Lokaal Kabaal 25, oktober 1997

Auteur: Jelle van Buuren

Allochtone vrouwen die na een scheiding een zelfstandige verblijfsvergunning willen krijgen, moeten van de overheid binnen een jaar een vaste baan vinden, anders dienen ze het land te verlaten. Aan deze regel, die altijd al gold maar niet streng werd toegepast, moet strikt de hand worden gehouden. Staatssecretaris Schmitz van Justitie heeft dat kenbaar gemaakt. Moeders met jonge kinderen worden daarbij niet ontzien.

Toen Fatma haar latere echtgenoot leerde kennen, was hij charmant, aardig en vrolijk. Ze trouwden en Fatma kwam bij hem in Nederland wonen. Binnen een jaar veranderde wat een mooi huwelijk had moeten worden in een regelrechte nachtmerrie. Fatma mocht nauwelijks het huis uit, mocht geen taalcursussen volgen en haar man verhinderde dat ze sociale contacten aanknoopte. De ruzies werden erger en erger en er vielen weleens klappen.

Fatma wilde scheiden. Maar tussen droom en daad stond in dit geval de Nederlandse vreemdelingenwetgeving. Vrouwen die in het kader van gezinsvorming of -hereniging naar Nederland zijn gekomen, krijgen in principe geen zelfstandige verblijfsvergunning. Ze zijn de eerste 3 jaar afhankelijk van de verblijfsvergunning van hun partner. Als het huwelijk binnen die periode strandt, moeten ze het land verlaten.

Zoekjaar

Fatma hield het met hangen en wurgen 3 jaar vol bij haar man. Toen scheidde ze. Nu had ze wel kans op een zelfstandige verblijfsvergunning. Alleen zit daar een voorwaarde aan gekoppeld: binnen een jaar - het zogenaamde 'zoekjaar' - moet ze betaald werk vinden. Lukt dat niet, dan volgt uitzetting.

Nu werd met deze richtlijn, die onderdeel uitmaakt van de herziene Vreemdelingenwetgeving uit 1993, in de praktijk regelmatig de hand gelicht. Vooral vrouwen met jonge kinderen konden nog wel eens rekenen op clementie van de Vreemdelingendienst. In 1994, tijdens een politiek forum over de nieuwe maatregel, gaf de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) te kennen dat men rekening zou houden met de specifieke positie van vrouwen. "We zullen het van geval tot geval beoordelen, maar wel op grond van een algemene beleidslijn dat er humanitaire gronden zijn om van de regel af te wijken", zo hield een IND-ambtenaar zijn gehoor voor.

Kiertje

De deur die zo op een kiertje stond, werd afgelopen zomer met een harde klap in het slot gegooid. Het moet maar eens afgelopen zijn met die ruimhartige interpretatie, liet staatssecretaris Schmitz in een circulaire weten. Aan de geldende regels moet strikt de hand worden gehouden. Belangenorganisaties verwachten grote problemen van de koerswijziging. De voornaamste kritiek op het beleid is dat de eisen irreëel zijn. De meeste vrouwen die een zelfstandige verblijfsvergunning aanvragen, zijn gescheiden en moeten eerst hun leven op orde krijgen. Petra Snelders van het Komitee Zelfstandig Verblijfsrecht Migrantenvrouwen: "Ze moeten praktische zaken regelen, zoals andere huisvesting. Bovendien hebben veel vrouwen met mishandeling te maken gehad. Het kost tijd om al die psychische problemen te overwinnen."

In deze situatie een baan vinden valt niet mee, zeker niet als je ook nog moet zorgen voor kleine kinderen. In feite erkent ook de overheid dat, want vrouwen die moeten zorgen voor kinderen tot 5 jaar hoeven volgens de Algemene Bijstandswet niet te solliciteren. "Blijkbaar realiseert men zich terdege dat het voor die groep in praktijk heel erg moeilijk is om aan de bak te komen", zegt Snelders. "Het is enorm tegenstrijdig als voor allochtone vrouwen heel andere maatstaven gelden."

