De Fabel van de illegaal 33, februari/maart 1999
Auteur: De Fabel van de illegaal
"Stop de actie, lever jullie dossiers in en vertrouw op staatssecretaris Cohen", dat herhaalde pastoor Beijk voortdurend tegen de 132 hongerstakers in zijn Haagse Agneskerk. De actievoerders eisten echter een garantie dat eerst alle 'witte illegalen' een verblijfsvergunning zouden krijgen. Hun verzet werd na 18 dagen gebroken onder immense druk van de kerk en een bemiddelingscommissie. De hongerstakers werden belazerd, want op 1 februari kregen er maar 13 een verblijfsvergunning. De Fabel van de illegaal nam deel aan het solidariteitscomité en maakte het van dichtbij mee.
De ontreddering onder de afgewezen hongerstakers is groot. Toch zal de strijd voor legalisering doorgaan, bijvoorbeeld in het nieuwe landelijk comité "Geen mens is illegaal". Op hulp van Beijk hoeven de actievoerders daarbij niet meer te rekenen. Die ging op de ochtend van de uitslagen op vakantie. De actievoerders mochten die dag hun dossiers niet gezamenlijk in zijn kerk ontvangen, uit angst dat ze kerkasiel zouden aanvragen en niet meer zouden willen vertrekken.
Overweldigende steun
De 'witte illegalen' waren hun actie op 30 november begonnen met een uitgebreide persverklaring. De actievoerders beschreven daarin hoe ze veroordeeld zijn tot een mensonwaardig bestaan en hoe hun eerdere pogingen om rechtvaardigheid te verkrijgen op niets uitliepen. Ze eisten nu "recht op een verblijfsvergunning voor diegenen die 6 jaar of langer wit hebben gewerkt en verlenging van de zesjaarsregeling". En, zo voegden ze eraan toe, "we zijn vastberaden door te gaan met onze actie tot al onze eisen volledig zijn ingewilligd". De Fabel vormde samen met een tiental andere organisaties een solidariteitscomité om hen te steunen. Een medisch team, tientallen leden van de allochtone gemeenschap en een flink aantal actieve parochianen completeerden de actie.
Vanaf dag één werden alle verwachtingen overtroffen: de steun was werkelijk overweldigend. Duizenden uit binnen- en buitenland toonden zich solidair. Schriftelijk, telefonisch en persoonlijk. De stroom bezoekers leek oneindig: buurtbewoners, vakbonden, mensenrechtenactivisten uit Marokko en Frankrijk, scholen, welzijnsinstellingen, solidariteits- en actiegroepen, zelforganisaties, advocaten, werkgevers, politici, wetenschappers, dichters, muzikanten, schrijvers, zangkoren, religieuze leiders en voorgangers. Daarnaast kwamen er elke dag zo'n 200 tot 300 familieleden en vrienden op bezoek. De Fabel organiseerde een solidariteitsdemonstratie waar 1500 strijdbare mensen op afkwamen. In Amsterdam demonstreerden ook 500 mensen en daar werd later ook nog de gemeenteraad bezet om steun te verwerven voor alle illegalen. Negentig werkgevers legden een halve dag hun bedrijf stil en plaatsten een advertentie in de kranten. Veel mensen, organisaties en bedrijven leverden gratis goederen, zoals handdoeken, lakens, thee, bloemen, faxen, computers, kopieermogelijkheden en ga zo maar door.
