Lokaal Kabaal 10, november 1995
Auteur: Eric Krebbers
Prestatiedwang en racisme weer in de mode
In perioden van grote economische veranderingen wordt het Nederlandse "vreemdelingenbeleid" repressiever. In de jaren 30 registreerde, interneerde en deporteerde de overheid in Nederland wonende Chinezen. Tegenwoordig gebeurt hetzelfde met "illegalen". Het uitsluiten van migranten gaat steeds hand in hand met een ruk naar rechts en een hardere aanpak van "onproduktieve mensen". De maatschappelijke solidariteit neemt zienderogen af. Er moet gepresteerd worden om de economie te vernieuwen en wie niet werkt zal niet eten. De sociaal-democratie blijkt bij deze ontwikkelingen vaak een nare voortrekkersrol te vervullen.
Ieder tijdperk kent zijn eigen "vreemdelingenvraagstuk". De landen van herkomst van de migranten veranderen met de tijd; hun ontvangst in Nederland veel minder. De behandeling van de Chinezen in de jaren dertig zal velen dan ook bekend voorkomen.
In 1911 kwamen de eerste Chinese migranten naar Nederland. Ze werden als goedkope arbeidskracht geïmporteerd door de grote reders. De Chinezen werden veelal ingezet bij het zware stokerswerk aan boord van stoomschepen. In Rotterdam en Amsterdam ontstonden na verloop van tijd wijken vol armoedige Chinese pensions.
Chinezenprobleem
Ofschoon de nieuwkomers geen overlast bezorgden sprak de politie al snel van een "Chinezenprobleem". En de sterke arm stond daarin niet alleen. De nog kleine sociaal-democratische vakbond voor zeelieden ZVV vond dat de Chinezen snel moesten vertrekken. Ze zouden arbeidsplaatsen inpikken die volgens haar aan de Nederlanders toekwamen. De bond had het over "het gele gevaar" en in het verenigingsblad vroeg men zich zelfs af of Chinezen wel mensen waren. "Netelige vraag", zo luidde het zelf gegeven antwoord, "De Chinees is een mens die zich, als sociaal wezen, als mens tot het mensdom, in de eerste regels nog moet oefenen. Die er slechts op uit is om geld machtig te worden ten eigen nutte en die zich klakkeloos en geneuglijk laat gebruiken en uitbuiten om de belangen van de Europese arbeiders te schaden en tegen te staan."
Zulk racisme was ook in die tijd niet gewoon. De veel grotere anarcho-syndicalistische Algemene Nederlandse Zeeliedenbond (ANZB) vond het onzin de Chinezen zelf de schuld te geven van hun uitbuiting. "Zijn wij, beschaafde (?) westerlingen en alle blanke georganiseerde arbeiders niet zelve voor een groot deel de schuldigen? Worden in alle landen, waar Chinezen of Japanners of welke andere Oosterse rassen zich komen vestigen, deze niet stelselmatig geweerd uit de vakverenigingen?" De ANZB vond solidariteit met de migranten van het grootste belang en wilde de Chinezen onverkort als medearbeiders en klassegenoten accepteren.
Razzia's
Tijdens de crisis begin jaren dertig daalden de gages van de zeelieden voortdurend. De sociaaldemocratische bond nam het op voor de reders. Ze probeerde de zeelieden van staken te weerhouden en maakte de Chinezen tot zondebok. De bond kwam met de reders overeen om de Chinezen van werk uit te sluiten.
De handel in pindakoekjes bracht de Chinezen toen uitkomst. Uitgemergelde pindakoekjesverkopers werden een vertrouwd beeld in veel Nederlandse steden. De overheid begon een hetzecampagne en bracht hen in verband met misdaad en drugshandel. Justitie schreef in 1931 dat "Chinezen en ander Aziatisch ongedierte" moesten verdwijnen. De politie hield uitgebreide controles. Er werd een Chinezencentrale opgezet waarin personalia, foto's en vingerafdrukken van alle bekende Chinezen werden opgenomen. Deze registratie werd later gevolgd door uitgebreide razzia's. Overal in het land werden Chinezen opgepakt, in kampen gestopt en in de loop van de jaren dertig gedeporteerd naar Nederlands-Indië en China. De Japanners waren toen in China bezig miljoenen en miljoenen mensen uit te roeien. Slechts enkele Chinezen wisten uit handen van de Nederlandse politie te blijven.
