De Fabel van de illegaal 38/39, april 2000
Auteur: Eric Krebbers
Al ruim een jaar zit de Baskische vakbonds-activist Esteban Murillo Zubiri gevangen in de Haarlemse Koepelgevangenis, in afwachting van uitlevering naar Spanje. Daar wacht hem wellicht de martelkamer. Sympathisanten willen deportatie voorkomen en hebben daartoe onlangs het Solidariteitscomité Esteban Murillo opgericht. Het comité staat helaas nogal onkritisch tegenover het Baskisch nationalisme.
Murillo is al sinds de Franco-tijd activist van de "links-nationalistische" vakbond LAB. De politie arresteerde en martelde hem in 1975, 1977 en 1983. Ook werd hij voortdurend gevolgd en bedreigd. In die tijd werden tientallen andere Baskische activisten vermoord door de GAL-doodseskaders van de Spaanse staat.
In 1986 verklaarden gearresteerde ETA-leden dat Murillo ook lid was van hun organisatie, en dat hij in 1980 zijn auto zou hebben uitgeleend voor een moordaanslag op een agent. Murillo ontkent ETA-lid te zijn en zegt niet te hebben geweten waar zijn auto voor gebruikt zou worden. Later trokken de gevangenen hun verklaringen weer in. Ze hadden de uitspraken gedaan onder druk van marteling.
Murillo vluchtte naar Frankrijk. Dat land wilde hem echter in 1990 aan Spanje uitleveren. Daarop vluchtte Murillo naar Mexico waar hij aanvankelijk als politiek vluchteling werd erkend. Later dreigde ook daar uitlevering. Hij moest opnieuw vluchten en zo arriveerde hij op 8 januari 1999 op doorreis in Nederland. Hij werd op Schiphol gearresteerd en overgebracht naar de Haarlemse Koepelgevangenis.
Spaanse lobby
Spanje verzocht direct om uitlevering. Murillo's advocaat vreest dat zijn cliënt dan opnieuw gemarteld zal worden. Amnesty International en het Europese comité ter voorkoming van marteling hebben bevestigd dat er in Spanje gemarteld wordt. De Haarlemse rechtbank oordeelde op 24 augustus echter dat Murillo geen enkel gevaar loopt. Die ging daarop in cassatie. In april wordt de uitspraak verwacht. Als de cassatierechter uitlevering eveneens toelaatbaar acht, zal uiteindelijk de minister van Justitie de laatste beslissing nemen.
Juist om activisten als Murillo in handen te krijgen, heeft Spanje tijdens de Eurotop van 1997 in Amsterdam geprobeerd om het recht op asiel voor burgers uit EU-landen volledig af te schaffen. Dat is toen niet gelukt. Vorig jaar op de Eurotop in Tampere maakte de Spaanse lobby opnieuw overuren. Niet zonder succes, want de EU-landen besloten daar onderling gemakkelijker verdachten te gaan uitleveren. Het blijft voor mensen als Murillo in principe nog wel mogelijk om asiel te krijgen, maar dat kan in de toekomst veranderen.
De publieke tribunes van de Haarlemse rechtbank zaten tijdens de zaak Murillo telkens propvol sympathisanten. Het Comité Staika in solidariteit met Baskenland organiseerde op 13 maart vorig jaar in Haarlem een eerste demonstratie tegen de uitlevering. Op 27 juni werd er opnieuw geprotesteerd, ditmaal door de Baskische jongerenorganisatie Jarrai. En op 8 januari van dit jaar, toen Murillo precies een jaar gevangen zat, gingen 50 sympathisanten de straat op. De politie sloeg de demonstratie uit elkaar.
Anti-nationalisme
Intussen werd het Solidariteitscomité Esteban Murillo opgericht. Nieuwe acties liggen in het verschiet, waaronder het aanbieden van solidariteitsverklaringen aan de minister van Justitie. De Fabel van de illegaal heeft ook zo'n verklaring ondertekend, vooral uit protest tegen het detineren en deporteren van vluchtelingen.
De Fabel sympathiseert echter niet met de Baskische bevrijdingsbeweging. Dit in tegenstelling tot het solidariteitscomité dat het Baskische nationalisme onkritisch bekijkt en zelfs vergoelijkt. "De bevrijdingsbeweging is nationalistisch in die zin dat ze zich verwant voelt met de Baskische taal en de Baskische cultuur en dat ze deze wil beschermen tegen Spaanse onderdrukking. Ze verzet zich tegen het idee dat Spanje een eeuwige eenheid is met één cultuur, één taal en één volk, of zoals Franco altijd zei: España, una, grande y libre. Je zou dus ook kunnen stellen dat de Baskische bevrijdingsbeweging anti-nationalistisch is, namelijk anti-Spaans-nationalistisch. Hoe het ook zij, volgens de bevrijdingsbeweging is zelfbeschikkingsrecht en territoriale eenheid (een Baskenland waar ook Naffaroa en Frans-Baskenland bij horen dus) een vereiste voor het overleven van de Baskische taal en cultuur." Aldus het comité.
