Lokaal Kabaal 23, mei 1997
Auteur: Eric Krebbers en Harry Westerink
Een samenwerkingspartner?
Geniepoort-onderdirecteur Van der Laan heeft De Fabel van de illegaal geen toestemming gegeven om informatiefolders neer te leggen in de gevangenisbibliotheek. In die folders wordt uitgelegd wat De Fabel zoal doet voor illegalen buiten en binnen de gevangenis. Ook staat er een telefoonnummer in. Dat kunnen gedetineerde illegalen bellen om bezoek uit te nodigen als ze ondersteuning nodig hebben of gewoon eens met iemand willen praten.
De 144 opgesloten illegalen worden vaak zeer slecht op de hoogte gesteld over de voortgang van hun detentie. Contact met de advocaat verloopt moeizaam. Illegalen krijgen verder, in tegenstelling tot de legale gevangenen, geen steun van de reclassering of het maatschappelijk werk, behalve in extreme crisissituaties.
"Niet-justitiegebonden organisaties" zoals De Fabel kunnen in theorie officieel erkend worden als bezoekgroep en vrij toegang krijgen tot de gevangenen. Een eigen kantoortje en spreekuur behoren dan tot de mogelijkheden. De organisatie moet dan wel door de minister van Justitie gezien worden als een "aanvaardbare samenwerkingspartner", een twijfelachtige eer. Bezoekers mogen geen "mededelingen doen omtrent gedetineerden" en moeten "zich onthouden van het verstoren van de goede gang van zaken in de inrichting". De directeur heeft daarbij het recht de antecedenten van de bezoekers na te laten trekken.
Het hebben van een eigen kantoortje in de gevangenis zal overigens zeker bij de illegalen twijfels oproepen over de onafhankelijkheid van de bezoekgroep. En geef hen eens ongelijk. Justitie laat in feite alleen a-politieke organisaties binnen die dan gedwongen worden om te dansen naar haar pijpen.
Hondenvoer
Vorig jaar schreven gedetineerden in De Geniepoort naar Stichting Themis, een belangenorganisatie voor gevangenen, dat er "constant problemen met het eten" waren. "Of het is te weinig, of we krijgen het te laat. De maaltijden zijn net hondenvoer; zo worden wij ook behandeld: als beesten. De meesten van ons zijn al ongeveer 12 kilo afgevallen." Ook de illegalen die worden bezocht door mensen van De Fabel van de illegaal, klagen regelmatig over het eten.
Gebrek aan privacy
Gedetineerde illegalen in De Geniepoort kunnen slechts 1 uur per week bezoek ontvangen. Voor en na ieder bezoek worden ze door de bewakers gefouilleerd. De illegaal M. kijkt er niet meer van op. Het dagelijks leven in De Geniepoort is nu eenmaal geen pretje. Maar het kan nog erger. Nadat hij een aantal keer bezoek had gekregen van dezelfde persoon van De Fabel, moest hij zich plotseling na afloop van het bezoek helemaal uitkleden. Dat had hij nog niet eerder meegemaakt. Een reden werd niet gegeven.
Over het gebrek aan privacy schrijven andere gevangenen: "Je durft hier niet eens rustig te schijten, want als je net zit, gaat de deur open. Van kloppen hebben ze nog nooit gehoord."
Is opsluiting van vluchtelingen folter?
Onlangs organiseerde het Autonoom Centrum een hoorzitting over illegalendetentie. Daar vroeg de wetenschapper Thomas Spijkerboer zich af of het in de gevangenis opsluiten van vluchtelingen niet beschouwd kan worden als een vorm van folter. Juridische deskundigen beaamden dat, zij het voorzichtig.
Opgepakte illegalen werken vaak niet mee aan hun deportatie. Ze vertellen hun naam en land van herkomst bijvoorbeeld niet. Dan probeert Justitie hen zo lang vast te houden totdat ze de gewenste informatie geven. Zo lijkt illegalendetentie sterk op wat in juridische zin onder folter wordt verstaan: een middel om bekentenissen af te dwingen en informatie los te krijgen.
Bijzonder onsmakelijk is de detentie van uitgeprocedeerde vluchtelingen die weten dat ze in het land van herkomst zullen worden vervolgd, gemarteld of zelfs vermoord. Dan wordt het een soort gijzeling. In het strafrecht hoef je gelukkig niet mee te werken aan je eigen veroordeling. Onveroordeelde illegalen worden echter geacht aan hun eigen deportatie mee te werken.
Illegalen zitten enkel opgesloten omdat ze de vereiste papieren niet hebben. Het komt voor dat ze tot 16 maanden in een cel op hun deportatie zitten te wachten. Er geldt geen wettelijk vastgestelde maximumtermijn. De rechter verlengt de opsluiting zolang er volgens hem "zicht op uitzetting" is. Nu vinden de meeste uitzettingen plaats in de eerste 3 maanden van de opsluiting. Zit een illegaal langer in de gevangenis, dan neemt de kans op uitzetting steeds verder af. Illegalen die al 9 maanden vastzitten, hebben misschien nog maar 5% kans op deportatie. Voor veel rechters is dat voldoende "zicht op uitzetting" om er nog een maandje aan vast te plakken. Overigens wordt slechts de helft van de illegalen daadwerkelijk uitgezet. De andere helft wordt op straat gedumpt, bij een bushalte, een treinstation of aan de grens.
Volgend jaar zal een delegatie van het Europese Anti-Folter Comité Nederland bezoeken. Een bezoek aan De Geniepoort is aanbevelenswaardig.
Zelfmoordpoging
De Iraniër G.S. is volgens de Nederlandse staat een illegaal. Hij werd begin dit jaar op straat in Utrecht opgepakt. Hij gaf net een gulden aan een bedelaar. Passerende agenten dachten direct aan een drugstransactie. S. werd vastgehouden op het bureau. Nadat men had vastgesteld dat hij geen geldige papieren had, werd hij overgeplaatst naar de illegalenbajes De Geniepoort.
Hij werd meegenomen naar de Iraanse ambassade. Daar liet de politie het ambassadepersoneel de ongeldige papieren van S. inkijken. Op die papieren stond ook de naam van de moeder van S. Het is bekend dat achtergebleven familieleden van gevluchte IraniÙrs door de Iraanse politie opgepakt of bedreigd worden. En het Iraanse regime zou met hem ook wel raad weten.
S. was verschrikkelijk bang. Terug in zijn eenzame cel in De Geniepoort gebruikte hij zijn beddegoed om zichzelf op te hangen. De bewaking greep in. S. verdween daarop voor 14 dagen in een isoleercel! Ondertussen vocht zijn advocaat zijn arrestatie aan. Hij had immers niet gedeald. S. kreeg van de rechter gelijk en werd in vrijheid gesteld.