Nieuwe bruggen
De Nederlandse overheid kampte in de jaren dertig met een "Chinezenprobleem", een "Zigeunerprobleem" en een "Jodenvraagstuk". Deze bevolkingsgroepen pasten niet in de plannen die de overheid koesterde om de economische crisis te overwinnen. Vandaar de acties tegen de Chinezen. Hun kleinschalige en oncontroleerbare ondernemingen moesten verdwijnen. Het lag namelijk in de bedoeling om "de economie te moderniseren". Dat wilde toen zeggen: "grootschaliger maken". De sociaal-democraten zaten niet in de regering maar hun ideeën gingen dezelfde kant op. De voorloper van de PvdA, de SDAP, wilde in 1934 de economie stimuleren met een soort voorvader van "Nederland Distributieland". Men pleitte voor "werkgelegenheidsplannen" zoals de aanleg van nieuwe bruggen, wegen en kanalen, nodig voor nieuwe grote fabrieken om hun produkten door heel Nederland te kunnen vervoeren.
Appels en peren
De geschiedenis van de Chinezen laat zien hoe de overheid in tijden van crisis en economische veranderingen omgaat met bepaalde bevolkingsgroepen. Rijst de vraag: is de vooroorlogse crisis vergelijken met de huidige? Is dat niet appels met peren vergelijken? Gaat het niet om heel verschillende tijden? Nee natuurlijk, het gaat om dezelfde tijd: de eeuw van de moderne industriële samenleving in ontwikkeling.
De sociaal-democratie is typisch een produkt van die samenleving. Deze 'progressieve' beweging heeft altijd de arbeidersklasse 'vooruit' willen brengen met behoud van de kapitalistische industriële samenleving. De sociaal-democratie was er zodoende altijd op gericht de onderkant van de maatschappij op te voeden. Dat maakte van de PvdA een ideaal instrument voor "bevolkingspolitiek", dat wil zeggen het kneden van de bevolking naar de veranderende behoeften van de industrie. De sociaal-democraten werden gewaardeerde partners in crime voor de rechtse chisten-democraten en liberalen.
Op zoek naar geld
Sinds de jaren 70 bevindt de economie zich opnieuw in een crisis. Er vinden wederom grote economische veranderingen plaats. De captains of industrie en de overheid gaan zich meer en meer richten op nieuwe technologieën zoals computers en biotechnologie. Reusachtige investeringen vinden plaats, niet alleen ter bevordering van die nieuwe technologieën, maar ook in nieuwe wegen en spoorlijnen en grotere vliegvelden en havens.
De miljarden voor al deze investeringen worden verkregen door werknemers harder te laten werken voor lagere lonen. Vooral aan de onderkant van de arbeidsmarkt vinden inmiddels mensonterende praktijken plaats. Er zijn verhalen bekend van illegalen die voor 2 (!) gulden per uur werken. De sociaaldemocratische FNV kijkt gewoon de andere kant op en laat de mensen aan hun lot over.
Ook overheidsbezuinigingen op de armere delen van de bevolking brengen geld in het laatje. Met de sociaal-democraten van de PvdA in de regering is het tempo van de bezuinigingen toegenomen.
Illegalendebat
Ook de huidige economische veranderingen gaan gepaard met vreemdelingenhaat. PvdA-voormannen als Kosto, Rottenberg en Peper namen drie jaar geleden het voortouw bij het onfrisse "illegalendebat." De toenmalige staatssecretaris Kosto was van mening dat illegalen moesten "verdwijnen". De discussie die daarop volgde werkte als katalysator en rechtvaardiging voor het rechtser wordend beleid.
Men speelt in op het alom aanwezige racisme en gebruikt de uitsluiting van illegaal gemaakte arbeiders om zoveel mogelijk maatschappelijke solidariteit te doorbreken. Men wil zo de bevolking rijp maken voor het idee dat niet iedereen dezelfde rechten heeft. En zeker niet op basisvoorzieningen, een minimum inkomen, onderwijs, gezondheidszorg en sociale zekerheid. Aan de hand van het asielbeleid introduceert de regering van liberalen en sociaal-democraten ook andere vernieuwingen: de legitimatieplicht, het koppelen van computerbestanden en extra gevangenissen waarin mensen worden opgesloten die niets anders hebben misdaan dan er eenvoudigweg te zijn.
