De Peueraar 21, mei 1992

Auteur: Ellen de Waard e.a.

Over het krokante laagje van de tolerantie

Sinds enige tijd worden de gemoederen in het Leidse onderwijswereldje verhit door het zogenaamde Leidse ei. Het plan probeert een oplossing te geven voor het probleem van 'zwarte' en 'witte' scholen in Leiden-Noord en de Kooi. In de afgelopen jaren is er een situatie gegroeid dat er op sommige scholen nagenoeg alleen nog maar allochtone kinderen zitten, de zogenaamde zwarte scholen, en op andere scholen bijna alleen maar kinderen van Nederlandse afkomst, de witte scholen genaamd. We gaan in op de achtergrond van het Leidse ei en de concrete voorstellen. We laten een aantal mensen aan het woord die hun mening over het plan geven. Tot slot plaatsen we het Leidse ei tegen een maatschappelijke en politieke achtergrond.

Op 29 januari werd er door enkele schoolbesturen en gemeenteambtenaren het zogenaamde Leidse ei gepresenteerd. Het plan beoogt een oplossing te geven voor het fenomeen van zwarte en witte scholen in enkele Leidse wijken en tevens de beheersing van de Nederlandse taal van allochtone kinderen te verbeteren door middel van een speciaal op hen gericht lesprogramma. Het Leidse ei voorziet in het lesgeven aan allochtone kinderen op een aparte school, de zogenaamde beginnersschool. Allochtone kinderen, die geen of slecht Nederlands spreken, kunnen van hun derde tot hun zevende jaar apart onderwijs krijgen. Het is de bedoeling dat deze kinderen, met name van Turkse en Marokkaanse afkomst, in maximaal 4 jaar een goede beheersing van de Nederlandse taal krijgen. In groep 4 (dus de tweede klas van het vroegere lagere schoolsysteem) komen de allochtone kinderen weer bij de Nederlandse kinderen in de klas. Ze worden verspreid over de overige scholen van de wijk om een nieuwe concentratie van allochtone kinderen te voorkomen en het fenomeen van zwarte en witte scholen teniet te doen.

Zwarte en witte scholen zijn de benamingen voor scholen waarvan de leerlingen met name van allochtone respectievelijk van autochtone (Nederlandse) afkomst zijn. In de wijken Leiden-Noord en de Kooi wonen relatief veel allochtonen in verhouding tot andere wijken. Net als in de rest van Nederland worden allochtone kinderen met name naar de openbare scholen in de wijk gebracht. Veel van die kinderen hebben extra aandacht nodig door de taalachterstand. Door de aanwezigheid van deze kinderen krijgen ouders van Nederlandse afkomst het idee dat de aandacht voor hun kinderen afneemt. Zij besluiten daarop hun kinderen naar een andere school in de wijk te sturen. Dit zijn meestal rooms-katholieke of protestant-christelijke scholen. Ouders van allochtone kinderen willen hier niet bij achterblijven en brengen hun kinderen ook naar deze scholen. Vervolgens worden de Nederlandse ouders weer bezorgd over de onderwijskwaliteit en brengen hun kinderen naar scholen buiten de wijk. Op den duur blijven er in Leiden-Noord en de Kooi alleen nog maar kleine schooltjes over die, gezien de huidige schaalvergroting in het onderwijs, uiteindelijk het hoofd niet boven water zullen kunnen houden. Paul Vedder, docent interculturele pedagogiek aan de Leidse universiteit, is van mening dat dit laatste de belangrijkste drijfveer is achter het Leidse ei.

De makers van het plan presenteren het Leidse ei echter met het argument dat het aparte onderwijs ten goede zou komen aan zowel allochtone kinderen, omdat ze dan specifieke aandacht krijgen voor het verwerven van het Nederlands, als aan Nederlandse kinderen, die op deze manier geen ondergeschoven kindjes worden.

De voornaamste kritiek op het Leidse ei die in de kranten is terug te vinden betreft het feit dat er een aparte school komt in plaats van alleen maar aparte klassen die de beoogde integratie en de natuurlijke taalverwerving door het spelen met Nederlandse kinderen bemoeilijkt.

Gesprek met Nourdin Tchiche (tweetalige Marokkaanse-Nederlandse leerkracht). Waarom denk je dat het Leidse ei bedacht is?