Geachte hotemetoten
Cohen en de Tweede Kamer ontvingen honderden verontwaardigde en soms zeer scherpe brieven. "We hoorden weer de bekende riedel van argumenten waarbij regels boven mensen geplaatst worden. Meer en meer zien we dat de IND haar kracht zoekt in cynisme en formalisme, hard als beton, koud als staal. De erkenning dat Nederland een immigratieland is, geeft hoop dat er een einde begint te komen aan het vluchtgedrag van politici in Den Haag. De werkelijkheid in plaats van de eigen waanwereld." (Netwerk Religieuzen voor Vluchtelingen) "Nederland heeft jarenlang geprofiteerd van het werk dat deze mensen onder zware omstandigheden hebben verricht. Het gaat niet aan hen nu als wegwerpartikelen te behandelen. Stelselmatig wordt op deze mensen jacht gemaakt om hen als 'illegalen' het land uit te zetten." (Een groep prominenten uit de Haagse politiek en instellingen) "Geachte hotemetoten en andere 'beleidsmakers'. Het begint er op te lijken dat onze maatschappij tot een nog grotere en asocialere samenleving verwordt dan die nu al is. Wij zouden niet levenslang op ons geweten willen hebben dat er door jullie toedoen willens en wetens mensen de dood in zijn gejaagd. Louter om het feit dat er een paar regeltjes in de wet staan. De tijd van 'Befehl ist Befehl' ligt ver achter ons! Op deze wijze punten drukken siert onze samenleving niet!" (De Amsterdamse afdeling van FNV-Bondgenoten)
De meeste politieke partijen gaven geen krimp. Een verlenging van de zesjaarsregeling of een nieuwe legalisatiewet wilde de Tweede Kamer niet. De meeste Kamerleden die een kijkje kwamen nemen in de kerk, zeiden dat de actie moest stoppen. De ijskoude D'66-er Dittrich informeerde zelfs doodleuk bij de hongerstakers hoeveel ze wilden hebben om op te rotten. GroenLinks stond aanvankelijk achter de actie. Maar na een onderonsje met minister Dijkstal begon fractievoorzitter Rosenmöller plots ook te pleiten voor het inleveren van de dossiers zonder politieke garanties. Alleen de Socialistische Partij is consequent achter de hongerstakers blijven staan.
Twee strategieën
Het ministerie van Justitie wilde vanzelfsprekend niet afwijken van het racistische beleid om alle mensen zonder papieren uit te roken en te deporteren. Onder druk van de publieke opinie bood Cohen wel aan om te bekijken of er misschien enkele "schrijnende gevallen" tussen de hongerstakers zaten. Zoiets had de Tweede Kamer zijn voorgangster Schmitz trouwens al eens eerder aangeraden bij een discussie over de 'witte illegalen'. Maar een garantie dat alle hongerstakers mochten blijven, wilde Cohen niet geven. Laat staan dat hij de zesjaarsregeling wilde verlengen. Maar naarmate de maatschappelijke druk verder toenam, leek Justitie toch wat toeschietelijker te worden. Cohen zei bereid te zijn de dossiers op enkele punten wat soepeler te bekijken. Dat wekte bij sommigen de indruk dat er werkelijk iets aan het veranderen was. Anderen meenden dat er nauwelijks vooruitgang was.
Binnen het solidariteitscomité waren grote verschillen van mening ontstaan over de te volgen strategie. Een deel van het comité had al snel het geloof verloren in de haalbaarheid van de eisen van de hongerstakers. Hadden de politici in vertrouwelijke gesprekken niet zelf gezegd dat die "onrealistisch" waren? Men had daarom wel oren gekregen naar het aanbod van Cohen en wilde proberen om in een 'vertrouwelijk overleg' toch een garantie van hem los te peuteren. Maar ook die zekerheid gaf Cohen niet, men moest hem maar vertrouwen. En dat weigerden de hongerstakers natuurlijk.
Waarom zou je de tegenstander vertrouwen, vroegen De Fabel en anderen in het solidariteitscomité zich af. Natuurlijk zouden de politici beweren dat ze niets gingen veranderen. Dat deden ze voor de actie ook al. De actie was er juist voor bedoeld om daar verandering in te brengen en dat kost tijd. Daarom moest het comité druk opbouwen en blijven lobbyen en demonstraties organiseren met bijvoorbeeld vakbonden. Men moest gewoon achter de hongerstakers en hun eisen blijven staan, zo was hun standpunt. Het overgrote deel van de hongerstakers weigerde sowieso om zich als schapen te laten selecteren, en dacht: "één voor allen, allen voor één".
Sommige 'realistische' leden van het comité weigerden echter nog langer de scherpe stellingname van de hongerstakers naar buiten te brengen. Dat zou de zaak volgens hen schade toebrengen. Ze begonnen op hun eigen houtje namens het solidariteitscomité tegen de media te spreken. Ze zeiden bijvoorbeeld moeite te hebben met het middel hongerstaking. Daardoor namen ze afstand van de actie en tegelijk van de hongerstakers, die immers geen enkel ander middel meer hadden. Iemand van het comité heeft zelfs eens tegen de media verteld dat het solidariteitscomité vond dat de dossiers ingeleverd moesten worden. Dat heeft het comité in werkelijkheid nooit besloten.
