Lokaal Kabaal 25, oktober 1997
Auteur: Eric Krebbers
"De illegalen doen hier fluitend hun werk". Aldus directeur Van Manen van de Alphense illegalenbajes De Geniepoort. Vlak voor de zomer gaf hij een schitterend "voorlichtingspraatje". Jammer dat de realiteit zo heel anders is.
"Is het erg dat we illegalen opsluiten?" Met die vraag stak Van Manen van wal. "Nee, natuurlijk niet", zo stelde hij gerust, "dat gebeurt al lang." De Geniepoort heeft volgens hem 4 opdrachten. "De eerste is opsluiting, maar daar merken de illegalen binnen weinig van", aldus de directeur, "dat speelt zich meer aan de buitenkant af." In werkelijkheid domineert de opsluiting natuurlijk hun hele leven. Maar waarom zitten ze eigenlijk in een superbeveiligde gevangenis? Van Manen: "Het gebouw is nu eenmaal zo."
De directie heeft bijzonder scherpe regels opgesteld om het bezoeken van illegalen te bemoeilijken en pottenkijkers buiten te houden. Van Manen ontkende: "Die regels zijn er om de illegalen te beschermen. Die zijn vaak zo argwanend. Er was eens een ambassade die wilde weten welke landgenoten bij ons zaten." Van Manen erkende zo tussen de regels door dat ambassades zijn illegalen bespioneren. Illegalen die vanuit zijn bajes worden overhandigd aan hun vervolgers in de landen van herkomst .
Zorg
"Ze komen vaak verzwakt binnen, maar gelukkig hebben we specialistische zorg", vertelde Van Manen glimmend over zijn tweede taak: de "zorg". De maatschappelijke uitsluiting van illegalen laat kennelijk zijn sporen na. Van Manen zei er echter niet bij dat zijn "specialistische zorg" volledig in dienst van de beheersing staat. Dat benadrukten bajespsycholoog Visser en dominee Middelkoop al eerder.
Maandenlang onschuldig opgesloten zitten is een traumatische ervaring. Is er nazorg voor de illegalen die op straat gezet worden? "Nee, het is hun eigen keuze. Hadden ze meegewerkt, dan waren ze gewoon het land uitgezet." Maar als hun land van herkomst hen niet terug wil? Dat komt vaak voor. Van Manen: "Als ze goed meewerken, komen we er samen echt wel uit."
Iemand opsluiten om informatie te verkrijgen valt volgens internationale verdragen onder folter. Van Manen: "Dwang uitoefenen is een beoogd effect. De opsluiting is inderdaad een pressiemiddel om medewerking te verkrijgen. Soms komen ze zelf tot het inzicht dat ze niet langer opgesloten willen zijn. Maar meestal verkrijgen we het bewijs omtrent de identiteit van de illegaal buiten hem om."
Activering
Van Manens derde opdracht is het "activeren" van de gevangenen. "We zitten boven het wettelijk minimum aan activering." De gedetineerden krijgen inderdaad eens in de 3 weken een extra uur recreatie. "Gevangenen hebben ook het recht om te werken. Rond de 90 procent doet daaraan mee. Ze doen fluitend hun werk", aldus Van Manen. Voor die ene gulden per uur? Hij krabbelde wat terug: "Je mag het eigenlijk geen werk noemen. Het is meer een activiteit. En het is bovendien eigen keuze." Maar werk je niet, dan heb je geen geld en kun je bijvoorbeeld niet bellen. Maar dat bleek mee te vallen, want alle illegalen mogen van de gulle directeur bij binnenkomst een keer gratis bellen.
Sport hoort er ook bij. "Als je aan het werken of teamsporten bent, voel je je werkelijk mens. Dan ben je bezig met anderen. Dat is goed voor de gemeenschapszin", zei de directeur. Waarom mogen de illegalen niet aan fitness doen, zoals de andere gevangenen in De Geniepoort? Van Manen: "Sporten heeft voor illegalen niet als doel conditie op te bouwen, maar energie te ontladen."
Over het stimuleren van "gemeenschapszin" gesproken. De illegalen zitten het hele weekeinde alleen op cel. "Nee hoor, ook dan is er een vol programma", probeerde de directeur te jokken. "Zaterdagochtend is er een kerkdienst, dan wordt er gegeten en 's middags is er luchten." Maar wordt er dan samen gegeten? "Nee, op cel", antwoordde hij betrapt, "maar het luchten duurt de hele middag." Dan komt de aap uit de mouw. Het personeel is inderdaad de hele middag bezig met het luchten van kleine groepjes illegalen, die een uurtje naar buiten mogen. Het luchten duurt zo lang omdat er in het weekeinde minder personeel is. Een niet-gelovige illegaal zit dus in het weekeinde wel degelijk 23 uur per dag op cel. "Over het algemeen is men erg coöperatief en waardeert men het programma. Het is uitermate beheersbaar", probeerde Van Manen zijn gezicht nog te redden.
De rechtsgang
"Onze vierde taak is de facilitering van de rechtsgang. Dat doet het Bureau Sociale Dienstverlening" (BSD). Zorgt dat bureau voor goede advocaten? En ziet het erop toe dat die gemakkelijk toegang hebben tot hun cliënten? Van Manen: "Nee, het BSD zorgt voor contact met de Immigratie en Naturalisatie Dienst (IND) en andere organisaties. Het bureau is ervoor om de uitzetting te faciliteren." En hoe komen de illegalen dan aan een advocaat? "Illegalen zijn voor ons een non-partij. Ik sprak over rechtsgang, niet over rechtsbescherming. We helpen de illegaal niet aan een advocaat. We hebben immers tegengestelde belangen. Maar we zijn geen vijanden, hoor. Je moet het niet helemaal schrijnend maken. Velen kennen het klappen van de zweep en zijn eerder in contact geweest met Justitie."