Internering
Een van die nieuwe gevangenissen komt in Ter Apel in Noord-Nederland. Het betreft een "gecombineerde half- en geheel gesloten inrichting annex verwijdercentrum", waar vanaf volgend jaar circa 600 mensen bijeen zullen worden gebracht. Ze zullen in bedwang worden gehouden door een veelzijdig repressief systeem. Er zullen gewapende bewakingsdiensten komen, 5 tot 6 meter hoge hekken, toegangscontroles en bijna volledige bezoeksverboden. De bewaking zal de beschikking hebben over strafmaatregelen zoals het niet verstrekken van voedsel, gedwongen toediening van farmaceutica, isolatiecellen en kneveling. Er zal voortdurend een opstandbestrijdingsteam paraat staan. Soortgelijke kampen in Duitsland staan model voor Ter Apel. Daarvan is bekend dat bewakers de gevangenen mishandelen en soms met opzet medische zorg onthouden. In de deelstaat Noordrijn-Westfalen zijn al acht van deze kampen. Ook in Nederland zullen er meer volgen. Het massale opsluiten van "ongewenste vreemdelingen" heeft gevolgen voor iedereen. Want een overheid die zulke interneringskampen opricht is een mogelijke bedreiging voor grote delen van een bevolking. Zeker als die bevolking heeft geleerd dat bepaalde groepen zoals illegalen geen solidariteit waard zijn. Wie zijn de volgenden?
Selectie
Niet alleen migranten staan bloot aan een groeiende controle en selectie. We worden allemaal steeds meer gemeten aan onze productiviteit. De veranderende economie heeft snel inzetbare, hardwerkende en gezonde mensen nodig. Mensen die bereid zijn te verhuizen voor hun werk, mensen die gehoorzamen en meedenken met "het algemeen belang" of met de zaak.
Een aanzienlijk deel van de bevolking balanceert inmiddels voortdurend tussen aanpassing en buitensluiting. Tussen aan de ene kant integratie, inburgering, herintreding en arbeidsparticipatie en aan de andere kant ontslag, strafkorting, illegalisering, detentie en uitzetting. De sociaal-democratische bewindslieden lopen zeker niet achteraan bij het ontwikkelen van dit soort beleid.
Volgens de sociaal-democratie heeft iedereen de plicht om te presteren. "Onproductieven" worden dan ook steeds meer het onderwerp van wettelijke, economische en zelfs medische ingrepen. Er wordt een klimaat geschapen waarin de haat tegen "onproductieven" prima gedijt. Vrijwel alle werklozen zouden fraudeurs zijn en moeten daarom gekort worden. De groeiende afkeer van "onproductieven" leidt er verder bijvoorbeeld toe dat steeds meer gehandicapten via prenatale tests "voorkomen" worden. Hetzelfde geldt voor bejaarden. Zij zijn lastig en te duur en het is vast niet toevallig dat het kabinet-Kok zich sterk maakt voor euthanasie.
Les uit de geschiedenis
Het is zoals gezien niet voor het eerst dat getracht wordt een vernieuwing van de industriële samenleving mogelijk te maken door racisme te verbinden met een arbeids(prestatie)ethiek. De nationaal-socialisten voerden deze logica in de jaren 30 en 40 in heel Europa tot het bittere einde door. Zij combineerden razendsnelle economische vernieuwingen met systematische vernietiging van volgens hen "onproductieve" bevolkingsgroepen. De geschiedenis herhaalt zich nooit, maar we kunnen er wel van leren: wie zich niet verzet heeft bij voorbaat verloren.
De Leidse PvdA organiseert binnenkort twee ledenvergaderingen over "solidariteit" en "het asielzoekersvraagstuk". Actuele thema's waar de regeringspartij nogal mee worstelt.
Op 24 november krijgt de afdeling bezoek van Paul Kalma, de directeur van de Wiardi Beckmanstichting, het wetenschappelijk instituut van de PvdA. Kalma zal ingaan op zijn nota "De Wonderbaarlijke Terugkeer van de Solidariteit", waarin hij fundamentele vraagtekens zet bij de huidige koers van zijn partij.
Op 15 december spreekt Gert-Jan van Oven, Justitiewoordvoerder Tweede Kamer voor de PvdA, over het "asielzoekersvraagstuk".
Plaats: Antonius Clubhuis, Lange Mare 43, aanvang steeds 20:00 uur.