"De beste staatssecretaris ooit"
Pastoor Beijk gaf de voorkeur aan de 'realistische' leden van het comité. Hij meende dat hij niet alleen de baas was over het kerkgebouw, maar ook over de ruim 200 mensen die bij de actie betrokken waren. Beijk manipuleerde, loog en schuwde zelfs enig fysiek geweld niet om zijn zin door te drijven. Weliswaar zette hij zich op zijn eigen, volkomen paternalistische wijze in voor de hongerstakers, maar daar hield zijn solidariteit dan ook wel op. Hij vond het bijvoorbeeld prima dat de Koppelingswet illegalen uitsluit van onderwijs en adviseerde Cohen, "de beste staatssecretaris ooit", om te volharden in zijn vreemdelingenbeleid.
Beijk vond Cohens aanbod om de dossiers nog eens te bekijken voldoende. Hij begon daarom langzaam maar zeker druk uit te oefenen op de hongerstakers om te stoppen. Na anderhalve week zei hij op het tv-journaal dat hij alle vertrouwen had in de staatssecretaris. De hongerstakers voelden zich verraden en dreigden in dorststaking te gaan tegen de kerk. Beijk beloofde zich daarop niet meer met de media en de onderhandelingen te bemoeien.
Achter de schermen konkelde hij echter door. Hij wilde hoe dan ook de hongerstakers ervan overtuigen dat ze Cohen konden vertrouwen. Hij vroeg daarom aan politici om een gebaar te maken, zodat de hongerstakers hun vertrouwen in Cohen en de politiek terug zouden krijgen. Dan zouden ze hun dossiers vanzelf wel inleveren. Een deel van het solidariteitscomité zat op dezelfde lijn en gaandeweg werd zo de strijd tegen Justitie vervangen door een voortdurende psychologische aanval op de actievoerders. Door de onderlinge verdeeldheid binnen het solidariteitscomité was De Fabel niet bij machte een andere politieke strategie uit te zetten. De hongerstakers waren zelf inmiddels ook verdeeld en verloren meer en meer de controle over hun eigen actie.
Een bemiddelingscommissie die namens hen met Cohen ging praten, werd deels buiten de actievoerders om samengesteld. De kerk loodste zelf Cohens vriend, rabbijn Soetendorp, in de commissie. Dit paard van Troje benoemde zichzelf direct tot voorzitter en richtte al zijn acteurstalenten op het breken van de actie. De geestelijke greep na zijn gesprek met Cohen zijn kans om letterlijk urenlang op de vermoeide hongerstakers in te praten. Cohen zou te vertrouwen zijn. De staatssecretaris zou persoonlijk alle dossiers doornemen, sterker nog: Cohen zou er speciaal een maand voor vrijnemen. En ga zo maar door. En wanneer Cohen onverhoopt toch het vertrouwen zou beschamen, dan was er altijd nog de bemiddelingscommissie die achter de hongerstakers stond.
En nu wegwezen
Op de ochtend na het optreden van Soetendorp kwamen de bisschoppen Van Luyn en Muskens persoonlijk een einde maken aan de actie. Dat hadden ze een week eerder al tevergeefs geprobeerd. Nu gaf Beijk de hongerstakers een half uur bedenktijd: of jullie stoppen of jullie staan vannacht om 12 uur buiten de kerk. Hij had al een persconferentie en zelfs stiekem een bezoekje van Cohen aan de kerk geregeld om de overgave te beklinken. Beijk deed de deuren van de kerk op slot en sloot zo letterlijk het solidariteitscomité en de woordvoerders van de hongerstakers buiten van hun eigen actie. Daarna sprak Beijk opnieuw in op de inmiddels murw gebeukte hongerstakers en vroeg voor de zoveelste keer vertrouwen in Cohen. De actievoerders hadden de kracht niet meer om nog langer weerstand te bieden en gaven hun verzet op. Precies op dat moment kwam Cohen tevoorschijn. Hij had zich tijdens de preek van Beijk achter een gordijn in de kerk verstopt en kreeg symbolisch het eerste dossier overhandigd.