreiging van 9 procent voor de inheemse gebieden.⁷

Om de fossiele industrie uit te faseren willen we de transitie maken naar duurzame groene energiebronnen, waarbij kritieke grondstoffen (CRM) een centrale rol spelen. Echter, meer dan 54 procent van deze CRMs liggen in inheems grondgebied.⁸ In de maand oktober heeft Indigenous Liberation Movement in samenwerking met TU Delft een CRM Panel georganiseerd waar het spanningsveld tussen de inheemse rechten en CRM werd aangekaart⁹. Om deze reden is niet alleen de exploitatie van fossiele grondstoffen bedreigend voor inheemse mensen. Ook de duurzame energiesector is wereldwijd voor 42 procent verantwoordelijk voor een dominante bedreiging voor inheemse gebieden¹⁰ zoals zonne-energie (81 procent), en windenergie (13 procent)¹¹.

Klimaatdepressie, klimaatcrisis, geopolitieke spanningen of internationale klimaatdoelstellingen: het pleit ons niet vrij van de schendingen die gepleegd worden tegen inheemse rechten, waardoor inheemse gebieden dusdanig bedreigd worden. Inheemse volkeren die hun land verdedigen, hebben dagelijks te maken met ernstige dreigingen door het bedrijfsleven en de staat. Het helpt daarbij ook niet mee dat 15 procent (!) van de inheemse volkeren wereldwijd in extreme armoede leeft. Bovendien is ook gebleken dat minder dan 1 procent (!) van alle financiële geldstromen wereldwijd ten behoeve van klimaatoplossingen naar inheemse volkeren gaat¹².

Inheemsen slaan terug

De staats- en natievorming na de onafhankelijkheid van de koloniale Europese mogendheden is voor veel van de inmiddels onafhankelijke staten bloedig en gruwelijk gebleken, inclusief blijvende uitsluiting voor inheemse volkeren. Gedwongen assimilatie, uitroeiing en ingestelde wetten om de beoefening van inheemse tradities en culturen te verbieden passeerden allemaal de revue. En er zijn vast nog meer manieren geweest voor het ontmenselijken van inheemse volkeren.

De schendingen hebben bij het Inter-Amerikaanse Gerechtshof (IACHR) geleid tot veertien rechtszaken vanuit inheemse en tribale gemeenschappen ten opzichte van aangesloten OAS-Staten. In aanklachten tegen staten vanuit inheemse volkeren kan men een lange aanloop waarnemen van mensenrechtenschendingen en aanhoudende straffeloosheid. Zo is het interessant om te lezen over hoe het IACHR onderzoek uitvoert naar de schendingen van inheemse rechten. Middels diverse vonnissen heeft het IACHR al vele malen de inheemse rechtspositie verstevigd. Binnen zulke vonnissen wordt formeel vastgesteld dat de inheemse levensstijl, zienswijze, traditionele, voorouderlijke en culturele gebruiken en spiritualiteit met bijbehorende heilige plekken een legitieme, wettelijke en juridische basis bieden voor zowel de bescherming als het behoud van inheemse volkeren en tribale volkeren.

Tegelijkertijd is het zo dat het vaststellen van wie de eigenaar van het land is een complexe vraag is voor inheemse volkeren. Inheemse volkeren hebben een ander referentiekader met betrekking tot het begrip van eigendom. Het voorouderlijk land is onderdeel van het nu en we dienen dit te beschermen tot de zevende generatie na ons.

Hieronder volgt een opsomming van succesvolle juridische zaken die een precedent scheppen in het kader van de rechtsbescherming van inheemse volkeren:

In de zaak van “Yakye Axa, Sawhoyamaxa and Xákmok Kásek tegen de staat Paraguay” heeft het IACHR een vonnis uitgesproken aangaande a) de toekenning van traditionele eigendommen van inheemse volkeren over hun land en b) het toekennen van rechten om aanspraak te maken op teruggave aan individuele inheemsen.

In 2003 heeft de Wereldbank een voorwaarde gesteld aan financiële hulp aan Nicaragua om op deze manier de inheemse rechten wettelijk te beschermen in het land. Er kwam vervolgens een juridisch proces op gang. Maar schendingen bleven doorgaan.

