De Fabel van de illegaal 30, juli/september 1998
Auteur: Eric Krebbers
Vorig jaar werden bij een campagne in Peru 110.000 vrouwen gesteriliseerd, grotendeels onvrijwillig. In veel andere Derde Wereldlanden lopen ook zulke programma's, gesponsord door westerse landen. Nederland behoort tot de meest gulle gevers. Miljoenen niet-westerse mensen worden door de internationale bevolkingsplanners op racistische wijze gebombardeerd tot "overbevolking" en vrouwen betalen daarvoor de rekening.
Peruaanse staatsartsen hadden besloten dat Juana Gutierrez Chero gesteriliseerd moest worden. Juana was pas ergens in de 20 en wilde niet. Ze was bang en verstopte zich. Op 20 juni 1997 werd ze gevonden en direct geopereerd. Vijf uur na de slordig uitgevoerde operatie liet ze het leven. Gutierrez Chero was een van de vele dodelijke slachtoffers van de haastige artsen van het Peruaanse sterilisatiecampagne.
Die campagne werd in 1995 opgezet met 50 miljoen gulden van het Agency for International Development (USAID), een Amerikaanse overheidsorganisatie. Alle Peruaanse regio's kregen een streefcijfer. Artsen incasseerden per sterilisatie een aantal punten, aan de hand waarvan de staat jaarlijks besliste over hun promotie of ontslag. In 3 jaar tijd wisten de opgefokte artsen bijna 250.000 vrouwen te steriliseren. De meeste daarvan wilden niet, maar werden onder druk gezet of zonder hun toestemming geopereerd. De jaarlijkse streefcijfers werden ruim gehaald.
Chantage
Veel vrouwen werden door de operaties zodanig verminkt dat ze niet meer konden werken. In een land zonder sociale zekerheid is dat levensbedreigend. De artsen keken vooraf aan de ingreep zelden of de vrouwen wel gezond waren, waardoor zelfs zieke vrouwen gesteriliseerd werden, met alle risico's van dien. Sommige artsen checkten niet eens of hun slachtoffers misschien al zwanger waren. Daardoor kregen vrouwen soms maanden na hun sterilisatie alsnog een kind.
Duizenden vrouwen werden onverwacht en met geweld opgehaald voor een sterilisatie. Anderen werden bij een willekeurige operatie ongevraagd gesteriliseerd. Vrouwen die in de speciale geboorteklinieken kwamen bevallen werden ook direct "geholpen". Velen kwamen daar pas maanden later achter wanneer ze opnieuw zwanger wilden worden.
Vooral arme Indiaanse vrouwen werden benaderd. Die spreken vaak geen Spaans. Artsen dwongen hen een vingerafdruk te zetten op een sterilisatiecontract dat ze niet eens konden lezen. Weigerden de vrouwen daarna de operatie, dan dreigden de artsen hen uit de voedsel- en melkhulpprogramma's te gooien, die eveneens door USAID gesponsord werden. Men liet de vrouwen eenvoudigweg geen keus.
Business-kansen
De campagne is het resultaat van langdurige Amerikaanse druk op Peru. Van achter de schermen heeft USAID zeer doelgericht de katholieke bevolking en regering bewerkt met propaganda voor geboortebeperking. Vanaf de jaren 60 zijn in totaal honderden miljoenen guldens het land ingestroomd waarmee onder meer "wetenschappelijke bureaus" en speciale "geboorteklinieken" werden opgericht. "Adviseurs" werden in de Peruaanse regering "ingeplant", zoals USAID dat zo mooi noemt. Toen in 1995 eindelijk de laatste wet die geboortebeperking nog verbood opgeruimd was, stonden de "sterilisatie-teams" al in de startblokken. Die kregen vooral trainingen in "strategieën voor het geval dat de diensten weerstand oproepen bij de doelgroep".
"Hulporganisatie" USAID heeft officieel tot doel "buitenlandse en economische belangen van de Verenigde Staten te behartigen". In haar jaarplanning 1997 zegt de organisatie heel openhartig dat men actief is in Peru om de Amerikaanse "handels- en investeringskansen te bevorderen". "Programma's om de bevolkingsgroei te verminderen" zijn daarbij volgens USAID erg belangrijk. Veel armen betekent veel potentiële guerrilla's. En in een klimaat van verzet is het moeizaam winst maken voor Amerikaanse multinationale concerns. Het is veel efficiënter guerrilla's nu alvast in de baarmoeder te doden dan later in de bergen.
In april 1977 onthulde Dr. Reimert Ravenholt, hoofd van de afdeling bevolking van USAID, dat de organisatie 1 op de 4 vrouwen in de "ontwikkelingslanden" wilde steriliseren met het oog op de Amerikaanse business-kansen en wegens de vermeende "overbevolking". De wereld reageerde geschokt, maar 20 jaar later is het doel binnen handbereik. Eind 1990 waren namelijk al 123 miljoen vrouwen in de Derde Wereld-landen gesteriliseerd, tegen 15 miljoen in het Noorden.
