De Fabel van de illegaal 31, oktober/november 1998
Auteur: Eric Krebbers
Op 30 september opende staatssecretaris van Justitie Cohen in het Groningse Ter Apel een nieuw Huis van Bewaring voor vluchtelingen en migranten zonder verblijfsvergunning. Vanuit de Alphense en Zoetermeerse gevangenissen worden alle gevangen illegalen daar naar toe overgeplaatst.
De nieuwe gevangenis heeft 384 cellen. Er zal hoogstwaarschijnlijk hetzelfde "soberder regime" gaan heersen als in de Alphense Geniepoort. Dat betekent 25 uur per week werken voor iets meer dan een gulden per uur. Elke dag een uurtje luchten en verder eenzame opsluiting. Ondertussen probeert Justitie de uitzetting van de gedetineerden te regelen. De duur van de opsluiting is in principe onbeperkt.
Op hetzelfde terrein in Ter Apel zat al een zogenaamd Vertrekcentrum (VC). Een modderig veldje met caravans zonder water of wc. Het is niet volledig afgesloten, maar de ruim 400 "bewoners" moeten wel 2 maal daags stempelen. Verder staan ze bloot aan urenlange verhoren waarin ze onder druk gezet worden om aan hun eigen uitzetting mee te werken.
Grootste centrum
Naast het VC heeft Ter Apel ook nog een Schengen-Opvangcentrum (OC) met tot voor kort 700, maar nu 300 vluchtelingen. Die zijn al eens afgewezen in een ander Schengen-land en kunnen daarom in Nederland geen asiel aanvragen. Ze wachten op uitzetting naar het land van de eerste aanvraag. Vanuit Ter Apel worden veel Koerden naar Duitsland gedeporteerd. Dat land dumpt ze vervolgens terug in de oorlog in Turkije.
Ter Apel is nu het grootste detentie- en deportatiecentrum van Nederland, met in totaal 1100 geïllegaliseerde vluchtelingen en migranten. Er zouden al plannen liggen om er nog weer zo'n grote bajes bij te bouwen.
De Noord-Nederlandse Werkgroep Vluchtelingen Vrij (WVV) organiseerde een demonstratie tijdens de officiële openingsceremonie. Ruim 40 organisaties, waaronder De Fabel, ondertekenden de bijbehorende oproep tot sluiting van het gehele verwijdercomplex. Er waren 150 demonstranten, waaronder veel vluchtelingen en migranten. Ook sommige "bewoners" van het centrum deden mee. Velen durfden niet, vanwege de massale intimidaties en het geweld van de ME. Aansluitend was er een demonstratie richting het dorp Ter Apel, 5 kilometer verderop. De plaatselijke bevolking ondersteunt het protest nauwelijks en houdt de kampbewoners liefst op een afstand. Sommigen werken als bewaker in het centrum.
Strafrecht
De 144 Alphense en 48 Zoetermeerse gevangenen worden vóór 1 januari 1999 naar Ter Apel overgebracht. In Alphen komt daarna hoogstwaarschijnlijk een nieuwe afdeling Vreemdelingen in het strafrecht (VRIS). Daar worden illegalen opgesloten die een strafbaar feit zouden hebben gepleegd. Die zitten dus formeel niet wegens een gebrek aan verblijfspapieren. Wel werkt Justitie tijdens hun opsluiting alvast aan hun deportatie. Nadat de straf is uitgezeten wordt de gevangene direct het land uitgezet. Lukt dat niet, dan wordt de gevangene alsnog vastgehouden via het vreemdelingenrecht en volgt overplaatsing naar een illegalengevangenis zoals Ter Apel.
De Fabel van de illegaal bezoekt al ruim 2 jaar illegale gedetineerden in De Geniepoort, maar heeft nog geen besluit genomen over het bezoeken van de VRIS-afdeling. Weliswaar worden illegalen door de wettelijke uitsluiting richting criminaliteit gedrongen, maar het is nogal wat om bijvoorbeeld een drugshandelaar te gaan bezoeken. Bij het stelen van een brood of een jas ligt dat weer heel anders.
De Fabel wil sowieso wat minder prioriteit gaan leggen op het bezoeken. Het kost erg veel tijd, die wellicht politiek nuttiger te besteden is. Voor de gedetineerden is bezoek wel prettig, maar het levert op den duur nauwelijks nog nieuwe politiek bruikbare informatie op. De Fabel heeft ook veel energie gestoken in de oprichting van de Alphense bezoekgroep De Paraplu. En in acties voor een betere bezoekregeling en voor opvang van gedumpte gevangenen. De Fabel wil zich meer gaan richten op de landelijke politiek en ook proberen om organisaties als Amnesty International bij het protest tegen illegalendetentie te betrekken.
Rechts dorp
Net als de Ter Apelse bevolking bleken de meeste Alphenaren zeer conservatief. Na de eerste actie bij de gevangenis in 1996 keerde men zich massaal van De Fabel af, omdat er met krijt (!) op de muren was geschreven. De wakes begin dit jaar werden eveneens door velen een stap te ver geacht.
Een aantal Paraplu-leden ontpopte zich de laatste maanden meer en meer tot handlanger van de gevangenisdirectie. Ze namen het verhullende taalgebruik over en begonnen te spreken over "opvang" in plaats van "detentie". Gevangenen die zich verzetten en in de isoleercel belandden, werden "relschoppertjes" genoemd. Een enkele bezoeker bleek illegalen onder druk te zetten om mee te werken aan de eigen deportatie. "Ik heb hem bijna zover dat hij zijn echte naam zegt", zei die trots. Een gevangene vroeg na een aantal gesprekken argwanend aan zijn bezoeker: "Ben jij van de politie?" Zeker niet alle bezoekers stelden zich zo op. Toch is de maat vol en heeft De Fabel inmiddels het initiatief genomen tot ontbinding van De Paraplu.
In de dreigende schaduw van De Geniepoort wordt eind van dit jaar een asielzoekerscentrum geopend met 400 bedden. Een aantal vooraanstaande Alphenaren vormde samen een commissie om het centrum van een passende naam te voorzien. Een van de leden was GroenLinks-fractievoorzitster Ank de Groot, die zich in de gemeenteraad het meest kritisch over de bajes had uitgelaten. Een ander lid was bajesdirecteur Ab van Maanen.