In 2012 is er bij het IACHR een vonnis uitgesproken over de zaak van “Mayagna (Sumo) Awas Tingni Community tegen de staat Nicaragua”. Hier dient Nicaragua te garanderen dat er sprake is van een effectieve erkenning en handhaving van het eigendom van inheemse volkeren met betrekking tot hun land. De overheid of derde partijen mogen op geen enkele wijze inheems landeigenaarschap in gevaar brengen.

Ten slotte heeft in 2024 het Ecuadoriaanse hooggerechtshof een belangrijke opvolging gedaan om de eigen regering te dwingen tot naleving van het vonnis inzake de “Kichwa Indigenous People of Sarayaku versus Ecuador” (2012) ¹³

Nationale bevrijding?

Terug naar Suriname. In 1686 hebben de inheemse voorouders de eerste stap gezet richting zelfbeschikkingsrecht, autonomie voor de inheemse volkeren, en hiermee de weg vrij gemaakt voor de staatssoevereiniteit van Suriname middels het Inheems Vredesverdrag. In 1975 verklaarde Suriname zich onafhankelijk en stelde men een Grondwet op met de nationale bevrijding in het vizier.

“De Republiek Suriname bevordert de solidariteit en samenwerking met andere volkeren in de strijd tegen kolonialisme, neo-kolonialisme, racisme, genocide en in de strijd voor nationale bevrijding, vrede en sociale vooruitgang.” (Art. 7.4 in Grondwet).

Het leest bijna poëtisch. Maar hoe zit het met de solidariteit en samenwerking met de ‘eigen’ inheemse volkeren? Een republiek zijn betekent ook het naleven van het internationaal recht en zorg dragen voor de staatsplichten en staatsverantwoordelijkheden.¹⁴

Sinds 1977 is Suriname lid van de Organisatie van Amerikaanse Staten. De ILO 169 Conventie “betreffende inheemse en in stamverband levende volken” heeft Suriname tot op heden aan zich voorbij laten gaan. Men zou juist verwachten dat de republiek deze conventie als eerste zou ratificeren. Een land dat slachtoffer is van een langdurige en bloedige kolonisatie die gepaard ging met slavernij en gedwongen arbeid.

Sinds 2005 hebben inheemse volkeren en tribale volkeren de Surinaamse regering voor het IACHR gedaagd¹⁵. Op 25 november 2015 heeft dat gerechtshof een vonnis uitgesproken in de zaak van “Lokono-Kalinya versus de staat”. Veertig jaar na de dag van de onafhankelijkheid is Suriname veroordeeld door het IACHR voor het verrichten van herstel (wetgeving en juridisch); garantie voor non-repetitie; en het verrichten van compensatie.

Spijtig genoeg heeft de onafhankelijkheid van de Surinaamse republiek blijkbaar zo’n vijftig jaar mogen duren. Op 25 november 2024 tekende Suriname een conceptovereenkomst met de Chinese multinational Chinalco wat betreft de uitbuiting van inheemse gebieden, waarmee in 2025 definitief zal blijken of de voltallige Surinaamse staat afstand doet van haar grondwettelijk vastgestelde onafhankelijkheid. Bij een daadwerkelijke goedkeuring is het gepast om op 25 november een dag aan te kondigen voor nationale rouw.

“Lokono-Kalinya versus de Surinaamse staat” (2015)

Suriname presenteert zichzelf aan de internationale rechtsorde als een staat die zich structureel niet houdt aan de opgelegde bepalingen van het IACHR. In hoeverre kunnen we het niet nakomen, negeren of ontlopen van opgelegde verplichtingen, bepalingen of een straf zien als een minachting van de rechtbank? Het niet respecteren van de juridische etiquette?

De eerste zaak tegen Suriname diende zich aan in 2005. In de zaak van “Kalinya en Lokono volkeren versus Suriname” (2015)¹⁶ zal ik hoofdelementen uit het vonnis benoemen om, als een ware basisschooljuf, de rechten en de rechtspositie van de inheemse volkeren te blijven herhalen en te benadrukken. Ik vergelijk het voor het gemak even met het stampen van de tafels. Het is niet erg, zolang iedereen voortaan dit meekrijgt.

