De Peueraar 15, november 1991

Auteur: Eric Krebbers

Een smakelijke, doch ietwat pittige mix van lekkere citaten, geselecteerd uit een drietal recente artikelen. Heet opgediend smaken de meningen van Eduardo Galeano, P.C. Emmer en Noam Chomsky het best. De maaltijd staat in het kader van het Symposium "500 jaar emancipatie en identiteit van Latijns-Amerika 1492-1992", dat op 5 oktober in Nijmegen gehouden werd. Eet smakelijk, hoewel... het geëmmer van professor Emmer kan braakneigingen veroorzaken.

Galeano: De media

"Wat ik merk in mijn dagelijks leven is de dictatuur van het beeld, in hoofdzaak door de televisie, en door dat beeld heen neem ik ook de stemmen waar van een systeem dat zich universeel en eeuwig verklaart, met veel nadruk, alsof het niet al te zeker van zichzelf is. Ik vind het in elk geval niet verrassend dat degenen die de dienst uitmaken, hun leven aanzien voor het enig mogelijke leven. Nog nooit in de geschiedenis van de mensheid zijn wij allemaal onderworpen geweest aan die dictatuur van hetzelfde beeld. De Ninja Turtles zijn overal present. En de Golfoorlog wordt verteld door de overwinnaars, die spreken over een oorlog zonder doden, hoewel er 1OO.000 of 150.000 doden gevallen zijn. Want als de televisie de doden niet laat zien sterven zij niet. Er is sprake van een cultureel despotisme dat de diversiteit in de wereld onderdrukt, en dat correspondeert met het despotisme van de economische en financiële machten. Want nooit eerder is er een machtsmonopolie geweest op universele schaal - dank zij de grote kapitalistische multinationals die de ideologie van het geld opleggen als de enig mogelijke ideologie."

Galeano: Noord-Zuid-apartheid

"Er bestaat een soort apartheid, die het Noorden van het Zuiden scheidt, en die een bron is van nachtmerries voor de egoïstische welvaart van de landen die deze planeet monopoliseren. Ik geloof niet dat ze helemaal rustig kunnen slapen. Ik vind het onthullend dat al die mooie woorden die vroeger werden gewijd aan het thema ontwikkeling, nu gewijd worden aan het thema veiligheid, het enige dat ze kan verontrusten.

Het Zuiden is vergeten, maar niet volledig. Wanneer een dictator, gefabriceerd, vertroeteld en aanbeden door het Westen zoals Saddam Hoessein, de man van het Westen tegen Khomeini, wanneer die geknuffelde en gekoesterde dictator de olievoorziening bedreigt, reageert het Westen, en hoe: het veegt Irak van de kaart. Het is een selectief vergeten. Wanneer het Zuiden een van de bases van de welvaart van het Noorden in gevaar brengt, herinnert het Noorden zich plots dat het Zuiden bestaat."

Galeano: Het Zuiden houdt op te bestaan

"In dit opzicht spreekt het voor zichzelf wat er met Latijns-Amerika gebeurt. Eind 1989 stond Oost-Europa op zijn kop, maar er waren ook verkiezingen in een aantal landen in Latijns-Amerika. Niet alleen was er een opleving van de democratie in Oost-Europa, ook in Latijns-Amerika. Maar van die van Latijns-Amerika heeft nooit iemand iets gehoord. Van de grote Amerikaanse networks besteedde CBS geen enkel woord of beeld aan de verkiezingen in Chili en Brazilië, NBC trok 9 seconden uit voor Chili en 24 voor Brazilië. Latijns-Amerika is een onzichtbaar rijk geworden, bewoond door eveneens onzichtbare mensen. Wij bestaan niet. Bestonden we vroeger wel dan was het als een bedreiging. We bestonden toen Cuba een dreiging was, of toen Nicaragua dreigde een besmettingshaard voor opstanden in heel Midden-Amerika te worden. Nu die dreigingen zijn gedoofd, houdt Latijns-Amerika op te bestaan."

