De Peueraar 51, november 1994
Auteur: Gerard J. Telkamp
Dogma of vrijheid
Het stuk "Dogma of vrijheid" troffen wij aan in nummer 27 van het ledenblad "Zout in de pap" van GroenLinks Leiden. Het is een bijdrage van Gerard J. Telkamp aan de al geruime tijd lopende discussies tussen diverse mensen van GroenLinks en De Invalshoek. Met klammheimliche Freude presenteren we je zijn bijdrage.
Als voorbereiding op de gezamenlijke discussie-avond (9 september) "Pluche of marge" van Zout in de Pap en De Peueraar diende een 'leesmap met achtergrondartikelen', co-publicatie en bijlage van beide bladen, inclusief elf pagina's polemiek contra GroenLinks Leiden: tegen GroenLinkser Cor Smit, die de gemeentelijke campagne 'Leiden, stad van vluchtelingen' verdedigde, tegen GroenLinks Leiden, dat medeplichtig zou zijn aan een complot om vrijwilligers van politiek informatiecentrum de Invalshoek in loonslavernij te brengen, en tegen GroenLinkser Gerard van Hees, die wat kanttekeningen zette bij het standpunt van "De mensen van ...De Invalshoek" over instandhouding van linkse structuren met behoud van uitkering. Deze bladzijden lijken mij voldoende om een indruk te krijgen van de visies van de zich buiten- en "zelfs" anti-parlementair noemende auteurs van De Invalshoek.
Mijn conclusie luidt dat de gedachtegang van De Invalshoek gekenmerkt wordt door een combinatie van de meest negatieve en contraproductieve elementen van de sektarische bloedgroepen die in GroenLinks samenkomen: het star dogmatische anti-kapitalistisme/pseudo-marxisme van de PSP; de anti-grote monopoliesretoriek en het "wie niet voor ons is, is tegen ons" van de CPN; en ten slotte de utopische solidariteitspreken van de PPR en EVP. Ik zet het hier wat karikaturaal neer. Bij de geschriften van De Invalshoek/de Peueraar weet je ook nooit waar de grenzen liggen tussen analyse, protest en satire. Ik zet me ook niet volledig af tegen mijn eigen verleden en dat van GroenLinks, want oude en nieuwe politieke sekten hebben, net als de stiefkinderen van het christendom, het voordeel dat ze op zwakke en verwaarloosde aspecten wijzen van de organisaties die ze bekritiseren.
In mijn ogen is het collectief van De Invalshoek dus een linksige sekte. En met een sekte wil ik best op deelterreinen zakelijk samenwerken, maar optrekken binnen een gezamenlijk ideologisch "links perspectief" en daarover voortdurend aangesproken worden, dat lijkt met wat veel van het goede. Dat zou namelijk neerkomen op uitlevering aan een groep die van het buiten- of anti-parlementaire handelen een ideologie maakt en tegenover parlementaire partijen (en die lopen wel eens het risico bestuursverantwoordelijkheid te moeten dragen, zelfs een van nature oppositionele partij als GroenLinks) de houding aanneemt van "Het is nooit goed, of het deugt niet". Het jaren zeventig-vormingswerk-anti-kapitalisme van de Invalshoek komt bij mij dan ook over als eendimensionaal (om maar geen lelijker woorden te gebruiken), terwijl men ook de stellige indruk wekt dat anderen het eerst met hun analyse eens moeten zijn voor er van gelijkwaardige samenwerking sprake kan zijn.
Toch is de verleiding groot met hen in polemiek te gaan. Schrijftalent kan ze namelijk niet worden ontzegd, terwijl de stukken ook dwingen tot tegenspraak, aanvulling en nuancering. In willekeurige volgorde een paar puntjes dus maar, juist die betreffende hun "internationale" anti-kapitalistische "linkse" rode draad.
