De Fabel van de illegaal 28, april1998
Auteur: Eric Krebbers
Onlangs ging Steven Spielbergs nieuwste megaproductie "Amistad" in premire. In zijn vorige serieuze film, "Schindlers list", gaf de multimiljonair zijn visie op de joodse holocaust. Nu is de "black holocaust", de slavenhandel, aan de beurt. Twee dappere films met een kritische boodschap? Of gebruikt Spielberg de racistische bladzijden van de westerse geschiedenis om de neo-liberale wereldorde te verkopen?
In zijn film "Schindlers list" schetste Spielberg het waargebeurde verhaal van de Duitse fabrieksdirecteur Schindler die 1200 joden van de vergassing redde. Spielberg liet de filmkijker door de ogen van de Duitsers kennismaken met de holocaust. Een merkwaardige keuze. De joodse slachtoffers deden zich aan de bioscoopbezoeker voornamelijk voor als een anonieme massa mensen, waarmee het moeilijk meeleven was. Duizenden gezichtslozen werden door Spielberg ten tonele gevoerd om direct daarop via bijvoorbeeld een nekschot vernietigd te worden. De kijker leerde ook Schindlers 1200 beschermelingen niet persoonlijk kennen. Slechts 2 joden werden in film als karakter enigszins uitgewerkt. Schindlers boekhouder, een financieel genie, en een vrouw in het kamp, die als prostituée gebruikt werd door de kampchef. Beiden voldeden perfect aan de antisemitische beelden die in het toenmalige Duitsland leefden.
Irrationeel
Doordat de filmconsument door de ogen van Schindler keek, bleef het verzet van de joden zelf onbekend. Het enige dat volgens Spielberg bescherming bood tegen Auschwitz was de kapitalist Schindler. Die wilde "zijn joden" niet laten vernietigen. Dat vond hij maar irrationeel. Hij had ze immers nodig als arbeiders in zijn fabriek, om winst te maken. Juist daarom werd de kapitalist langzamerhand anti-fascist. Aan het einde van de oorlog had Schindler zich ontwikkeld tot humanitair voorbeeld en begon hij zijn joodse arbeiders zowaar als mensen te behandelen.
Spielbergs wijze les: de burgerlijk-kapitalistische samenleving is in essentie humanitair en is daarmee uiteindelijk het enige systeem dat redding kan bieden tegen het fascisme. Maar dat is geschiedvervalsing. Diverse keren in de twintigste eeuw is gebleken dat fascisme en burgerlijk kapitalisme juist naadloos in elkaar over kunnen lopen. Het bleken 2 verschijningsvormen van dezelfde kapitalistisch-patriarchale orde. De enige werkelijke tegenkracht was altijd die van de basisbewegingen van de mensen zelf. En precies om dat te verdoezelen besloot Spielberg zijn film met beelden van holocaust-overlevenden die rouwen om de uitbuiter Schindler in plaats van om de vernietigde joden.
Gered door blanken
Met "Amistad" zet Spielberg zijn propagandatour voor de burgerlijk-kapitalistische samenleving voort. "Amistad" was de naam van een Spaans slavenschip dat in 1839 met ruim 50 slaven aan boord op weg was naar Cuba. De Afrikanen kwamen in opstand, doodden hun bewakers en belandden uiteindelijk in de Verenigde Staten. Daar werden ze gevangen genomen. Het grootste deel van de film speelt zich af in de rechtszaal, een blanke aangelegenheid.
Opnieuw beleeft de kijker de geschiedenis voornamelijk mee door de ogen van de elite. In dit geval de advocaten, die zich inzetten voor de vrijlating van de slaven. Voor de rechtbank wordt geredetwist over de vraag of de Afrikanen ontvoerde burgers zijn of geroofd eigendom. In het geval van "Amistad" heeft het recht bij hoge uitzondering gezegevierd en de Afrikanen werden vrijgelaten. Gered door de goede blanken. Spielberg bouwt het incident uit tot een lofzang op het Amerikaanse rechtssysteem, compleet met triomfantelijk wapperende "Stars and Stripes". De slaven vormen niet meer dan een decor. Een veranderend decor, dat wel. Want de stereotiep neergezette grote trotse primitieve zwarten ontwikkelen zich tot diep gelovige beschaafde christenen.
"Stichtende Vaders"
In zijn slotpleidooi roept een advocaat van de slaven de blanke aanwezigen op om terug te keren naar de geest van de "Founding Fathers", de stichters van de Verenigde Staten. In de kern zou de ideologie van hun burgerlijke staat namelijk bevrijdend en rechtvaardig zijn. Opnieuw vervalst Spielberg daarmee de geschiedenis. George Washington en de andere "Stichtende Vaders" stelden allereerst hun eigen belangen veilig: hun kapitale vermogens, enorme landgoederen en slavenbezit. Het Amerikaanse kapitalisme is sindsdien niet wezenlijk meer veranderd. En met name het burgerlijke rechtssysteem is daar altijd uitermate racistisch gebleven.
Het is op zich te waarderen dat Spielberg de black holocaust op de discussie-agenda plaatst. Maar zijn propaganda is als een klap in het gezicht van al die honderdduizenden zwarte gevangenen die momenteel zuchten in de Amerikaanse gevangenissen, veroordeeld door racistische rechtbanken. Om over de zwarte politieke gevangenen, zoals Mumia Abu Jamal, maar te zwijgen.
Spielberg is niet alleen een technisch knappe filmmaker. Hij heeft ook een geniale politieke en financiële list bedacht. Neem een genocide, werk het om tot amusement, maak de daders tot helden en word miljardair.