Interview met professor Emmer in Mare: het Zuiden speelt geen rol

Een wereldomvattend systeem waarin Europa, als een spin in het web van de wereldhandel, de aan de rand gelegen gebieden stelselmatig uitzuigt. Emmer en zijn collega Wesseling wijzen dit idee volledig af. Samen vormen zij de Leidse School van historici. Volgens Emmer heeft het Westen zijn industriële revolutie dus niet te danken aan zijn koloniale expansie. Hij ziet Europa meer als een soort Baron von Münchhausen, dat zich aan haar eigen haren uit het pre-industriële economische moeras trok. "De expansie heeft op zijn hoogst wat nevenverschijnselen gehad die tijdens de industriële revolutie goed van pas kwamen, zoals de ontwikkeling van het verzekeringswezen en de banken. Beslissend is dat niet geweest." Maar is de Europese expansie-drift dan niet ten koste gegaan van de andere continenten? Emmer veegt ook dat argument van tafel: "Vooral in het geval van Afrika wordt altijd gesteld dat Europa daar grote invloed heeft gehad maar als de slavenhandel er niet geweest was zouden er hoogstens een paar miljoen Afrikanen meer geweest zijn, maar veel verschil zou dat niet gemaakt hebben." De these dat Europa is rijk geworden door de uitbuiting van de rest van de wereld is voor Emmer dan ook niet houdbaar.

"De buiten-Europese handel stelde ook na 1870 verdacht weinig voor. De investeringen gingen in die tijd allemaal naar de Verenigde Staten, Australië, Nieuw-Zeeland en Zuid-Afrika. De producten die Europa importeerde kwamen voornamelijk uit die gebieden."

Interview met professor Emmer in Mare: emigratie

Emmer besloot zijn oratie met de opmerking dat het succesverhaal van de meer dan 50 miljoen Europeanen, die via emigratie hun eigen lot en dat van Europa verbeterd hebben, niet vergeten mag worden nu Europa zelf immigratieland is geworden. Emmer ziet de ontwikkeling van Europa - en daarmee Nederland - tot een immigratiegebied niet als een probleem: "Je moet niet gaan ronselen, zoals in het verleden wel is gebeurd. Maar de mensen die hier zelf naar toe komen uit echte immigratie-motieven komen onze economie alleen maar ten goede. Dat zijn vechtersbazen, die alles willen aannemen om een beter bestaan op te bouwen. In Frankrijk worden de auto's en de wegen gebouwd door gast-arbeiders. We kunnen niet meer zonder. Er is ook hier veel werk dat geen Nederlander meer wil doen."

Betekent dit dat het toelatingsbeleid maar versoepeld moet worden? Emmer vindt van niet: "Ik denk dat we het zo moeten laten. Blijf maar tot het laatst tegen die mensen zeggen: 'We willen jullie niet.' Maar diegenen die er toch in slagen om er doorheen te komen, moeten we de goodwill tonen die de Europese emigranten destijds ook hebben gekregen."