Divosa, de vereniging van directeuren van sociale diensten, denkt er net zo over. Woordvoerder Lemmen: "De problemen zijn legio. Het gebrek aan kinderopvang bijvoorbeeld. Waarom zou dat wel als probleem erkend worden voor andere vrouwen die recht op bijstand hebben en niet voor allochtone vrouwen?"

Duurzaam

Niet alleen voor allochtone vrouwen met zorg voor kleine kinderen is het moeilijk om binnen een jaar een volledige, vaste baan te vinden. Dat probleem geldt voor alle allochtone vrouwen. Ze hebben problemen met de taal en missen een passende opleiding. De cijfers spreken boekdelen: slechts 15 procent van de Turkse en Marokkaanse vrouwen is financieel zelfstandig op grond van inkomen uit arbeid.

Staatssecretaris Schmitz eist desondanks dat vrouwen een volledig inkomen verdienen met een vaste baan voor minimaal een jaar. Alleen door een duurzame band met een werkgever kan een allochtoon aantonen geïntegreerd te zijn in de Nederlandse samenleving, vindt de bewindsvrouw. Zij gaat eraan voorbij dat flexibilisering de laatste jaren het toverwoord is op de arbeidsmarkt en dat bedrijven vaste banen meer en meer zien als een hinderlijk overblijfsel uit de jaren 70. De schoonmaakbranche of de productiesector - zo'n beetje de enige sectoren waar allochtone vrouwen nog een kansje maken - grossieren in half-jaarcontracten, nul-urencontracten, oproepcontracten of andere flexibele regelingen. Als het werk al niet is uitbe steed aan uitzendbureaus. En uitzendwerk, zo stelt de staatssecretaris expliciet vast, valt niet onder haar definitie van vast werk. Petra Snelders: "Schmitz legt eisen op die in praktijk nauwelijks na te komen zijn. Daar kun je dus geen beleid op bouwen." Snelders ziet achter de maatregel daarom de wens om een restrictief toelatingsbeleid te voeren.

Segregatie

Het vreemdelingenbeleid van Schmitz staat volgens belangenorganisaties op gespannen voet met het minderhedenbeleid en emancipatiebeleid. Daarin staan begrippen centraal als (economische) zelfstandigheid, integratie, recht op zelfbeschikking en de bescherming van de lichamelijke integriteit. Maatregelen die daarbij passen zijn: herverdeling van betaalde en onbetaalde arbeid, het bieden van een sterke rechtspositie aan vrouwen, het verbeteren van kinderopvang en het tegengaan van segregatie op de arbeidsmarkt. In het vreemdelingenbeleid is daarvan geen spoor terug te vinden. Schmitz gaat ervan uit dat de regels van de Vreemdelingenwet voor andere wetten gaan, zoals bijvoorbeeld de bepalingen in de ABW. Volgens Lemmen van de Divosa is dat echter nog geen uitgemaakte zaak. "Dat moeten de juristen eerst maar eens uitvechten. Het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid is ook niet gelukkig met deze circulaire. We zullen nog wel eens zien of het allemaal blijft zoals het er nu ligt."

Ook Snelders denkt dat er nog wel een juridisch robbertje te vechten valt. Als dat niet mag baten, verwacht ze dat vrouwen alternatieven zullen zoeken. "Dit beleid schrikt vrouwen af om na 3 jaar een zelfstandige verblijfsvergunning aan te vragen. Daardoor zullen ze langer bij hun partner blijven en van hem afhankelijk zijn, ook al hebben ze redenen te over om te scheiden. Of anders duiken ze de illegaliteit in. En de positie van vrouwen in de illegaliteit is natuurlijk schrikbarend. Daar hebben ze helemaal geen bescherming."

Naar verwachting komt de positie van vrouwen met een afhankelijke verblijfstitel binnenkort aan de orde in de Tweede Kamer. Of die zich het lot van Fatma en haar lotgenoten zal aantrekken, is echter zeer de vraag. De circulaire legt geen nieuw beleid vast, maar bepaalt dat de bestaande regels strikt moeten worden toegepast. En met dat beleid is de Kamer, ondanks forse kritiek erop, in 1993 akkoord gegaan.

Terug