De Fabel van de illegaal 36, september/oktober 1999
Auteur: Eric Krebbers, Harry Westerink en Merijn Schoenmaker
In juni besloot De Fabel van de illegaal te stoppen met de campagne tegen vrijhandel. De keuze voor vrijhandel als primair actiedoelwit bleek bij nader inzien eigenlijk niet logisch vanuit een radikaal-linkse analyse, maar des te meer vanuit een nieuw-rechtse visie. De maat was vol toen bleek dat in het International Forum on Globalisation (IFG), het netwerk dat het initiatief nam tot de internationale campagnes tegen vrijhandel, de nieuw-rechtse ideoloog Goldsmith een belangrijke rol speelde. In het vorige nummer van deze krant lichtte De Fabel de beslissing om te stoppen uitgebreid toe. Toch bleven er bij lezers en collega-actievoerders nog vragen. Daarom een zelf-interview.
Is Edward Goldsmith, de directeur van het gerenommeerde blad The Ecologist, werkelijk een nieuw-rechtse ideoloog?
Jazeker. In twee artikelen elders in dit nummer hebben we zijn extreem-rechtse ideeën en contacten nog eens op een rijtje gezet.
Hoe oefent hij invloed uit op politieke bewegingen?
Hij was betrokken bij de oprichting van een hele reeks invloedrijke organisaties, zoals bijvoorbeeld Friends of the Earth, de Engelse Green Party, Survival International, Ecoropa, The Ecologist, en het IFG. Daarbij kan Goldsmith beschikken over een deel van het kapitaal dat zijn broer James bijeenbracht. Die was bij zijn dood de op 5 na rijkste man in Engeland en bezat ongeveer 3 miljard gulden. Edward sponsort al 30 jaar tientallen actiegroepen en lobbyclubs in West-Europa. Aangezien links momenteel erg klein is en dus over weinig geld kan beschikken, springen de door Goldsmith gesubsidieerde verbanden en hun actiethema's er al snel uit. Goldsmith betaalt voornamelijk acties tegen biotechnologie, kernenergie, en de vermeende globalisering. Actiegroepen die anti-racisme en anti-sexisme als speerpunt kiezen, worden voorzover bij ons bekend niet door hem gesponsord. Zo draagt Goldsmith eraan bij dat thema's die ook nieuw-rechts aan het hart liggen in actiekringen meer aandacht krijgen. Maar het is zeker niet zo dat Goldsmith achter de schermen aan de touwtjes trekt. Integendeel, hij schijnt haast achteloos geld uit te delen, zonder verder veel voorwaarden te stellen.
Een gebrek aan zelfkritiek
Hoe reageren organisaties die een band hebben met Goldsmith op jullie kritiek?
Veel van hen hebben moeite om zelfkritisch te zijn. Ze dachten dat Goldsmith zijn hart op de goede plaats had, ondanks zijn conservatieve en patriarchale standpunten. Hij is tegen globalisering en milieuvernietiging en dus okee, dacht men. Maar ze hadden nauwelijks inzicht in zijn werkelijke politiek en velen waren eerlijk gezegd ook niet bijzonder gemotiveerd om er meer over te weten te komen. "Wiens brood men eet, diens woord men spreekt", aldus het gezegde. Vanzelfsprekend worden linkse organisaties niet meteen nieuw-rechts, zodra ze subsidie van Goldsmith krijgen. Maar ze vinden het kennelijk wel erg lastig om afstand van hem te nemen, en al helemaal om hem vanwege zijn nieuw-rechtse ideologie te gaan bestrijden. De geldkraan zal dan zeker dicht gaan.
Goldsmith speelt zoals gezegd een belangrijke rol in het IFG. Rekenen jullie dat platform nu tot nieuw-rechts?
Nee, maar het IFG is zeker niet links of zelfs maar gematigd progressief. Het is een elitaire club die zich niet verzet tegen het kapitalisme of het patriarchaat. Men is voornamelijk bang voor de teloorgang van lokale economieën, religies en culturen, wanneer die in contact komen met het buitenland. In de volgende Fabel-krant verschijnt een uitgebreide analyse van de oerconservatieve ideeën binnen het IFG, van waaruit de internationale campagnes tegen globalisering en vrijhandel ontwikkeld werden.
Campagnes waar jullie geen deel meer van uit willen maken...
Precies.
Het is wel wat ongebruikelijk om zo plotseling het bijltje erbij neer te gooien.