Het IACHR heeft in het vonnis het volgende toegekend aan de inheemse volkeren: a) een erkenning van een juridische rechtspersoonlijkheid, b) erkenning en toekenning van collectief eigenaarschap, c) het bepleiten van respect voor inheemse rechten en d) erkenning als een benadeelde partij; toekenning van compensatie, herstel en non-repetitie. In gevallen waar de primaire benadeelde partij niet-statelijk is, is er toch een collectieve verplichting en verantwoordelijkheid voor cessatie, garantie voor non-repetitie, alsmede compensatie als dit het belang dient van de benadeelde partij¹⁷.

Vervolgens is er vastgesteld dat de Lokono en de Kalinya volkeren de benadeelde partij zijn met aantoonbare schade. Voor de schade en het leed hebben de Lokono en de Kalinya recht op herstel en compensatie¹⁸. Suriname heeft een staatsverantwoordelijkheid voor een volledig herstel van de schade van de benadeelde partij, namelijk de inheemse volkeren, vanwege een internationaal erkende onrechtmatige daad. Benadeling wijst hier op alle schade, zowel materieel als moreel, die veroorzaakt is door een onrechtmatige daad uitgevoerd door de staat. ¹⁹ Het vonnis is concluderend helder. Het IACHR acht de Surinaamse staat schuldig dat zij het recht op erkenning van de juridische rechtspersoonlijkheid, als collectief, van inheemse volkeren en tribale volkeren heeft geschonden²⁰. Het IACHR acht de Surinaamse staat ook schuldig gezien het feit dat de staat het recht op collectief eigenaarschap van de inheemse volkeren en tribale volkeren heeft geschonden²¹.

Om het even plat te slaan ziet de achterstallige administratie er als volgt uit: drie maanden na de uitspraak heeft de Surinaamse staat de plicht om de bepalingen in het vonnis in werking te stellen²². Er dient een Gemeenschap Ontwikkelingsfonds opgezet te worden. Binnen drie jaar na de uitspraak dient de Surinaamse staat een miljoen Amerikaanse dollars (1.000.000) aan dit fonds te betalen²³

Het IACHR heeft de Surinaamse staat erop gewezen dat de staat nationale wetgeving en andere bestuurlijke maatregelen dient aan te nemen voor de garantie van de inheemse rechten vanuit de staatsplicht opgelegd in Artikel 1 van het Amerikaans Verdrag²⁴. Als onderdeel van het herstel heeft het IACHR de staat opgelegd om inheemse volkeren en tribale volkeren de juridische rechtspositie voor collectieve rechtspersoonlijkheid toe te kennen. De staat dient deze maatregelen binnen twee jaar na het vonnis op te volgen.²⁵

In 2021 is er een wetsvoorstel ingediend voor de collectieve rechten van inheemse volkeren en tribale volkeren. Dit is te laat, maar daarnaast is het nog steeds niet goedgekeurd. Terwijl er voor de concept mineralenovereenkomst een termijn van negentig dagen is, kunnen we alleen maar gissen en afwachten wanneer het wetsvoorstel voor inheemse volkeren wordt behandeld.²⁶

Ook is het de staat opgelegd om effectieve mechanismen voor de afbakening, grensbepaling en toekenning van grondenrechten aan de inheemse volkeren en tribale volkeren te implementeren binnen drie jaar na de uitspraak van het vonnis.²⁷ In 2023 heeft de Surinaamse staat een Besluit Grondconversie aangenomen. In art. 9.(a) wordt aangegeven dat de woon- en leefgebieden van de in stamverband levende inheemse volken en tribale volken niet kan worden overgedragen. Terwijl het nog niet duidelijk is welke gebieden tot inheemse volkeren en tribale volkeren behoren en de bepalingen uit de drie vonnissen niet zijn nagekomen, kunnen derde partijen wel al gaan ‘kopen’.

Daarnaast is het de staat opgelegd om een garantie te geven voor effectieve participatie en consultatie van inheemse volkeren en tribale volkeren, algeheel volgens de traditionele en culturele gebruiken bij projecten die mogelijkerwijs impact hebben op hun gebieden.