"Er zijn in Leiden-Noord en De Kooi 6 basisscholen: 3 openbare, 2 protestant-christelijke en 1 rooms-katholieke. Hiervan kun je er 2 zwart, 2 wit en 2 gemengd noemen. Veel Marokkaanse ouders willen hun kinderen niet op de zogenaamde zwarte scholen hebben omdat ze denken dat hun kinderen daar geen goed onderwijs krijgen. Deze scholen worden dan ook met opheffing bedreigd bij gebrek aan leerlingen. Je ziet echter dat witte ouders hun kinderen van de gemengde scholen afhalen op het moment dat er veel zwarte kinderen bijkomen. Een andere reden voor het Leidse ei is dat de kennis die zwarte scholen hebben over het onderwijs aan zwarte kinderen verloren gaat. De kinderen gaan naar andere scholen waar die kennis ontbreekt. Dit zijn althans de redenen die de beleidsmakers gaven bij de presentatie van het plan."

Denk je dat het in de huidige situatie een goede oplossing is?

"Ik vind het op zich een goed idee. Zwarte kinderen zitten nu ook op een zwarte school en het maakt dus eigenlijk niet uit als ze nu op de zogenaamde beginnersschool alleen met zwarte kinderen komen te zitten. Nu zitten zwarte kinderen 8 jaar op een zwarte school. Met het Leidse ei wordt dat maximaal 4 jaar. Zodra een kind het niveau van witte kinderen bereikt heeft kan het al naar een van de andere scholen. Op dit moment is het in de gemengde klassen zo dat de leerkracht of de meeste aandacht aan de witte kinderen geeft of juist aan de zwarte kinderen. Er is altijd 1 groep die tekort gedaan wordt. Er is overigens onderzoek in Rotterdam gedaan naar de prestaties van kinderen op witte en zwarte scholen. Daaruit kwam naar voren dat er geen verschil is tussen de twee soorten scholen qua schoolprestaties. Het gaat hierbij om een vergelijking van kinderen uit de lagere sociaal-economische klassen onderling.

Ik vermoed echter dat de gemeente deze zwarte kinderen alleen in het Nederlands les wil geven terwijl ik denk dat het beter is ze in hun eigen taal les te geven zodat ze in ieder geval een goed begrip van taal en rekenen kunnen krijgen. Daarnaast kan je dan intensief Nederlandse les geven. Het blijkt nu immers ook niet te werken om ze alleen Nederlandse les te geven. Ik zet echter nog wat vraagtekens bij het plan. Hoe is het voor de kinderen zelf om na 4 jaar opeens van school te moeten veranderen en verdeeld te worden over andere scholen? Hoe vinden ze aansluiting bij de witte kinderen? Welke garantie is er dat de zwarte kinderen in 4 jaar tijd hetzelfde niveau hebben als witte kinderen? Welke garantie is er dat witte ouders niet alsnog hun kinderen van school halen op het moment dat de zwarte kinderen erbij komen? Voor het overige is het plan nog heel vaag. Ouders kunnen hun kind op vrijwillige basis naar de aparte school brengen maar het is helemaal niet duidelijk of ouders van zwarte kinderen daar iets voor voelen. Migranten en zelforganisaties zijn namelijk helemaal niet betrokken bij de plannen en waren dus ook niet op de hoogte wat er achter gesloten deuren besproken werd. Opeens was het plan er. Er zijn naar aanleiding daarvan wel ideeën naar voren gekomen en suggesties gedaan maar ik heb geen idee of daar iets mee gedaan wordt."

Interview met Mohammer Güner van HTIB, een organisatie van Turkse arbeiders, over het Leidse ei. Waarom denk je dat het Leidse ei bedacht is?

"Omdat door het huisvestigingsbeleid de meeste allochtonen op een paar plaatsen in Leiden wonen. En door de economische situatie van allochtonen, de meeste zijn gedwongen op de plaatsen te wonen waar goedkope woningen zijn, en dan kom je al snel in bijvoorbeeld de Kooi terecht. Als allochtonen vooral op een paar plaatsen wonen dan gaan daar de kinderen natuurlijk naar school en zitten er veel kinderen van Marokkaanse of Turkse afkomst op de scholen in deze wijken. De gemeente is hier verantwoordelijk voor omdat zij over het huisvestigingsbeleid gaat. Ze zou meer autochtone Nederlanders kunnen motiveren om in de noordelijke wijken van Leiden te gaan wonen, nu trekken deze mensen juist weg uit de noordelijke wijken. Het is hard nodig dat autochtonen meer informatie krijgen over de positie van allochtonen, en hun verschillende culturen en religies. De allochtone ouders zouden voorlichting moeten krijgen over het christelijk onderwijs. Nu doen allochtone ouders hun kinderen vooral op openbare scholen, omdat ze niet weten hoe christelijk het christelijk onderwijs is. Het belangrijkste vind ik dat met de ouders aan een beleid gewerkt wordt, niet achter gesloten deuren zoals dat nu gebeurt."

Denk je dat het Leidse ei in de huidige situatie een oplossing is?

"Nee, bijles voor de kinderen die dat nodig hebben zou net zo goed kunnen werken. Als kinderen op jonge leeftijd gescheiden worden dan leren ze elkaar niet op een ongedwongen manier kennen, terwijl dat heel belangrijk is. Het Leidse ei is ook een slecht idee omdat de allochtone kinderen hun eigen taal met elkaar zullen praten, wat slecht is voor hun taalontwikkeling van het Nederlands. Tevens zullen de kinderen die van de zwarte scholen komen een stempel opgedrukt krijgen, dit zal ervoor zorgen dat ze doorverwezen worden naar het lager beroepsonderwijs. Ik denk dat de overheid er belang bij heeft dat er mensen blijven die het ongeschoolde en slecht betaalde werk doen. Dit is een reden om allochtonen in het onderwijs niet "teveel" kansen te geven. Daarom vertrouw ik er niet op dat allochtone kinderen als ze bij elkaar zitten beter onderwijs zullen krijgen. Juist het feit dat ze bij elkaar zitten maakt ze extra kwetsbaar, met een beleidsmaatregel over zwarte scholen kun je heel veel allochtone kinderen benadelen."

Interview met Hassan, een Marokkaanse jongere. Vind je het Leidse ei een goed plan?

"Het heeft voor- en nadelen. De nadelen zijn dat je pas als je zeven jaar bent in direct contact komt met Nederlandse kinderen, en de Nederlandse cultuur komt. Tot die tijd ben je erg geïsoleerd en daarna, op een gemengde school, zal je erg moeten wennen. Positief aan een aparte school is de extra aandacht die je daar kan krijgen voor taalproblemen. Zelf had ik niet zoveel moeite met de Nederlandse taal. Toen ik op school kwam kon ik nog geen Nederlands, maar na 6 maanden had ik het wel door, kinderen leren erg snel. Zeker doordat je ook speelt net Nederlandse kinderen, dit zullen de kinderen op een aparte school wel missen.

Ik denk niet dat aparte scholen iets kunnen veranderen. De verschillen tussen mensen worden al jong in je hoofd gepompt, dat gaat er niet meer uit, iedereen blijft hetzelfde. Op de arbeidsmarkt zal het ook altijd hetzelfde blijven, wij zullen altijd dezelfde baantjes krijgen."

Interview met Tik Ho Ong en Martine Leewis van Meldpunt Discriminatie: Vind je het Leidse ei een goed plan?

Tik Ho Ong: "Nee, aparte les is goed, aparte scholen niet. De scheiding van de zwarte en witte scholen zal een voedingsbodem zijn voor discriminatie. Dit omdat je geen contact met elkaar hebt, en elkaar dus ook niet zal leren kennen. Dat er nu al sprake is van zwarte en witte scholen geeft aan dat er met de samenleving iets niet in orde is."

Martine: "Nee, uit onderzoek is gebleken dat een uur extra taalles per dag het minst traumatisch is voor kinderen. Natuurlijk is dat ook niet leuk maar het is wel het beste. Het probleem met allochtone kinderen in het onderwijs heeft niet alleen te maken met het slecht beheersen van de Nederlandse taal, maar ook met de houding van de leerkrachten. Zij geven, bij gelijke prestaties, allochtone jongeren gemiddeld een lager advies dan de autochtone jongeren. De Marokkaanse meiden worden vaak automatisch doorgestuurd naar de huishoudschool. En de Cito-toetsen zijn inhoudelijk teveel op autochtone jongeren gericht, ook jongeren die de Nederlandse taal goed beheersen begrijpen vragen daardoor niet. Leerkrachten zouden beter voorgelicht moeten worden over de positie van allochtone jongeren. En, los daarvan, is het belangrijk dat scholen met veel allochtone jongeren niet gelijk een slechte naam krijgen, alle scholen voldoen immers aan dezelfde eisen. Dit zou mensen verteld moeten worden."