Chomsky over intellectuelen

"De rol van intellectuelen is dat ze halve vragen stellen, namelijk alleen die vragen die de machtsstructuren weerspiegelen en bevestigen, en niet de vragen die de macht ondermijnen. Oost-Europa wordt gecontroleerd, door de Sovjet-Unie, Centraal-Amerika en een groot deel van Latijns-Amerika door de Verenigde Staten. Voor wie niet tot de gedisciplineerde Westerse cultuur behoort is de gelijkenis tussen beide fenomenen bijzonder treffend en dramatisch. In Oost-Europa ging de Muur neer. In Centraal-Amerika werd er in diezelfde jaren ook gestreden voor vrijheid en democratie, maar die opstanden zijn met geweld neergeslagen. Centraal-Amerika kende een uitbarsting van moord en vernietiging, onrechtstreeks georganiseerd door de VS en de Westerse bondgenoten zoals België en Nederland. Het doel was alle volksbewegingen te vernietigen, alle kansen op democratie en sociale rechtvaardigheid en vrijheid te elimineren. Dat is gelukt. In het afgelopen decennium zijn er in Centraal-Amerika duizenden en duizenden mensen omgebracht op een manier die sterk aan Pol Pot doet denken. Allemaal te danken aan de VS en de Westerse bondgenoten. In de rest van Latijns-Amerika is hetzelfde gebeurd, zij het in iets mindere mate. We hebben dus twee illustraties van hetzelfde historische fenomeen: zolang er een centrale macht is, zijn de kansen op vrijheid en rechtvaardigheid beperkt. Wat kunnen we hieruit besluiten omtrent de rol van intellectuelen en hun verhouding tot de politiek? Dat intellectuelen de macht dienen. Zij vragen immers alleen wat er gebeurt wanneer de macht van het andere kamp ondermijnd wordt, niet wat er gebeurt wanneer onze machthebbers elders de rol van bezetter blijven spelen. Die bezetting heeft op grote schaal rampen en ellende veroorzaakt. Iedereen die niet tot de gedisciplineerde Westerse kringen behoort ziet dat meteen."

Chomsky: kapitalisme in Latijns-Amerika

"Het afgelopen decennium was desastreus voor de democratie en voor het kapitalisme was het een absolute catastrofe. Kijk maar naar de regio's waar de VS en de bondgenoten invloed uitoefenen. Latijns-Amerika, het Midden-Oosten, Afrika. Dat zijn de regio's waar de VS en de bondgenoten het kapitalisme hebben uitgeprobeerd en waar ze ook de politieke ontwikkelingen konden beïnvloeden. Nou, dat is een ontzaglijke catastrofe geworden. Oost-Europa mag er benard aan toe zijn en de Russen zullen best wel grof geweest zijn, maar vergeleken bij Latijns-Amerika stellen ze het er lang niet slecht. Neem Centraal-Amerika, de Caraïbische eilanden, waar de VS al lang grote invloed uitoefenen. Gebieden met grote rijkdommen. In de achttiende eeuw was West-Indië het rijkste deel van de wereld. Nu is het een van de gruwelijkste nachtmerries op de planeet. Ongelooflijke armoede, hongersnood en ellende, moorden, martelingen en slachtpartijen op een schaal die je elders in de wereld nauwelijks kunt voorstellen. That's capitalism for you. In de jaren 80 is het almaar erger geworden. Ook voor de democratie was het een bijzonder destructief decennium. Op het einde van de jaren 70 ontstonden er in de gruwelregime's in Centraal-Amerika allerlei verzetshaarden. Daar werd gewelddadig op gereageerd door de VS, met steun van de bondgenoten. België leverde met plezier de wapens. Dat is een onvoorstelbare, door mensen veroorzaakte catastrofe, een vernietigende nederlaag voor de democratie en een rampzalig voorbeeld van wat kapitalisme is. Dat waren dus de jaren 80. Zo worden ze wel niet beschreven in het Westen, maar ja, het is ook geen prettige voorstelling. Het is altijd een beetje vervelend van een spiegel te vernemen hoe je er werkelijk uitziet."

Galeano: Latijns-Amerikaanse identiteit

"Ik geloof niet dat de veranderingen voor ons uit het Noorden zullen komen. Het Noorden heeft een uitgeputte boodschap, die niets nieuws genereert. Het Zuiden is in grote mate de klos door zijn eigen apen- en papagaaien gedrag: alleen in staat te imiteren en niet te creëren. Het ziet de echo aan voor zijn eigen stem, en de stem van een ander voor zijn eigen stem, het lichaam van een ander voor zijn eigen lichaam. Ik geloof niet dat dat ons lot is, maar we zitten er wel mee opgezadeld. We zijn de klos omdat wij ons zo gedragen, maar ik weiger te geloven dat we zo zijn. Er zijn bronnen van creatief denken hier, die ontwikkeld zouden kunnen worden zonder dat er een straf op staat."