1) De Pilgrimfathers in Leiden mogen niet als voorbeeld in een voorlichtingscampagne worden gebruikt, want ze roeiden in Amerika Indianen uit, enzovoorts. Ik voeg er graag aan toe dat het in zekere zin nog erger was, want de protestantse puriteinen in Massachusetts vormden een onverdraagzaam stelletje onder elkaar, compleet met brandstapels na heksenprocessen (vergelijk Arthur Millers toneelstuk De Vuurproef). Het verschijnsel dat onderdrukten onderdrukkers worden is zo oud als de wereld. Vergelijk Nederland tegen nazisme en Indonesië, de joden in de Tweede Wereldoorlog en de bezette gebieden, vele dekolonisatie- en bevrijdingsbewegingen, het lot van Castro's revolutie, enzovoorts. Maar dat alles doet aan de eerdere onderdrukking geen tittel of jota af.
2) De vluchtelingen die hier zitten komen "een heel klein beetje van de welvaart opeisen die het Westen van het Zuiden heeft gestolen" enzovoorts (en nog meer anti-kolonialistische = anti-kapitalistische retoriek). Welnu, de Iraniërs, Irakezen, Tamils, ex-Joegoslaven, Somaliërs, enzovoorts komen hier niet uit anti-kapitalistische rancune tegen ons kapitalisme of tegen hun eigen perifere positie in het kapitalistische wereldsysteem, maar omdat ze in eigen land vervolgd worden, oorlogsslachtoffer zijn, soms zelf op de puinhopen zitten van een mislukte variant van socialisme enzovoorts.
3) "Als het kapitalisme een hart heeft, dan klopt het hier, in het centrum van het systeem" (= Leiden, Nederland, het Westen). Och arme, ik mocht willen dat dit hart wat sneller zou kloppen in mijn sleutelstad. Ik ben blij met het gezicht op Fokker Space & Systems vanuit mijn slaapkamerraam, al vermoed ik dat deze binnenkort niet meer Nederlandse firma gedeeltelijk en indirect nog steeds de defensie-industrie ten goede komt. Maar verder kloppen de harten toch vooral in Tokio, Taiwan, Shanghai (!), Hongkong, Singapore enzovoorts, plaatsnamen die men in de o zo regionale Peueraar niet tegenkomt.
Is GroenLinks dan niet (meer) anti-kapitalistisch, ben ik dat zelf niet meer? Tja, als het gaat om de inspirerende schildering van utopische landschappen of - heel concreet - de slinger die te ver terug dreigt te zwaaien richting 19de-eeuwse nachtwakersstaat, ja dan. Maar dan wel sine ira et studio, zonder blinde vooringenomenheid en klammheimliche Freude dat deze kapitalistische verzorgingsstaat naar de knoppen gaat door wanbeheer en misbruik. Geen theoretisch toejuichen van Verelendung en doemdenken. Het kapitalisme als oer-verklaringsgrond van al het slechte en het gelijkstellen van "links" aan anti-kapitalisme-klaar-is-kees spreken mij niet meer aan. Daarvoor zie ik hier en elders te veel ellende die niet door kapitalisme maar door (bijvoorbeeld) fundamentalisme, nationalisme, tribalisme, obscurantisme, gewone machtswellust en nog zo wat meer wordt veroorzaakt.
En wat is dan voor mij de koers links waarop de "linkse beweging" zich moet richten? Een simpele poging maar. Links is het streven naar het scheppen binnen redelijke en zedelijke grenzen van gelijkheid van kansen op een volwaardig menselijk bestaan voor zoveel moge-lijk mensen, nu en in de toekomst, en - als dat streven onvoldoende resultaat blijkt te hebben - het corrigeren van de nog bestaande ongelijkheid (in macht, inkomen, vermogen, enzovoorts), eveneens binnen redelijke en zedelijke grenzen.
Oppervlakkig gezien zouden de meeste democratische partijen in Nederland de eerste helft van deze omschrijving kunnen onderschrijven, in de praktijk niet veel meer dan de helft van het paarse kabinet. De tweede helft acht ik specifiek op "klassiek links" van toepassing. Voor de wezenlijke dubbele toevoeging "binnen redelijke en zedelijke grenzen" ga ik als radicaal maar niet-dogmatisch links persoon te rade bij wetenschapslieden (ook kapitalistische) en allerlei vrijzinnig-vooruitstrevende levensbeschouwingen (humanisme, christendom) en baseer ik mij ook op de menselijke ervaring, die leert dat zelfs een oprecht streven naar gelijkheid altijd de kans loopt te vervallen in onderdrukking van vrijheid en in het scheppen van een samenleving waarin "some people are more equal than other people".