Zoals vergelijkbare bewegingen is het Baskisch nationalisme inderdaad ontstaan als reactie op een ander, meer dominant, nationalisme. Maar het is onzin om de Baskische bevrijdingsbeweging dan maar tot anti-nationalistisch om te dopen. In tegendeel, juist de "links-nationalistische" Baskische beweging heeft de meer anti-nationalistisch en internationalistisch georiënteerde linkse organisaties in Baskenland altijd fel bestreden en geïsoleerd.
Zuiver bloed
Het Baskisch nationalisme is van oorsprong uiterst rechts en katholiek. De beweging ontstond rond 1900 uit het plaatselijke verzet tegen de grootschalige industrialisering van Noord-Spanje. Leider was Sabino de Arana y Giori, een lid van de regionale elite die zijn bedrijf ten onder had zien gaan door de modernisering. Boosdoeners waren in Aranas ogen het Spaanse grootkapitaal en de arbeidsmigranten uit de armere delen van Spanje. Die kwamen in de nieuwe fabrieken in Baskenland werken en waren volgens Arana verantwoordelijk voor de opkomst van het "goddeloze" socialisme.
Arana ontwikkelde een eigen Baskische rassenleer waarbij de zuiverheid van het bloed centraal stond. Hij meende dat het Spaanse bloed vervuild was door het eeuwenlange contact met Arabieren en joden. Die leefden tot 1492 in grote delen van Spanje. Alleen in Baskenland waren ze nooit geweest. Daar had een koninkrijk stand gehouden en er zodoende voor gezorgd dat het Baskisch bloed zuiver bleef.
Uit een zevental plaatselijke talen stelde Arana een gestandaardiseerd Baskisch samen, ontdaan van alle Spaanse woorden. Hij verzon ook een nieuwe naam voor Baskenland: Euskadi. En hij ontwierp er meteen een vlag bij. Die kreeg een bloedrode achtergrond die symbool stond voor het Baskische volk, met daarop een diagonaal groen kruis voor de wet die boven het volk stond, en bovenop een wit kruis voor de katholieke moraal die boven alles verheven was. Veel Basken geloven nog steeds dat deze symbolen stammen uit het bijna mythische middeleeuwse koninkrijk. Dat wordt door de beweging nog steeds enorm geïdealiseerd, terwijl het in werkelijkheid gewoon een doorsnee feodaal landje was.
Tot slot richtte Arana de Baskische Nationale Partij (PNV) op, die momenteel de grootste partij is in Baskenland. De huidige voorzitter Xabier Arzalluz beweert nog steeds dat Basken een speciale bloedgroep en schedelvorm hebben. En op nieuwe arbeidsmigranten, tegenwoordig uit Marokko, zit de PNV niet te wachten.
Taal en cultuur
In de jaren 50 radicaliseerden de studenten binnen de PNV, onder invloed van de aanhoudende anti-fascistische strijd tegen het Franco-regiem. Daaruit ontstond de gewapende ondergrondse organisatie ETA. Die ging zich geleidelijk aan linkser profileren en begon in haar verklaringen over het Baskische "arbeidersvolk" te spreken. Ook zwoor men de rassenleer af. Dat gaf ruimte aan groepen Spaanse arbeidsmigranten om aansluiting te vinden bij de Baskische beweging. Van de "links-nationalistische" beweging mocht voortaan iedereen die Baskisch sprak zich ook Bask noemen. De Baskische taal en cultuur kwamen centraal te staan voor de "links-nationalisten".
In het kielzog van ETA ontstond een complete "links-nationalistische" beweging met onder meer de vrouwenorganisatie Egizan, de jongerenorganisatie Jarrai, enige nationalistische vakbonden zoals die van Murillo en uiteindelijk de politieke partij Herri Batasuna. Het linkse karakter van de beweging bleef echter oppervlakkig. Men bevocht weliswaar het "Spaanse grootkapitaal", maar liet de lokale Baskische kapitalisten vrijwel met rust. Het door de hele Baskische beweging geïdealiseerde middeleeuwse koninkrijk werd door de "links-nationalisten" tot een soort communistische oerstaat omgefantaseerd.
Militarisering
De Baskische "links-nationalisten" zitten op een dood spoor. Men is ten opzichte van andere linkse bewegingen in een isolement geraakt, onder meer door het afwijzen van meer internationalistische stromingen in Baskenland. De volledige militarisering van het conflict met de Spaanse staat heeft daarbij vrijwel alle ruimte voor meer sociale thema's weggenomen. Men komt nauwelijks meer verder dan een pleidooi voor overplaatsing van alle Baskische gevangenen naar Baskenland. Op zich natuurlijk een volledig terechte eis.
"Heden ten dage vormen de sympathisanten van de links-nationalistische afscheidingsbeweging ongeveer een vijfde deel van de Baskische bevolking", stelt het solidariteitscomité Esteban Murillo vol bewondering. De beweging ijvert voor democratische zelfbeschikking van het Baskische volk en erkenning van het Baskische grondgebied. Maar zo'n 70% van alle inwoners van het gebied dat zij tot Baskenland rekenen, spreekt geen Baskisch. Die meerderheid maakt volgens de "links-nationalistische" opvattingen dan ook geen deel uit van het Baskische "volk". Wanneer het onverhoopt ooit tot zo'n "democratische zelfbeschikking" komt, ziet het er voor deze mensen waarschijnlijk niet zo best uit.
Bronnen: