De Fabel van de illegaal 49, januari/februari 2002
Auteur: Harry Westerink
Met Leefbaar Nederland (LN) en lijsttrekker Pim Fortuyn heeft de Nederlandse partijpolitiek er een stroming bij: het rechts-populisme. Het gaat om een variant van extreem-rechts die zich ideologisch nestelt tussen de VVD en kleine openlijk racistische partijen. LN stevent af op een hoop Kamerzetels en zou een machtsfactor kunnen worden waarmee gevestigde partijen terdege rekening moeten gaan houden. Een analyse van het rechts-populisme van LN.
Uit onderzoek blijkt dat de nieuwe partij vooral aantrekkingskracht heeft op witte 50+ mannen die eerder op de VVD stemden. LN speelt in op de groeiende groep ontevreden rechtse stemmers die zich afzetten tegen de politieke eenheidsworst van de 4 grote partijen, maar die zich niet thuis voelen bij marginale extreem-rechtse clubjes. Dat zijn immers broedplaatsen van beruchte fascisten met wie men liever niet geassocieerd wordt. Fortuyn is voor hen dan ook de juiste man op de juiste plek. Hij voldoet aan alle voorwaarden die PvdA-voorzitter Ruud Koole ooit formuleerde voor de opkomst van een Nederlandse Berlusconi: een goedgebekte, charismatische leider met een flink kapitaal en een invloedrijk dagblad, radio- of tv-programma achter zich, gesteund door een partij die zich voegt naar zijn wensen, en ook naar zijn nukken.1
Fortuyn stelt voor de LN-verkiezingscampagne 8 miljoen gulden ter beschikking, veel meer dan andere partijen in hun campagnes steken. Die miljoenen heeft hij gekregen van projectontwikkelaars en onroerend goed-handelaren. Hij mag bovendien rekenen op de steun van De Telegraaf, die steeds dolenthousiast over hem bericht. Onder de 800.000 Telegraaf-abonnees bevinden zich veel potentiële LN-stemmers.
Achterkamertjespolitiek
Het rechts-populisme heeft een aantal specifieke kenmerken en een eigen samenhangende ideologie. Dat komt bij Fortuyn en LN duidelijk naar voren. Om te beginnen vindt Fortuyn dat de economie aan het "verzieken" is door de overheidsbureaucratie, de torenhoge staatsuitgaven en een geldverslindend apparaat van luie en overbodige ambtenaren. Fortuyn zegt het kapitalisme weer "gezond" te willen maken. In zijn eerste toespraak als kersverse lijsttrekker op het LN-congres van 25 november 2001 stelde hij dat de overheidsbureaucratie met een kwart kan worden teruggebracht. In "de collectieve sector", bij de politie, de gezondheidszorg, het onderwijs en het openbaar vervoer, dient er volgens hem een mentaliteitsverandering te komen. Er zou niet steeds meer geld ingepompt moeten worden, maar de ambtenaren zouden maar eens harder en met meer plichtsbesef moeten gaan werken. Fortuyn valt ook de verzorgingsstaat aan. De WAO bijvoorbeeld zou afgeschaft moeten worden, omdat die onbetaalbaar zou zijn geworden.
Terwijl rechtse partijen als de VVD zich goed thuis voelen in de gevestigde partijpolitiek, cultiveert het rechts-populisme daar een rancuneuze protesthouding tegen. Fortuyn loopt te hoop tegen de mateloze corruptie van een veronderstelde elite, tegen achterkamertjespolitiek en de consensus van het poldermodel. "Er is een incestueus circuit, dat de reacties vertoont van een gesloten gemeenschap: er heersen bepaalde meningen en codes, en wee je gebeente als je daar tegenin gaat."2 Hij wil een einde maken aan het "gezapige geleuter" van "ingeslapen" politici, die deel uitmaken van een "vermolmd", "verstikkend" en "vastgeroest" systeem.3 In zijn kritiek op "de elite" slaat Fortuyn nogal eens door naar theorieën over samenzweringen die tegen hem zouden worden opgezet, bijvoorbeeld bij de media. Nederland zou "een relatiocratie" zijn, "een ons-kent-ons land" dat hem het spreken systematisch zou beletten. Hij waant zich een outsider en een underdog.2
Rechts-populisten zeggen op te komen voor "de gewone man" en "de zwijgende meerderheid". Die zou het slachtoffer zijn van een zichzelf verrijkende elite, die ook nog eens lukraak "gemeenschapsgelden" zou uitdelen aan werklozen en andere profiteurs van sociale voorzieningen. "De gewone man" zou bijvoorbeeld veel last hebben van "autootje pesten". Van Fortuyn krijgt de auto alle ruimte. "De auto is gewoon een melkkoe geworden met die belachelijke bedragen die voor parkeren gevraagd worden." Het enige milieuprobleem waar hij zich nog wel ernstige zorgen over maakt, betreft "de troep die mensen op straat gooien".4 "De gewone man" blijkt in de praktijk eerder een bevoorrechte witte middenklasser te zijn die veel overeenkomsten vertoont met Fortuyn zelf. Die vindt Nederland "een corrupt land, net zo corrupt als Italië en Frankrijk, alleen trekken we hier geen chequeboek, maar geven we opdrachten of baantjes weg."2
Sterke man
Waar politici van gevestigde rechtse partijen vaak een zeer burgerlijk-fatsoenlijke indruk willen wekken, hangt de rechts-populistische Fortuyn de sterke man uit die zijn achterban bespeelt via een recht voor z'n raap-imago. Hij doet zich voor als de straatvechter die in z'n eentje een einde gaat maken aan de teloorgang van de normen en waarden. Terwijl Fortuyn "de elite" politiek gekonkel verwijt, zette hij in augustus 2001 zelf de LN-top voor het blok. Als hij geen lijsttrekker mocht worden, dan zou hij een eigen partij oprichten en een heleboel potentiële stemmers van LN weglokken. Slikken of stikken dus. De LN-top ging door de knieën.
LN-voorman Jan Nagel wil breken met de "oude politieke cultuur". Om uit alle lagen van de bevolking kiezers te kunnen aantrekken, doet LN zich anti-intellectueel voor en presenteert zich liefst als een partij zonder ideologie. "Het gaat niet langer om links of rechts in de politiek, maar om oud tegen nieuw."5 Fortuyn leverde de partij een kant-en-klaar verkiezingsprogramma dat niet meer was dan een uittreksel van zijn talloze publicaties. Standpunten van andere LN-ers kwamen er niet in voor. De politiek van LN is de politiek van Fortuyn. LN is Fortuyn.
Rechts-populisten keren zich af van alle andere partijen en stellen zich a- of anti-politiek op. In tegenstelling tot bijvoorbeeld een partij als de VVD heeft het rechts-populistische LN nauwelijks een partij-apparaat. Daar zit men ook niet op te wachten. Men geeft de partijleden sowieso weinig zeggenschap. LN drijft op een machtige partijtop, die zich via de media direct richt tot het kneedbare stemvee. LN vormt zo meer een politieke stroming dan een partij. Partijen hebben namelijk hun langste tijd gehad, verklaarde Fortuyn in zijn congrestoespraak.