Het symposium en de verdere campagne

En, heeft het gesmaakt? De rol van het Zuiden werd op het symposium natuurlijk veel verder uitgewerkt. Ook in het verdere verloop van de campagne van "Emancipation e Identidad de América Latina: 1492-1992" over de hele wereld zullen de rol van de wetenschap (van die zeikerds als Emmer), en van het kapitalisme, de media en de invloed die deze hebben op het zelfbeeld van de mensen in Latijns-Amerika nog vaak aan de orde komen. In Nederland zijn diverse organisaties bezig met het opzetten van een Nederlandse campagne.

Het is belangrijk het bestaan van het Zuiden te blijven benadrukken, en niet mee te gaan in het werk van de bewustzijns-industrie die haar bestaan tracht te verdoezelen. Mensen als Emmer doen constant pogingen in die richting en proberen de relevantie van het Zuiden voor onze welvaart onder het kleed te vegen. Jammer voor hem, maar mensen als Eduardo Galeano en Noam Chomsky, beiden van "Emancipation e Identidad", blijven op het bestaan van het Zuiden wijzen. En ons met onze neus op onze rol in hun armoede drukken.

Bronnen:

• De Volkskrant, 31 augustus 1991 (Galeano)
• Mare, 29 augustus 1991 (Emmer)
• Symposium brochure (Chomsky).

Kolonialisme een succesverhaal?

In Mare nummer 2 van 21 augustus bestrijdt de hooggeleerde historicus Emmer Europa's koloniale uitbuiting. In zijn oratie sprak hij over het succesverhaal van 50 miljoen Europeanen die in de loop der eeuwen via emigratie hun eigen lot verbeterd hebben. Hun succesverhaal is volgens ons een al 500 jaar durende nachtmerrie voor de inheemse volkeren van de 3 continenten Amerika, Afrika en Azië. Alleen al in Noord- en Zuid-Amerika stierven als gevolg van dit succesverhaal direct en indirect meer dan 100 miljoen Indianen, (zeer voorzichtige schatting). Dat de blanke historicus, uiteraard een koele en afstandelijke wetenschapper, partij kiest voor blanke Europeanen blijkt ook uit zijn visie op slavenhandel (overigens: 15 miljoen slachtoffers): "Als de slavenhandel er niet was geweest zouden er hoogstens een paar miljoen Afrikanen meer geweest zijn, maar veel verschil zou dat niet uitgemaakt hebben."

Een leuke redenering: "Als de gaskamers er niet geweest waren zouden er hoogstens een paar miljoen joden, zigeuners, homo's enzevoorts, meer geweest zijn, maar veel zou dat niet uitgemaakt hebben."

Terwijl volgens Emmer Europa weinig voordeel had van zijn veroveringen, werd er, zoals ook hij opmerkt, vooral handel gedreven met de VS, Australië, Nieuw-Zeeland en Zuid-Afrika, laat ons nu denken dat deze landen blanke gebieden zijn geworden als gevolg van diezelfde "succesvolle" Europese veroveringen en uitroeiingen?!

Ondanks dit alles spreekt Emmer toch over de morele schuld van Europa die volgens hem vereffend moet worden, zolang dat onze economie ten goede komt. Terwijl de 50 miljoen Europeanen vrijelijk hebben kunnen emigreren, wil hij nu de weinige immigranten en vluchtelingen die het lukt om Europa binnen te komen, de "goodwill" tonen om... tsja, wat eigenlijk... vuilnis op te mogen halen, bloembollen te pellen en werkkamers van blanke historici te mogen schoonmaken. Immers, zoals ook blijkt uit het affiche in de werkkamer van Emmer (te zien op de foto bij het artikel), "Keine Hälfte der Welt kann ohne die andere Hälfte der welt überleben".

Terug