Bijna een jaar lang hebben we in artikelen en discussies gewezen op de welwillende belangstelling van nieuw-rechts voor de internationale campagnes tegen vrijhandel. Vrijwel niemand heeft daar consequenties aan verbonden. Wijzelf lange tijd ook niet. Aan onze uiteindelijke beslissing ging nog een maandenlange interne discussie vooraf.
Zouden de ambtenaren bij het ministerie van Economische Zaken, die zich hard maken voor een vrijhandelsverdrag, zich in de handen wrijven nu de anti-MAI campagne stopt?
Dat lijkt ons een schromelijke overschatting van de huidige macht van linkse actiegroepen.
Naar rechts rennen
Hoe wordt jullie kritiek ontvangen door de organisaties die actief zijn tegen het MAI en de Wereldhandelsorganisatie?
Dat hangt sterk samen met hun politieke kleur. De groepen die zich enkel richten op de strijd tegen het investeringsverdrag, verwerpen onze kritiek. Organisaties die een verdergaande anti-kapitalistische visie verbinden met anti-racisme en anti-seksisme, herkennen meestal het probleem en zien ook de noodzaak van een fundamentele discussie.
Bestaat niet het gevaar dat zulke discussies binnen links verwarring en verdeeldheid zaaien, waardoor de actiebereidheid nog verder afneemt?
Onder invloed van de voortdurende verrechtsing verwatert het linkse wereldbeeld. Wil links overleven en ooit weer invloed uitoefenen, dan is een coherente ideologie onontbeerlijk. De Fabel heeft geen zin om van actie naar lobbybijeenkomst en weer terug te rennen, zonder duidelijk radicaal-links doel voor ogen. Anders groeit het risico dat we met z'n allen naar rechts rennen, misschien zelfs zonder het zelf echt in de gaten te hebben.
Werkt een radicale stellingname geen isolatie in de hand ten opzichte van andere bewegingen?
Radicaal-linkse groepen om mee samen te werken, zijn er nauwelijks nog. Dat lijkt ons echter geen reden om dan maar de handen ineen te slaan met conservatieve krachten, als waren het linkse kameraden. Dat leidt bovendien tot zelfoverschatting, waardoor de organisatorische en inhoudelijke crisis waarin links verkeert, uit het oog wordt verloren. Het zou linkse activisten eigenlijk al direct aan het denken moeten zetten wanneer hun ideeën ineens gehoor vinden bij NGO's, die uiteindelijk heel andere belangen hebben dan basisbewegingen. Of wanneer ze, in deze verrechtsende tijden, plotseling internationaal veel mensen op de been weten te brengen met een nieuw thema als globalisering. Het is vanzelfsprekend nooit uitgesloten dat links onverwacht de wind mee krijgt, maar het zou ook kunnen zijn dat je mensen aanspreekt op bijvoorbeeld nationalistische gevoelens.
Het vrijhandelsverdrag MAI is uiteindelijk ook tegengehouden door Frans nationalisme...
De Franse regering stopte met de onderhandelingen. Men was bang onder invloed van buitenlandse investeringen de resterende invloed te verliezen op de Franse economie en speciaal op de nationale cultuurproductie via de filmindustrie.
Maar sommige actievoerders claimen de zege juist voor links.
Die wijzen erop dat de activisten van de Franse communistische partij een grote rol hebben gespeeld bij de uiteindelijke beslissing van de Franse regering. Dat klopt, maar nationalisme en de angst voor buitenlandse bedrijven spelen in het denken binnen die partij tegenwoordig een grote rol.
Globalisering en anti-racisme
Is het dan niet mogelijk vanuit een linkse visie tegen vrijhandel en globalisering te zijn? Willen jullie het terrein dan maar aan extreem-rechts overlaten?