Per slot van rekening is de staat verplicht om een sociale en milieu-impact assessment voor te bereiden bij elke investering of ontwikkelingsproject binnen de traditionele gebieden van de inheemse volkeren en tribale volkeren. Bijbehorend aan deze maatregel wordt daarnaast ook gewezen op verplichte winstdeling met de inheemse volkeren en tribale volkeren wiens gebied commercieel in gebruik genomen wordt.

De totaliteit aan deze maatregelen dient in gang gezet te worden niet later dan twee jaar na het vonnis en met 2018 als eindtermijn.²⁸

De concept mineralenovereenkomst

Met het indienen van de concept mineralenovereenkomst staan inheemse volkeren wederom tegenover de staat. Allereerst is het heel belangrijk om te erkennen dat processen als deze slopend zijn voor inheemse volkeren die niet beschikken over de financiële middelen van bijvoorbeeld rijke milieu ngo’s die rechtszaken aangaan.

Een eerste stap voor de rechtsgang bij het IACHR is het indienen van een petitie aan de Commissie om goedkeuring te krijgen voor het doen van onderzoek naar de aangedragen schendingen, grieven en geleden schade²⁹. Het is nu al aan te bevelen om een stuurgroep in werking te stellen om het proces van onderzoek en dossieropbouw te stroomlijnen.

In Art 3.1.1.1 van de beoogde mineralenovereenkomst geeft de regering bij ondertekening van deze overeenkomst de investeerder Chinalco de exclusieve exploitatierechten van West-Surinaamse Bakhuis Bauxite reserves voor een termijn van dertig jaar. Hier wonen inheemse Lokono, Kalinya en Trio gemeenschappen al eeuwenlang. Het is inheems gebied en Suriname zal bij akkoord in gebreke zijn volgens het internationaal recht, maar ook volgens een nationale wetgeving Besluit Grondconversie.³⁰

In art. 11.2 staat aangegeven dat het projectbedrijf de sociale en milieurisico’s bepaalt, onderzoekt en uitvoert volgens de Equator Principles Financial Institutions. Ik heb het voorgestelde proces doorlopen en het is niet in lijn met deze principes. Op basis van Principe 1 valt dit voorgestelde project onder categorie A. Verder zal dit project het heel lastig krijgen met een assessment van Principe 5. Alle projecten die inheemse volkeren raken dienen het proces voor de inheemse volkeren te waarborgen inzake informatie, consultatie en participatie. Een project dient daarbij dienovereenkomstig te zijn met inheemse rechten en bescherming van inheemse volkeren vanuit de nationale wetgeving. Het laatstgenoemde heeft ook betrekking op wetgeving die Suriname verplichtingen oplegt vanuit het internationaal recht. Hoewel de Equator Principles Financial Institutions aangeeft dat er geen universele FPIC is, staat dit wel in de milieu-raamwet van Suriname omschreven en is hiermee formeel verankerd³¹.

In de media heb ik al vernomen van de inheemse volkeren dat zij aangeven dat FPIC niet naar behoren is toegepast. Daarnaast is er een chronische onwelwillendheid om het wetsvoorstel voor de inheemse volkeren en tribale volkeren goed te keuren gezien de lange aanlooptijd.

Niet alleen vanuit een sociaal of juridisch oogpunt, maar zeker ook voor een winstverlies door mogelijk verzet, mogelijke rechtszaken en blijvende reputatieschade is art 8.10 van de concept mineralenovereenkomst een absolute afrader. In het desbetreffende artikel staat beschreven dat bij milieuzones, historische, religieuze, inheemse of culturele plekken, natuurreservaten, militaire zones, archeologische plekken of andere soortgelijke plekken binnen het ‘projectland’ de regering redelijke assistentie zal bieden op verzoek van de investeerder om deze nadelige gevolgen te verwijderen of minimaliseren.

Strategisch verzet!

De Surinaamse staat vertoont een ogenschijnlijke minachting van de internationale rechtsorde door juridische etiquettes en vonnissen te veronachtzamen. Dit maakt dat het recht op non-repetitie ook essentieel zal worden; hoe veilig voelen de inheemse volkeren zich nu?

