De Fabel van de illegaal 42, november/december 2000
Auteur: Ellen de Waard
In juni is de zogenaamde vrouwennotitie in de Tweede Kamer aangenomen. Daarin staat een aantal veranderingen in de rechtspositie van vrouwen met een afhankelijke verblijfsvergunning. Ondanks hooggespannen verwachtingen bij lobby-organisaties heeft justitie wederom gekozen om het strenge toelatingsbeleid te laten prevaleren boven de emancipatie en integratie van buitenlandse vrouwen.
Buitenlandse mannen en vrouwen ontlenen de eerste 5 jaar van hun huwelijk of relatie hun legale verblijf aan hun Nederlandse partners, of andere mensen met een verblijfsstatus. Problemen ontstaan als deze mannen en vrouwen binnen die 5 jaar hun relatie verbreken. In principe kunnen zij dan uitgezet worden. Verreweg de meeste mensen spannen een procedure aan voor een zelfstandige verblijfsvergunning. Maar daar zitten nogal wat haken en ogen aan.
Afhankelijkheid maakt ongelijk
Omdat de maatschappelijke positie van vrouwen anders is dan die van mannen, is er een speciale vrouwennotitie opgesteld. Staatssecretaris van Justitie Cohen heeft voor het uitbrengen van deze notitie uitgebreid gesproken met diverse vrouwen- en migrantenorganisaties. Hij heeft de door hen geschetste problemen en aanbevelingen echter nauwelijks in concrete voorstellen uitgewerkt.
De kritiek van de vrouwenorganisaties op het afhankelijk verblijfsrecht is zowel politiek als praktisch van aard. De overheid propageert zelfstandigheid, individualiteit en keuzevrijheid voor vrouwen, maar bemoeilijkt de emancipatie en integratie van migrantenvrouwen via het afhankelijk verblijfsrecht. Ze kunnen bovendien ook niet vrij een partner kiezen, omdat die moeten beschikken over een bepaald minimuminkomen.
Wanneer ze hun relatie verbreken dreigt uitzetting. Ze moeten dan procederen voor een zelfstandige verblijfsvergunning. Het kan gemiddeld 2 jaar en 3 maanden duren voor ze uitsluitsel krijgen of ze in Nederland mogen blijven. De eerste beslissing valt vrijwel altijd negatief uit. Slechts 6 procent van de vrouwen krijgt een zelfstandige verblijfsvergunning. Nog eens 73 procent krijgt uiteindelijk, na een vaak slopende tweede procedure, alsnog een vergunning. De positie van hun eventuele kinderen wordt nauwelijks in de beslissing meegenomen.
Extra schrijnend is de positie van vrouwen die door hun man zijn mishandeld, vaak met seksueel geweld. Uit angst voor uitzetting zijn zij gedwongen om bij hun gewelddadige man te blijven. Zij zouden weliswaar aanspraak kunnen maken op een inkomen en onderdak in de vrouwenopvang, maar dat stuit op steeds meer problemen. De vrouwenopvanghuizen zitten vaak vol. En tijdens de ellenlange procedure voor een verblijfsvergunning kunnen de vrouwen geen zelfstandige woning krijgen, waardoor ze gedwongen zijn soms jarenlang op een kamertje in een opvanghuis te wonen. Onderdak bij familie of vrienden geeft namelijk geen recht op inkomen.
Gradaties in recht
In de vrouwennotitie worden enkele bestaande regels in het afhankelijke verblijfsrecht aangepast. De grootste verbetering is er voor vrouwen die na 3 jaar of langer hun huwelijk of relatie verbreken. Zij hoeven geen procedure meer te voeren op humanitaire gronden, maar krijgen nu in principe automatisch een zelfstandige verblijfsvergunning. Ze moeten dan wel minimaal 3 jaar in Nederland gewoond hebben. Dit betekent overigens een verslechtering voor getrouwde vrouwen die voorheen al na 1 jaar in Nederland een procedure konden beginnen wanneer ze tenminste 3 jaar getrouwd waren.
De vrouwen die na 3 jaar hun relatie verbreken, hoeven nu ook niet langer binnen een jaar werk te vinden om zo in hun eigen onderhoud te voorzien. Hun sollicitatieplicht vervalt wanneer ze de zorg voor kinderen onder de 5 jaar hebben. Net zoals dat geldt voor Nederlandse vrouwen in de bijstand. Gelukkig maar, want de positie van migrantenvrouwen op de arbeidsmarkt is namelijk slecht door taalachterstand, lagere scholing en de zorg voor kleine kinderen.
Geweld niet doorslaggevend
De vrouwennotitie biedt geen verbeteringen voor de vrouwen die binnen 3 jaar hun relatie verbreken. Justitie blijft erbij dat deze vrouwen alleen een procedure kunnen volgen "op grond van klemmende redenen van humanitaire aard". Een gunstige beoordeling hangt af van een combinatie van "schrijnende factoren" die niet nauwkeurig omschreven zijn. Volgens het Clara Wichmann Instituut beoordeelt justitie die "factoren" bovendien nogal willekeurig. In 1997 voegde justitie mishandeling en seksueel geweld toe als "factoren" die meetellen, maar dat heeft niet geleid tot bescherming van vrouwen en kinderen. Vrouwenorganisaties willen dat mishandeling en seksueel geweld op zich al voldoende worden voor een verblijfsvergunning. Ook vinden de vrouwenorganisaties het onterecht dat bij de beoordeling veel nadruk ligt op de situatie in het land van herkomst. Het tenslotte gaat om een voortgezet verblijf en niet om een eerste toelating in het kader van een vluchtelingenprocedure.
Vrouwen die binnen 3 jaar weduwe worden, krijgen gelukkig wel automatisch recht op een zelfstandige verblijfsvergunning. Het argument dat het "een zodanig bijzondere en onbeïnvloedbare omstandigheid betreft die op zichzelf zodanig schrijnend is", wordt helaas niet toegepast ten gunste van mishandelde vrouwen.
Verslechteringen
Voorheen konden getrouwde vrouwen, vrouwen onder de 21 jaar, en vrouwen die een relatie hebben met een niet volledig legale man, op een soepeler procedure rekenen. Dat gaat nu niet meer op. De regels worden voor iedereen even streng.
De aanzienlijke verbetering dat vrouwen na 3 jaar relatie of huwelijk een zelfstandige verblijfsvergunning kunnen aanvragen, houdt het kernprobleem van de afhankelijkheid in stand. Het is bovendien vreemd dat vrouwen die bij hun man blijven, pas na 5 jaar een zelfstandige verblijfsvergunning kunnen krijgen.
Nederland, met het zelfgenoegzame imago van gelijkheid en emancipatie, steekt met dit hele beleid schril af bij andere Europese landen. In Noorwegen en Denemarken krijgen vrouwen na 3 jaar een zelfstandige verblijfsvergunning, in Frankrijk en wellicht binnenkort ook in Duitsland na 2 jaar, in Engeland na 1 jaar en België spant de kroon met 1 maand! Op Denemarken na gaan deze landen soepel om met het verlenen van een zelfstandige verblijfsvergunning als de relatie binnen de gestelde periode wordt verbroken.