Je kan het wereldwijde systeem van onderdrukking en uitbuiting met verschillende brillen bekijken. Links hanteert daarbij, als het goed is, begrippen als kapitalisme, patriarchaat, racisme en imperialisme. Extreem-rechts beperkt zich traditioneel tot nationale tegenstellingen, internationale samenzweringen en vrijhandel. Het vage modebegrip globalisering hoort thuis in een rechts vertoog. Het suggereert namelijk bedoeld of onbedoeld dat een lokaal, of beter: nationaal kapitalisme wél goed zou zijn, en dat de problemen eigenlijk van buiten komen. Het maakt niet uit of linkse actievoerders tegen globalisering en vrijhandel in hun pamfletten schrijven dat ze tegen nationalisme zijn, want hun centrale begrip, die vermeende globalisering, dringt de lezer impliciet een rechts en nationalistisch denkkader op. Iedere actie en iedere keuze voor een actiespeerpunt heeft zo'n meta-politiek effect, en het is belangrijk dat linkse actievoerders zich daar meer rekenschap van gaan geven. Nieuw-rechts is daar al veel verder in. Daar realiseert men zich al langer dat bij acties van kleine bewegingen het meta-politieke en dus indirecte effect per definitie veel groter is dan de directe invloed op de machtsverhoudingen. Kortom, De Fabel laat die vermeende globalisering en de bijbehorende actiespeerpunt vrijhandel inderdaad voor wat het is. Wij willen de wereldwijde uitbuiting en onderdrukking analyseren vanuit een radikaal-links begrippenkader, en te lijf gaan via een heel andere actiespeerpunt. Maar eerst willen we internationaal een discussie op gang brengen over het binnensluipen van rechtse ideeën in als links bedoelde campagnes. Dat kunnen we voorkomen door consequent anti-kapitalisme te verbinden met een anti-racistische en anti-patriarchale analyse, zonder een van de drie tot hoofdprobleem te bombarderen.
Sommige activisten menen dat strijd tegen globalisering sowieso anti-racistisch is. Racisme zou vooral aangewakkerd worden door de armoede en onzekerheid die wordt veroorzaakt door globalisering en vrijhandel.
Racisme is niet het automatische gevolg van armoede en onzekerheid. Het komt ook voor onder mensen die daar geen last van hebben. Racisme kan dus niet uit de kapitalistische verhoudingen worden afgeleid. Het hangt er zeker mee samen, maar bestaat ook op zich. De redenering gaat op nog een heel andere manier mank. Armoede en onzekerheid worden namelijk niet veroorzaakt door vrijhandel of zoiets ongedefinieerds als globalisering, maar door het kapitalisme. De lokale vormen van kapitalisme waar de meeste anti-globaliseringsactivisten voor pleiten, zullen de mensen evengoed op hun productiviteit afrekenen en zo in onzekerheid brengen. Daarbij dagdromen nogal wat anti-globaliseringsactivisten over een "terugkeer" naar geïdealiseerde feodale tijden toen de samenleving nog overzichtelijk zou zijn geweest en iedereen zijn plek kende. Ze hanteren vaak uiterst conservatieve wereldbeelden waarin geen plaats is voor migranten, vluchtelingen en andere "vreemde elementen".
Potentieel antisemitisme
Wat is er nu precies mis met het begrip vrijhandel?
Je kunt met dat begrip de werkelijkheid van het kapitalisme niet goed analyseren. In het concept vrijhandel ligt de denkfout besloten dat het kapitalisme zou kunnen bestaan zonder staatsbemoeienis, zonder staten die het eigendomsrecht garanderen, arbeiders disciplineren en wegen laten aanleggen. Het suggereert een tegenstelling tussen staat en kapitaal die er niet is. Zowel de voor- als de tegenstanders van vrijhandel gaan uit van dezelfde gebrekkige analyse. Het concept internationale arbeidsverdeling schept volgens ons veel meer duidelijkheid als je het hebt over het internationaal verplaatsen van kapitaal en goederen.
Jullie vinden de campagnes tegen vrijhandel antisemitisch?
Nee, potentieel antisemitisch. Dat is niet hetzelfde. Voor actievoerders is vrijhandel een onzinnige speerpunt. Behalve wanneer ze uitgaan van een traditioneel extreem-rechts analysekader. Antisemitisme maakt daar vrijwel altijd deel van uit. Het ligt altijd op de loer, vandaar onze term potentieel antisemitisch. De vele extreem-rechtse activisten die zich tot de internationale campagnes tegen de vrijhandel voelen aangetrokken, weten die antisemitische potentie feilloos in te schatten. Nog geen 55 jaar na Auschwitz blijken linkse activisten echter nauwelijks in staat de traditioneel antisemitische redeneringen te herkennen. Dat maakt de campagnes tegen vrijhandel des te gevaarlijker.
Vandaar in de vorige Fabel-krant de vergelijking van een anti-vrijhandelsaffiche met een reeks historische antisemitische karikaturen?
We wilden wijzen op de opvallende overeenkomsten in de beeldtaal van die illustraties. Die zijn geen toeval, maar vloeien voort uit de strategische keuze om de nadruk te leggen op een ongrijpbare en onzichtbare groep kapitaalbezitters die wereldwijd de touwtjes in handen zouden hebben. Die beeldvorming loopt bijna altijd uit op antisemitisme.