Vanuit een psychologisch en mentaal welzijn vraagt het veel van inheemse volkeren. Om dagelijks de wereld te attenderen dat je een recht op leven hebt. Dat je van waarde bent voor belangrijke maatschappelijke vraagstukken. Het intergenerationeel trauma blijft manifest wanneer het dehumaniseren niet stopt. Het lijkt veel te gaan over compensatie in termen van geld. Maar zeker ook niet-materieel herstel is extreem belangrijk voor het behoud van inheemse volkeren. De inheemse pleitbezorging is ook bij de Nederlandse klimaatbeweging onvoldoende bekend. Juist dit is ook traumatisch, want wie was onder andere de kolonist van Suriname?

Om de Surinaamse staat toch te dwingen om vaart te maken met het uitvoeren van de bepalingen van het vonnis, zie ik geen enkel bezwaar om de Surinaamse staat voor een nationaal gerechtshof te dagen. Dit is succesvol gebleken in Ecuador. Het duurde weliswaar twaalf jaar. Vanuit Nederland worden mogelijkheden voor deze juridische stappen onderzocht. In 2007 werd een petitie ingediend door de Lokono en Kalinya volkeren. In 2007 werd het vonnis uitgesproken voor de tribale volkeren met een eindtermijn voor navolging³². In 2015 werd het Lokono Kalinya vonnis uitgesproken. We zijn nu alweer bijna achttien jaar verder en Suriname is niet in staat gebleken om vanaf 2007 een wetsvoorstel goed te keuren.

Een ezel stoot zich niet twee keer aan dezelfde steen. In 2009 heeft VIDS een onafhankelijke beoordeling gepubliceerd rondom de multinational BHP Billiton die eveneens grootse plannen had in deze gebieden. Destijds waren de juridische instrumenten voor verweer nog veel schaarser ten opzichte van nu. Het proces startte in 2001 en eindigde in 2008 met een terugtrekking van de multinational. In 2003 werd een milieu- en sociale impact assessment dat in 2005 is afgerond. De tijdsduur van het assessment en een daaropvolgende onafhankelijke beoordeling over hetzelfde gebied geeft nu al aan dat het onmogelijk is om binnen een termijn van negentig dagen alle benodigde uitkomsten te hebben van een milieu- en sociale impact assessment die is uitgevoerd volgens de internationale regelgeving.³³ Los van de mogelijke uitkomsten die hieruit voortvloeien.

Daarnaast is het ook raadzaam voor alle inheemse volkeren en tribale volkeren wereldwijd om een van de gedane aanbevelingen over te nemen uit de onafhankelijke beoordeling. Ga zelf met partijen als Chinalco een Memorandum van Overeenstemming (MvO) aan. Onderhandel de principes, randvoorwaarden en uitgangspunten, inclusief toezegging van financiering voor de technische advisering en rechtsbijstand omschreven³⁴. Want een onafhankelijke beoordeling zou ik zeker wederom doen, op kosten van de partij met wie een MvO is overeengekomen.

In oktober 2024 is Suriname tot de Wereldbank toegetreden met een regeling voor 22 miljoen Amerikaanse dollars. Het mag duidelijk zijn waarom ik eerder specifiek Nicaragua aanhaalde. De Wereldbank ging voorwaarden stellen aan Nicaragua. Geen nationale wetgeving voor inheemse rechten? Geen geld. In de Jaarrede 2025 van de president wordt geschreven over de moeilijke tijden van 2020. Het was niet in staat om IMF-schulden af te betalen. De IMF-regeling bedroeg 688 miljoen Amerikaanse dollars en komt ten einde in maart van dit jaar. Niet alleen als inheemse, maar ook als dekoloniale denker vind ik hier veel van. In april 2024 maakt de Nederlandse regering concrete stappen bekend na excuses voor het slavernijverleden en maakt 200 miljoen euro hiervoor vrij. Bij lange na dekt dit niet de materiële en immateriële schade die is geleden door de Nederlandse kolonisatie. Het overnemen van de IMF-schulden zou naar mijns inziens erbij moeten komen.³⁵

Wat het zeker lastig maakt is de aanwezigheid van corruptie. In 2023 heeft de Surinaamse regering wel een anti-corruptiewet goedgekeurd³⁶. Ik was op zoek naar meer informatie hierover en ik werd gewezen op het werk van dr. André Schaakmat. In 2022 verdedigde hij op 83-jarige leeftijd zijn proefschrift³⁷. Op 25 november 2024 is hij overleden.

