Elon Musk: de wet onder fascisme

Het “Department of Government Efficiency” (DOGE) is “een Trojaans paard voor Elon Musk om te snijden in arbeids-, consumenten- en milieubescherming. Als hij echt zou willen bezuinigen op verspilling, dan zou hij kijken naar de enorme gaten in de belastingwetgeving, overheidscontracten en -subsidies die ten goede komen aan de rijken en grote bedrijven”, aldus Robert Reich op Twitter. Dat Musk zoveel macht heeft vergaard via zijn DOGE, toont aan dat de fascisten het voor het zeggen hebben in de VS. Al dit soort constructies laten zien hoe belangrijk persoonlijke macht is geworden.

Sinds de machtsgreep van Donald Trump in januari staat Musk aan het hoofd van DOGE: het zogenaamde Ministerie van Overheidsefficiëntie. Dit als dank voor de steun die hij Trump heeft gegeven.

Het is goed om te weten dat dit geen écht wettelijk ministerie is. In de VS worden ministerposten bij wet gecreëerd, iets dat alleen het Congress (het parlement) kan doen. Dat weerhoudt Musk er niet van om enorme macht uit te oefenen over de federale overheid.

Dit laat zien hoe anders de wet werkt in een fascistische samenleving dan in een parlementaire democratie. In een pluriforme samenleving is de wet (in beginsel) een inperking van staatsmacht, en bedoeld om de accumulatie van macht in één persoon te voorkomen.

Dat is nodig, want in een pluriforme samenleving is macht verdeeld tussen verschillende “machtsblokken”. Zo heb je in Nederland vakbonden, kerken, maatschappelijke organisaties, bedrijven… Allemaal met hun eigen (vaak tegenstrijdige) belangen.

In zo’n maatschappij bestaat een gezond wantrouwen: de machtsblokken hebben elkaar nodig om “orde” en rust te bewaren, maar ze hebben ook andere wensen. De wet bestaat dan om een balans te creëren, en te zorgen dat niet één groep übermachtig wordt.

Hoe anders is dit in het fascisme. Dat heeft een “monistische” machtsstructuur: er is één leider waar iedereen met macht aan ondergeschikt is. Al die ondergeschikten delen in de macht van de Grote Leider, en willen daarom niet dat zij worden ingeperkt.

In een fascistische samenleving dient de wet daarom niet als inperking, maar juist als rechtvaardiging van macht. Het dient om het gepeupel in toom te houden, niet om de macht te controleren. En zit de wet toch in de weg? Dan kan deze feitelijk terzijde worden geschoven.

Zo krijg je dus een nepministerie onder Musk. Hij heeft de volledige steun van Trump, en dat is in de Amerikaanse overheid tegenwoordig belangrijker dan wat voor wet dan ook. Dus kan hij ongestoord (en onwettig) huishouden.

Hierin vertoont Musk grote parallellen met een andere fascist. Hermann Göring was een van de hoogste nazi’s in het zogenaamde Derde Rijk. Hij was de “Reichsbevollmächtigter” van het Vierjarenplan, een organisatie die boven de ministeries stond.

Het Vierjarenplan moest Duitsland klaarmaken voor een oorlog, die gepland stond rond 1942. Hiervoor had Göring macht om boven verschillende ministeries te werken, zoals de ministeries van Economische Zaken en Landbouw.

Zo gebruikte hij zijn macht om verschillende staalfabrieken te combineren in de “Reichswerke Hermann Göring“, zijn persoonlijke neo-feodale domein in de oorlogseconomie. Daarnaast richtte hij ook de Gestapo op, een andere bovenwettelijke organisatie.

Maar Göring deed het niet alleen voor “de zaak”. Hij gebruikte zijn machtige positie ook om zich om te laten kopen met kunst, wat het begin vormde van zijn kunstcollectie; een collectie die grotendeels geroofd is van slachtoffers van de Holocaust.

Musk en Göring hebben overigens nog een paar andere toevallige overeenkomsten. De vader van Göring was gouverneur-generaal van de Duitse kolonie in Namibië. Elon Musk is opgegroeid in Zuid-Afrika onder apartheid, waar zijn vader mijnen bezat.

Daarnaast was Göring bekend geworden als een gevechtspiloot en werkte hij na de Eerste Wereldoorlog voor vliegtuigbouwer Fokker. Vliegtuigen waren toen een relatief recente uitvinding, wat een parallel vormt met Musks liefde voor ruimtevaart.

De situatie in nazi-Duitsland is een voorbode voor wat er in de VS gaat gebeuren. Dat de betekenis van wetten en grondwettelijke gebruiken afsterft, is een symptoom van een afstervende pluriforme samenleving, en de opkomst van een dictatuur.

Trump en Musk draaien de pluriforme samenleving overigens alleen de nek om. Dat systeem is al heel lang stervende, blijkens de hoeveelheid macht die in de laatste veertig jaar in de staat en het bedrijfsleven is gecentraliseerd.

De pluriforme samenleving is overigens ook geen nastrevenswaardige utopie: in een pluriforme samenleving worden grondrechten beter beschermd, maar alleen van groepen die vertegenwoordigd worden in een machtszuil. Vraag vluchtelingen of het globale zuiden of ze van grondrechten genieten.

En de VS is niet de enige met dit probleem. Ook in Nederland groeien er nu bovenwettelijke organen. Zo heeft Wilders (juridisch slechts partijleider en Tweede Kamer-lid) zichzelf feitelijk tot het koningschap verheven.

Dit bleek recent ook maar weer toen hij dreigde een PVV-staatssecretaris te ontslaan. Terwijl: die macht heeft hij wettelijk helemaal niet. Maar feitelijke en juridische macht drijven hier steeds verder uit elkaar.

Ook hier is Wilders daarvoor niet in zijn eentje verantwoordelijk. Dilan Yeşilgöz had in haar tijd als minister ook een “vertegenwoordiger“, die buiten alle officiële kanalen druk zette op de organisatie om de wil van de minister werkelijkheid te maken.

Dit alles wil, nogmaals, niet zeggen dat de wet heilig is, of dat fascisten slecht zijn puur omdat ze de wet overtreden. Maar het is wel een symptoom van een onderliggend probleem: dat macht zich zo concentreert dat niemand meer bij machte is om “nee” te zeggen.

En die machtsconcentratie zet door. Musk gebruikt zijn nepministerie nu om grote hoeveelheden persoonlijke data in handen te krijgen, deels via “onderdanen” die ook voor zijn techbedrijven werken. Hij is dus data aan het jatten.

Die data kan hij gebruiken om zijn rijkdom en macht alleen maar te vergroten, door het te verkopen of door krachtige surveillance op te zetten. Iets dat zijn voorganger Göring ook heeft gedaan toen hij de Gestapo oprichtte.

Voor wie denkt dat grondwettelijke en verdragsrechtelijke waarborgen voldoende zijn om ons tegen fascisme en dictatuur te beschermen: hopelijk noopt dit tot heroverweging. Want Wilders, Musk en Trump weten: wetten betekenen niets als niemand bij machte is om ze af te dwingen.

Bo Salomons

(Dit artikel verscheen eerder als draadje op Twitter.)