Sprinkhanen
Vrijwel alle westerse landen steunen geboortebeperkingsprogramma's voor landen uit het Zuiden. Nederland trekt er jaarlijks 60 miljoen voor uit. De gedachtegang achter de bevolkingspolitiek is volkomen racistisch, ook al worden nog zelden openlijk racistische uitspraken gedaan. Een groot deel van de niet-westerse bevolking wordt tot "overbevolking" gebombardeerd die moet verdwijnen. Onder meer om te voorkomen dat ze steeds massaler naar het Noorden willen emigreren. Zonder sterilisatieprogramma's is straks "geen muur hoog genoeg om de hordes buiten te houden", aldus de wereldvermaarde Engelse Family Planning-professor John Guillebaud.
Er worden beelden opgeroepen van sprinkhanenplagen die alle wereldvoorraden opeten. Feit is echter dat juist veel Westerse landen bijzonder dicht bevolkt zijn. Peru is bijvoorbeeld vele malen groter dan Nederland en heeft maar 25 miljoen inwoners. Daarbij consumeren Nederlanders tot 200 keer meer dan de gemiddelde Peruaan. Overigens zou er meer dan genoeg te eten zijn voor iedereen op aarde als het voedsel maar eerlijk verdeeld werd en de vleesconsumptie afgeschaft.
Terwijl alle zeilen bijgezet worden om de geboorte van zwarte kinderen te voorkomen, zien westerse regeringen vol angst hun eigen land "vergrijzen". Migratie zou een eenvoudige mogelijkheid zijn om het vermeende geboortetekort aan te vullen. Maar dat wordt met alle middelen tegengegaan. Liever steken regeringen miljarden in de ontwikkeling van nieuwe voortplantingstechnologieën die kinderloze echtparen van witte kroost kunnen voorzien. Bevolkingspolitiek is staatsracisme.
Patriarchaat
In Peru werden in 1997 ook 10.000 mannen gesteriliseerd. Die ingreep is veel eenvoudiger. Er werden echter 10 keer meer vrouwen gesteriliseerd. "De bevolkingsplanners gaan ervan uit dat ongeletterde Derde Wereld-vrouwen niet in staat zijn hun reproductief vermogen op een rationele manier te beheersen", aldus de Leidse universitair gastmedewerkster Jyotsna Gupta, die in 1996 promoveerde met een kritische studie naar de gevolgen van nieuwe geboortetechnologieën voor de autonomie van vrouwen. "De vruchtbaarheid van vrouwen wordt gebruikt in het belang van politiek en economie. In dat kader zijn lijf en leven van vrouwen alleen van belang voorzover ze kinderen kunnen baren. Kinderen zijn dan weer de nieuwe vervanging van arbeidskrachten, soldaten en consumenten. En de beheersing van deze factoren zijn van doorslaggevend belang bij het op gang houden van de kapitalistische molen en bij het maken van zoveel mogelijk winst."
Een oogje toe
Nederland steunt bevolkingsprojecten van de Wereldbank, de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO), het United Nations Fund for Population Activities (UNFPA) en het Internationale Monetaire Fonds (IMF). Er gaat ook direct geld naar Derde Wereld-staten en verder worden voorlichtingsactiviteiten van organisaties als de NOVIB gesteund. Nederland hoort bij de 3 grootste UNFPA-donateurs en bij de 10 gulste gevers voor alle bevolkingspolitiekprojecten tezamen. "Bij alle Nederlandse ontwikkelingshulp moet tegenwoordig van minister Pronk gekeken worden of het de autonomie van vrouwen bevordert. Dat is prima. Maar als het gaat om geld dat via het UNFPA loopt, dan knijpt Nederland een oogje toe", aldus Gupta.
Indonesië was een van de Nederlandse favorieten. Zo schonk de regering 3 miljoen gulden voor een sterilisatieproject waarbij vrouwen financiële steun kregen bij het opstarten van een eigen bedrijfje. En samen met de Wereldbank werd een project van 150 miljoen gefinancierd. Indonesische vrouwen werden daarbij "voorgelicht" over de nadelen van veel kinderen, waarna ze sterilisatie kregen aangeboden. Bij weigering werd het leger ingezet. Toen dit in 1991 aan het licht kwam, werd de Nederlandse steun ingetrokken. De Wereldbank ging gewoon door. Sponsors kunnen zich makkelijk aan de verantwoording onttrekken, omdat de uiteindelijk uitvoering van de programma's altijd in handen van de plaatselijke regimes ligt.
Guerrillabolwerken
Vrouwen worden met voedselpakketten gechanteerd om zich te laten steriliseren. Ook regeringen worden onder druk gezet: zonder de invoering van UNFPA-bevolkingsprogramma's komen Derde Wereld-landen nauwelijks meer in aanmerking voor leningen van het IMF of de Wereldbank. Maar veel regeringen hoeven niet overhaald te worden. Ze zijn niet vies van een actieve sterilisatiepolitiek, vooral in opstandige gebieden. Zo onderwierp de Indonesische regering vooral Oost-Timorese vrouwen aan onvrijwillige sterilisatie, pakte het Zuid-Afrikaanse apartheidsregime uitsluitend zwarte vrouwen aan en richtte Bangladesh zich met name op de roerige bergprovincies. In het Peruaanse bevolkingsprogramma werd 70 miljoen gulden extra vrijgemaakt voor "de landelijke en marginale gebieden", de guerrillabolwerken.