Als we kijken naar de gebieden die genoemd zijn voor de concept mineralenovereenkomst is het essentieel om te vermelden dat Suriname dertien Sleutel Biodiversiteit Gebieden kent. In het rapport³⁸ is geen data bekend of deze gebieden ook Indigenous peoples and local communities (IPLC) zijn. Het is uiteraard niet in het belang van de Surinaamse staat om erkenning te geven aan deze gebieden. Ik raad alle inheemse volkeren en tribale volkeren wereldwijd aan om zichzelf te registreren bij Indigenous and Community Conserved Area (ICCA) door het proces hiervan nauwkeurig te doorlopen om deze ontkenning ook te ontkrachten³⁹

Met goedkeuring van deze mineralenovereenkomst worden twee van de Sleutel Biodiversiteit Gebieden geraakt, namelijk het Bakhuysgebergte en deels het Kabalebo-gebied. Hoe kan je bij de COP16 praten over “vrede sluiten met de natuur”⁴⁰, terwijl je op het bureau deze concept mineralenovereenkomst hebt liggen?

Voor de ING als voorzitter van de Equator Principles Institution is het accorderen van de concept mineralenovereenkomst van deze cliënt allerminst wenselijk. ING heeft zich teruggetrokken rondom de Dakota Pipeline. BHP Billiton heeft zich in 2008 teruggetrokken uit Suriname. De onafhankelijke beoordeling van het milieu- en sociale impact assessment geeft aan dat het nooit binnen de gegeven termijn kan plaatsvinden. Het neigt zelfs naar dwang voor alle betrokken partijen om hiermee akkoord te gaan. Zowel Nederland als China zijn partners van de International Finance Corporation. Los van de inhoudelijke bepalingen in de beoogde mineralenovereenkomst is het proces niet in lijn met de PS7⁴¹. Ik vraag mij ten zeerste af of Chinalco er goed aan doet om dit project aan te gaan. De kaarten in Suriname liggen er niet goed bij. Chinalco is zelf door China beschuldigd van ecologisch wangedrag⁴².

Met de incidenten van 2 mei 2024 in het geheugen lijkt het alsof de Surinaamse regering niet in staat is om democratische vrijheden, zoals het recht op demonstratie, te kunnen waarborgen. Vorig jaar zijn er tijdens rellen van Pikin Saron twee doden gevallen en een gewonde, die blijvend gehandicapt is geraakt. Tegen de inheemse verdachten is een straf van vijftien jaar geëist. Inheemse volkeren verwijderen uit hun voorouderlijke gebieden met buitenproportioneel geweld. Ook zijn er dit jaar in mei verkiezingen. Het is zeker denkbaar dat na het stemmen geweld uitbreekt⁴³. Bedenk de enorme reputatieschade.

Ten slotte is er tijdens de ALV van ING een persoonlijke toezegging van de CEO, Steven van Rijswijk, gedaan aan mij. Het weggeven van exclusieve eigendomsrechten voor een termijn van dertig jaar, van gronden die behoren tot de inheemse volkeren, toont voldoende redenen om dit project resoluut te weigeren. Graag wil ik deze mondelinge toezegging in de maand januari inplannen.

Waar is de zelfliefde?

Ik rond mijn betoog af met dat ik en vele anderen geen voorstelling ervan hadden kunnen maken dat in 2024 – het jubileumjaar van 50 jaar Surinaamse onafhankelijkheid – de president van Suriname een overeenkomst aangaat inzake de verloochening van inheemse landrechten. Inheemse landrechten die behoren tot de Lokono, Kalinya en Trio volkeren.

Met een uiteindelijke goedkeuring van het parlement (De Nationale Assemblée) zegt de Surinaamse staat effectief dat het welletjes is geweest met al die verantwoordelijkheden die samenhangen met staatssoevereiniteit. Suriname heeft op last van de internationale gemeenschap, de inheemse volkeren en tribale volkeren de plicht om de eigen wetgeving op orde te krijgen en de achterstallige administratie weg te werken.