Blanke arrogantie

In de verschillende interviews komt het ook al naar voren: je kunt het Leidse ei niet beoordelen zonder de rest van de samenleving erbij te betrekken. Scholen staan niet in een maatschappelijk vacuüm maar zijn een weerspiegeling van die maatschappij. Het is een illusie dat het Leidse ei de positie van allochtonen in de samenleving zou verbeteren, terwijl de tweedeling van de samenleving steeds verder doorzet. De crisispolitiek die vanaf het begin van de jaren tachtig wordt gevoerd heeft de positie van de onderste lagen van de samenleving steeds verder verzwakt en die van de rijken versterkt. De mogelijke onvrede hierover wordt gekanaliseerd in een toenemend racisme dat door de overheid wordt gestimuleerd.

Het ontstaan van zwarte en witte scholen vindt hierin haar oorzaken en is een uiting van de zich verscherpende tweedeling in de samenleving. Zwarte en witte scholen zijn een overduidelijk bewijs dat er behoorlijk wat mis zit in deze samenleving. Een bewijs dat er onder het krokante laagje van de Nederlandse tolerantie een samenleving schuil gaat waarin racisme een structureel probleem is en allochtonen zijn veroordeeld tot de armere wijken en slechtere baantjes. Op dit soort bewijzen zit de overheid natuurlijk niet te wachten omdat daarmee haar functioneren ter discussie wordt gesteld. Dus gaat ze naar oplossingen zoeken en komt met het Leidse ei op de proppen.

Het Leidse ei dat niet ter discussie stelt dat witte ouders hun kinderen van scholen halen waar veel allochtone kinderen op zitten. Het Leidse ei dat niet ter discussie stelt dat veel allochtone ouders hun kinderen naar witte scholen sturen omdat het onderwijs daar beter zou zijn. Het Leidse ei dat niet de crisispolitiek en het racisme ter discussie stelt.

Nee, het Leidse ei legt de oorzaken van problemen bij de allochtonen zelf en versluiert daarmee de werkelijke oorzaken. Want, zegt de overheid, ze hebben een taalprobleem. Natuurlijk, als je geen Nederlands spreekt of verstaat zul je moeilijk op een Nederlandstalige school kunnen meedraaien en is extra Nederlandse les belangrijk. Taal leer je echter het snelst in de dagelijkse omgang. En waarom is het eigenlijk nooit een probleem als er voor Engelsen die hij het Space-centrum in Valkenburg werken, speciale Engelse scholen worden opgezet? Precies, dat zijn witte mensen met een paar keer modaal inkomen en politieke macht.

Het onderwijs is er op gericht mensen af te leveren voor de arbeidsmarkt en is er naar gestructureerd om de verschillende lagen op die arbeidsmarkt van personeel te voorzien. Aan de toenemende vraag naar flexibele en ongeschoolde arbeid zal ook moeten worden voldaan, en zeker met de huidige stemmingmakerij tegen allochtonen is het niet denkbeeldig dat met name de zwarte scholen die zullen moeten gaan leveren. En wat is er eenvoudiger dan nog even wat extra te bezuinigen op een zwarte school? Zij mogen immers toch niet stemmen?

In plaats van de tweedeling in de samenleving te structureren kam er beter gewerkt worden aan anti-racistisch onderwijs, les over verschillende culturen en bijvoorbeeld de kruistochten ook eens van de andere kant te belichten. In plaats van goedgelovige ridder die het christendom onder de barbaren gingen verkondigen, als rooftochten in de Arabische wereld die gepaard gingen met moord en verkrachting. Dat kan misschien op lange termijn de blanke arrogantie verminderen, die ook ten grondslag ligt aan het feit dat de gemeente zo'n plan dropt zonder de allochtonen zelf om hun mening te vragen!

Terug