Sterilisatie is voor alles een politiek wapen. In de VS-kolonie Puerto Rico is 35% van alle vrouwen gesteriliseerd. In Braziliaanse gebieden, waar voornamelijk zwarten wonen, is soms tot 90% van de vrouwen gesteriliseerd. In India werden in de jaren 70 hele dorpen overvallen, waarna alle vrouwen met geweld gesteriliseerd werden. In Bangladesh werd in 1984 na overstromingen noodhulp aan vrouwen afhankelijk gemaakt van sterilisatie. Tussen juli en oktober werden toen 257.000 vrouwen gesteriliseerd. "Met deze nieuwe technologieën wordt de relatie tussen imperialistische en patriarchale structuren bijzonder duidelijk; op het moment namelijk dat nationale regeringen wettelijke maatregelen en economische sancties gaan nemen om uit te maken wat voor soort mensen er geboren mogen worden en waar en wanneer", zegt Gupta.
Overtolligen
Macro-economische plannenmakers zeggen te kunnen berekenen hoeveel mensen in een bepaald gebied nodig zijn voor een "gezonde economie". Ze gebruiken modellen die ontwikkeld zijn door Hitlers economen. Die maakten zulke berekeningen voor Oost-Europa en Rusland. Die gebieden moesten als agrarische toelevergebieden geïntegreerd worden in de Duitse economie. Er woonden echter 100 miljoen mensen meer dan nodig geacht werd voor de moderne landbouwproductie. Die mensen werden bestempeld tot een "overbevolking" die planmatig vernietigd moest worden. De nazi-troepen kregen opdracht hele streken leeg op te leveren en deden dat ook.
Onder de huidige economische globalisering worden Derde Wereld-landen ook gedwongen zich volledig in te passen in de kapitalistische wereldorde en te voldoen aan de behoeften van de westerse landen. Opnieuw worden honderden miljoenen mensen overbodig geacht. Onnodig voor de westerse multinationale ondernemingen en zelfs een politiek risico vanwege hun mogelijk verzet. Maar het wegwerken der overtolligen wordt tegenwoordig veel cleaner geregeld: met sterilisatie en hoogtechnologische voorbehoedsmiddelen.
Een van die middelen is het nieuwe Implanon, een staafje ter grootte van een lucifer. Het wordt ingebracht onder de huid van een vrouw en werkt minimaal 3 jaar. Het Nederlandse bedrijf Organon heeft het middel uitgebreid getest op Indonesische vrouwen en gaat het binnenkort op de markt brengen. Bevolkingspolitiek is erg lucratief.
Een beruchte voorganger van Implanon was de prikpil Depo-Provera. Die was 3 maanden werkzaam en werd hier al snel verboden wegens "bijwerkingen". In het Zuiden bleven de farma-reuzen het gewoon verkopen. In Australië werden tot voor kort alle Aboriginal-meisjes vanaf 13 jaar regelmatig ongevraagd uit de klas gehaald voor een shot Depo-Provera. Later werd Norplant ontwikkeld, dat net als Implanon onder de huid wordt ingebracht.
Vrouwen verliezen met deze methoden de controle over de voortplanting. Alleen de arts kan de implantatie aanbrengen of verwijderen. Veel artsen weigeren Norplant weer te verwijderen wanneer vrouwen alsnog een kind willen. Sommige vrouwen proberen dan zelf de implantatie eruit te pulken, met als gevolg zweren en soms de dood.
Vrouwenorganisaties
Het verzet tegen de bevolkingsprogramma's komt voornamelijk van vrouwenorganisaties. "Vrouwen uit diverse landen hebben ervoor gezorgd dat deze gedwongen geboortebeperkingsprogramma's en het misbruik bij sterilisatie onder de internationale aandacht is gekomen", zegt Gupta. In het Zuiden wordt veel geprotesteerd tegen de verdere ontwikkeling en toepassing van hoogtechnologische voorbehoedsmiddelen die de autonomie van vrouwen aantasten. Sommige westerse feministen staan daar minder kritisch tegenover. Zij plukken de voordelen van die technologieÙn, zoals bij ongewenste kinderloosheid en reageerbuisbevruchtingen. Vanuit Nederland is vooral het Women's Global Network for Reproductive Rights actief.
Het Peruaanse schandaal is opvallend genoeg naar buiten gebracht door een fundamentalistisch rechtse vrouwenorganisatie uit de Verenigde Staten, de "Concerned Women for America". Die strijden tegen alle voorbehoedsmiddelen en sterilisaties, en geven net als de bevolkingsplanners niet om de autonomie van vrouwen.