Het land wordt juist wereldwijd geprezen voor het behoud van de uitgestrekte en groene regenwouden in haar binnenland. Het zou daarom fijn zijn als Suriname juist wat meer in zelfliefde en eigenwaarde investeert in plaats van de exploitatie van inheemse grondgebied. Met meer zelfliefde zet Suriname niet meer haar territoriale integriteit in de uitverkoop.

Ik blijf benadrukken dat Suriname, als voormalige kolonie, zoveel schade, pijn en verdriet heeft gekend. Trauma maakt dat zelfliefde en eigenwaarde moeilijk is te ontwikkelen. Maar het gaat toekomstige generaties niet helpen als een Chinees staatsbedrijf exclusieve rechten krijgt over de gebieden waar inheemse volkeren twee internationaal erkende Sleutel Biodiversiteit Gebieden beheren en deze gebieden tot inheemse volkeren toebehoren. De inheemse volkeren en tribale volkeren van Suriname zijn onderdeel van het internationale inheemse team waar ik mijn betoog mee begon. Ze maken aanspraak op alle rechten, vrijheden en bescherming vanuit het internationaal recht.

Voor mij als auteur benadruk ik niet alleen mijn eigen inheemse rechten, maar ook het recht op vrijheid van meningsuiting in het kader van een maatschappelijk belang dat verder gaat dan Suriname. De dagen tellen. Ik hoop dat alle Surinamers nu samen gaan optrekken voor een stevig ingezette Nee-campagne tegen deze plannen. Ik vraag de Surinaamse regering om vanuit het idee “Vrede met de Natuur” te beginnen met vrede sluiten met de inheemse volkeren en tribale volkeren.

Vanuit klimaatrechtvaardigheid, herstel en dekolonisatie vraag ik iedereen om zich nu achter inheemse volkeren te scharen. Niet alleen omwille van wederkerigheid, maar ook om het honoreren van een historisch bewustzijn. Het feit dat ik dit in het Nederlands schrijf, zegt genoeg. Het toegankelijk maken van onderzoek draagt bij aan de inheemse capaciteits- en bewegingsopbouw. Dit onderzoek en de publicatie is onbetaald. In het kader van klimaatrechtvaardigheid verzoek ik lezers tot het doen van donaties om dit werk mogelijk te maken. Ook nodig ik ngo’s en kennisinstituten uit voor duurzame financiële ondersteuning, gezien omdat dit werk niet gedaan kan worden op basis van een aalmoes hier en daar. Indigenous Liberation Movement is gevestigd in Nederland en het staat te popelen om inheemse pleitbezorging, klimaatoplossingen, wetenschap en inheemse zienswijzen te combineren voor de bescherming van inheemse volkeren en tribale volkeren wereldwijd. In samenwerking met andere inheemse volkeren en organisaties wereldwijd.

Chautuileo Tranamil

(Over de auteur: Chautuileo Tranamil, MSc is Mapuche-Pewenche inheemse. Ze is politicoloog, inheemse pleitbezorger, onderzoeker, gastdocent bij universiteiten en spreker. Chautuileo is de co-founder van Indigenous Liberation Movement. Voor samenwerkingsmogelijkheden kunt u contact opnemen.)

Noten

1^ 24-1991-Pres.Rep.Sur.- Aanb. concept mineralenovereenkomst e.a. documenten .pdf

2^ https://www.ingmarkets.nl/nieuws/ANP-261124-008

3^ UNDRIP. Declaration on the Rights of Indigenous People (United Nations General Assembly, 2007)

4^ ICCA, 2020 The State of Indigenous Peoples’ and Local Communities’ Lands and Territories Report

5^ ICCA Consortium. 2021: 11 Territories of Life: 2021 Report. ICCA Consortium: worldwide

6^ Kenney et. al. (2022), Indigenous Lands at Risk: Identifying Global Challenges and Opportunities in the Face of Industrial Development)

7^ Kennedy et. al. (2021:5), Indigenous Lands at Risk: Identifying Global Challenges and Opportunities in the Face of Industrial Development)

8^ Owen et.al (2023) Energy transition minerals and their intersection with land-connected peoples

9^ Hier heb ik bijvoorbeeld ook mijn zorgen geuit over het CRMA Verdrag vanuit de EU dat onvoldoende in lijn is met de internationale wetgeving inzake inheemse rechten.