Koude oorlog
Problemen zien rechts-populistische volksmenners niet alleen van boven komen, van "de elite", maar ook van buiten, bijvoorbeeld van migranten en vluchtelingen. Fortuyn stelt zich daarbij veel harder op dan de gevestigde rechtse partijen. Al jarenlang trekt hij fel van leer tegen de multiculturele samenleving en de vermeende "islamisering van onze cultuur". Hij wil "een koude oorlog tegen de islam", want "moslims zijn op weg om West-Europa te veroveren". Men moet moslims "net zo behandelen als de communisten tijdens de Koude Oorlog". Want "de grootste bedreiging voor de wereldvrede komt van de islam, waarbij het onderscheid tussen liberale en fundamentalistische islam slechts betrekkelijk is".6
In zijn verkiezingsprogramma stelde hij dat Nederland maximaal 10.000 vluchtelingen per jaar zou moeten toelaten. Toen dat quotum door een krappe meerderheid van LN-leden werd geschrapt, verklaarde Fortuyn: "Geen quotum kan ook nul zijn. U heeft mij gekozen, maar niet geëist dat ik mijn verstand inlever."7 Elke vorm van interne partijdemocratie is hem vreemd. Fortuyn wil toe naar het Deense model. "Denemarken voert een zeer restrictief vluchtelingenbeleid waarbij inburgering niet een wens, maar een keiharde eis is. Ik wil niet meedoen met de asielzoekersindustrie die er in Nederland ontstaan is en waarin inmiddels al zo'n 7 miljard gulden omgaat. Het geld dat we overhouden als we hier minder buitenlanders toelaten moet naar Lubbers, dus naar de Hoge Commissaris voor de Vluchtelingen. Hij kan dat geld goed gebruiken om die mensen in eigen omgeving te helpen."8 Terwijl Fortuyn zich openlijk extreem-rechts uitlaat en zegt "Dit land is vol", stelt het LN-partijprogramma hetzelfde net iets voorzichtiger met "Nederland is niet vol, maar het is wel erg druk in ons landje".
Een ander stokpaardje van Fortuyn vormt de vermeende hoge criminaliteit onder "buitenlanders", die zou worden veroorzaakt door een gebrek aan voldoende Nederlander zijn. "Het wordt tijd uiterst beheerst, maar effectief en keihard terug te slaan en met name de Turkse, Marokkaanse, Surinaamse en Antilliaanse gemeenschappen zonder omwegen medeverantwoordelijk te stellen voor de misdragingen van groepen mensen uit hun gemeenschap. We hebben hier een volk en een natie te vormen om te kunnen overleven en dat betekent dat ze óf ten volle meedoen en meeleven en zich Nederlander voelen, óf teruggaan van waar ze zijn gekomen."7 Daarom moeten "de buitenlanders" volgens Fortuyn gedwongen worden om geresocialiseerd te worden tot Nederlander. "Er moet een verplicht vak komen over Nederlandse geschiedenis, identiteit, normen en waarden."9
Kunt u dat schrappen?
De VVD, het CDA en D66 vrezen dat Fortuyn met zijn racistische verkiezingspraatjes veel kiezers bij hen weglokt. Om dat te voorkomen gooien ze er zelf ook nog een flinke schep vluchtelingenhaat bovenop, waar ze overigens niet vies van zijn. VVD-er Van den Broek-Laman Trip bijvoorbeeld pleitte onlangs in de Eerste Kamer voor bevolkingspolitiek "omdat de hoge bevolkingsdichtheid in Nederland in de toekomst problemen met zich meebrengt". GroenLinkser De Boer vroeg haar daarop of ze soms dacht aan de invoering van een quotum voor vluchtelingen. "Het kan zijn dat het te vol wordt", reageerde de VVD-er. Maar die woorden nam ze meteen weer terug. "Pardon voorzitter, kunt u dat schrappen?"10
VVD-er Klein Molekamp suggereerde rond dezelfde tijd in de Tweede Kamer dat migranten de afbraak van het milieu en het gebrek aan woningen zouden veroorzaken. "Als je je ambities op milieugebied wil waarmaken, moet je de immigratiestromen beperken", zei hij.11 Dat verband legde ook het CDA. "Voor het huisvestingsbeleid en voor de kwaliteit van de leefomgeving is het goed om een Europese quotering voor asielzoekers in te stellen, en alleen de echte vluchteling toe te laten. Daardoor kan het tekort aan huizen worden verminderd", aldus CDA-er Rietkerk.11
In zo'n klimaat kon ook D66 niet achterblijven. D66-minister Van Boxtel stelde voor om de gezinsvorming en -hereniging door migranten drastisch in te perken, tot grote vreugde van de VVD en het CDA. Die hoeven nu niet meer te wachten totdat LN in de Tweede Kamer zit, en er zich een meerderheid aftekent voor een vluchtelingenbeleid waarvoor Janmaat een gat in de lucht zou zijn gesprongen. Want met een rechtser wordend D66 dreigt daarvoor nu al een Kamermeerderheid gevonden te kunnen worden. Met dank aan de griezel Fortuyn.
Noten