10^ Alberto Curamil is Mapuche en heeft zich jarenlang verzet tegen de komst van hydro-elektrische dammen. Tijdens zijn gevangenisstraf nam zijn dochter de Goldman Environmental Prize in ontvangst voor zijn inzet.

11^ Kennedy et. al. (2021), Indigenous Lands at Risk: Identifying Global Challenges and Opportunities in the Face of Industrial Development)

12^ Rainforest Norway (2020) Donor funding for Indigenous Peoples and local communities to secure tenure rights and manage forests in tropical countries (2011–2020)

13^ 60-19 AN-23 of January 9, 2024

14^ Suriname heeft voor de VN-Verklaring van de Rechten van de Inheemse Volkeren gestemd. Suriname heeft in 1976 twee juridische instrumenten geratificeerd die relevant zijn voor deze zaak.

15^ Check nog even https://journals.sagepub.com/doi/full/10.1177/11771801221148790

16^ In 2003 is er een petitie ingediend bij de Commissie en uiteindelijk is er een vonnis uitgesproken in 2015 door de IACHR.

17^ art. 30 en art. 31 (ARSIWA, 2001)

18^ Art. 63 (2) Amerikaanse Verdrag

19^ art. 30 en art. 31 van Artikelen inzake Staatsaansprakelijkheid (ARSIWA, 2001) Witmann, (blz 382, 2012) Slavery Reparations, Time is now) https://legal.un.org/legislativeseries/pdfs/chapters/book25/english/book25_part2_ch1_art31.pdf

20^ Art 3. lid, Amerikaans Verdrag, 1969

21^ Art. 21 Amerikaans Verdrag, 1969

22^ paragraaf 285, Lokono & Kaliyna versus staat, 2015

23^(paragraaf 298, Lokono & Kaliyna versus staat, 2015

24^ paragraaf 300, Lokono & Kaliyna versus staat, 2015

25^ paragraaf 305, a, Lokono & Kaliyna versus staat, 2015

26^ https://www.dna.sr/media/323018/21_776__Lid_Vreedzaam_e.a.___Initiatiefvoorstel_wet_Collectieve_Rechten_Inheemse_en_Tribale_Volken.pdf

27^ paragraaf 305, b, Lokono & Kaliyna versus staat, 2015

28^ paragraaf 305, d, Lokono & Kaliyna versus staat, 2015

29^ op basis van Art. 1, 2, 3, 4 (1), 5 (1), 21, 63 (1) van het Amerikaans Verdrag en op basis van bovenstaande vanuit het IACHR vonnis.

30^ Besluit Grondconversie, 2023 art ( (a).

31^ Milieuraamwet (2020, art. 24 en 25)

32^ https://www.corteidh.or.cr/docs/casos/articulos/seriec_172_ing.pdf

33^ Suriname’s Bakhuis Bauxite Mine: An Independent Review of SRK’s Impact Assessment / edited by Robert Goodland, 165 p. September 2009., blz. 8

34^ Suriname’s Bakhuis Bauxite Mine: An Independent Review of SRK’s Impact Assessment / edited by Robert Goodland, 165 p. September 2009., blz. 152

35^ https://www.rijksoverheid.nl/actueel/nieuws/2024/04/22/concrete-stappen-na-excuses-slavernijverleden

36^ https://www.dna.sr/media/257724/SB_2017_no_85_Anti_corruptiewet_1.pdf

37^ https://www.ou.nl/-/promotie-corruptie-in-suriname-product-van-eigen-bodem-geen-erfenis-van-nederlands-koloniaal-verleden

38^ Aichi Biodiversity Target 11 Country Dossier: SURINAME (2021, blz 17, 23)

39^ https://www.iccaregistry.org/en/participate/participate-in-the-icca-registry

40^ Jaarrede President 2025, blz 44. In de Jaarrede van de president staat vermeld dat staatsolie de hoeksteen is van de Surinaamse economie en de verwachting is dat het 259 miljoen Amerikaanse dollars zal opleveren.

41^ https://www.ifc.org/en/insights-reports/2012/ifc-performance-standard-7

42^ https://www.zawya.com/en/markets/china-accuses-chinalco-rare-earth-unit-of-breaking-pollution-regulations-ncw6iu82

43^ Snyder (2001) From Voting To Violence